DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Morka, Mieczysław: Kaplica Zygmuntowska: król Salomon - princeps fundator
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0098
92
Mieczysław Morka
Świątynia Salomona
Opierając się na biblijnych opisach zburzonej w 70 r. n.e. przez Rzymian trzeciej już świą-
tyni jerozolimskiej135, Lech Kalinowski podał okoliczności jej powstania oraz wyjaśnił:
W myśl ikonografii świątynia Salomona oznacza wzór, ,, exemplum" świątyni Chrystusa,
a założenie świątyni odpowiada założeniu Kościoła. Niezbędny, zatem wydaje się krótki
zarys jej ikonografii i symboliki oraz metaforyki związanej z osobą twórcy.
Po zdobyciu Jerozolimy przez Arabów na górze Moriah, czyli okręgu świątynnym,
wzniesiono dwa sanktuaria: ukończoną w 691 r. oktogonalną tzw. Kopułę na Skale, nie-
słusznie zwaną meczetem Omara, i pochodzący z początku VIII w., przebudowany
w późniejszych czasach meczet Aksa. N aplanach i widokach Jerozolimy powstałych po
zdobyciu miasta przez Krzyżowców w 1099 r. znaleźć można budowlę, jakąjest Kopuła
na Skale z inskrypcją Templum Domini, zaś meczet Aksa zidentyfikowany jako Palatium
Salomonis"6. Z tej przyczyny, w sztuce późnego średniowiecza i renesansu świątynia
Salomona umieszczana w tle Ukrzyżowania, wydarzeń z życia apostołów i pierwszych
męczenników czy Zaślubin Marii, miała zazwyczaj formę centralną, a jej orientalny cha-
rakter często podkreślano kształtem kopuły137. Recepcja świątyni Salomona przez Ko-
ściół wiązała się z eschatologiczną koncepcją Jerozolimy Niebiańskiej, jako Miasta
Bożego, w którym znajdą się zbawieni wraz z końcem dziejów ludzkości138. W ramach
alegorycznej interpretacji świątyni Salomona funkcjonowały jednak i takie sformułowa-
nia, w których nacisk położony był bardziej na osobę budowniczego, aniżeli samą budow-
lę. Jej wspaniałość i doskonałość stanowić miała bowiem odzwierciedlenie mądrości tego,
kto ją wzniósł, i wielkości jego zasług wobec Boga. Poczynając od Euzebiusza z Cezarei
(ok. 260-340) przez całe średniowiecze spotykamy pełne podziwu porównania fundato-
rów nowowznoszonych kościołów do Salomona jako budowniczego świątyni jerozolim-
skiej139. Porównania te, w których princeps fundator traktowany był jako „drugi
Salomon", przybierały czasami formę swoistego paragone. Kiedy w 538 r. ukończono w
Konstantynopolu kościół Hagia Sofia, patrząc nań cesarz Justynian miał powiedzieć: Sa-
lomonie przewyższyłem cię i nakazał ustawić posąg starotestamentowego króla, który spo-
glądając na nowowzniesioną świątynię zgrzytał zębami z zawiści140. Także kaplica
pałacowa w Akwizgranie porównywana była do świątyni jerozolimskiej, zaś Alkuin wy-
135 Wzniesioną przez Salomona, opisaną w Biblii (I Kr. 5-9) zburzyli Babilończycy w 586 r. p.n.e. Po niewoli babiloń-
skiej Żydzi pod przywództwem Zorobabela zaczęli w 520 r. wznosić nowy przybytek, ukończony w 516 r. p.n.e. (Ks.
Ezdrasza, 1-6). Kiedy Palestyna pozostawała pod władzą Rzymu, gruntownie przebudował ją Herod. Tę trzecią świąty-
nię znał Chrystus, a jej szczegółowy opis pozostawił J. FLAWIUSZ, Wojna żydowska, przeł. J. Radożycki, Warszawa
1991, s. 325-330.
136 C. KRINSKY, Representation of the Tempie of Jerusalem before 1500, "Journal of the Warburg and Courtauld
Institutes”, 33: 1970, s. 3.
137 P. von NAREDI—RAINER, Salomons Tempel und das Abendland: monumentale Folgen historischer Irrtumer, Koln
1994, s. 68-90, il. 37-40.
138 S. KOBIELUS, Niebiańska Jerozolima. Od „sacrum " miejsca do „sacrum " modelu, Warszawa 1989.
139 Euzebiusz chwaląc Paulinusa biskupa Tyru z pocz. IV w. jako budowniczego i restauratora Kościoła, przyrównał go
zarówno do Bezazela - architekta boskiego tabernakulum, jak Salomona i Zorobabela, budowniczych świątyni jerozo-
limskiej; zob. S. FERBER, The Tempie of Salomon in Early Christian and Byzantine Art, [w:] The Tempie of Salomon,
Missoule Montana 1976, s. 22.
l4°Anegdotę przekazał historyk Prokopiusz z Cezarei (ok. 490 - 562) w dziele De edificis; zob. W. CAHN, Salomon
Elements in Romanesque Art, [w:] The Temple of Salomon... , s. 69, przyp. 44.
Mieczysław Morka
Świątynia Salomona
Opierając się na biblijnych opisach zburzonej w 70 r. n.e. przez Rzymian trzeciej już świą-
tyni jerozolimskiej135, Lech Kalinowski podał okoliczności jej powstania oraz wyjaśnił:
W myśl ikonografii świątynia Salomona oznacza wzór, ,, exemplum" świątyni Chrystusa,
a założenie świątyni odpowiada założeniu Kościoła. Niezbędny, zatem wydaje się krótki
zarys jej ikonografii i symboliki oraz metaforyki związanej z osobą twórcy.
Po zdobyciu Jerozolimy przez Arabów na górze Moriah, czyli okręgu świątynnym,
wzniesiono dwa sanktuaria: ukończoną w 691 r. oktogonalną tzw. Kopułę na Skale, nie-
słusznie zwaną meczetem Omara, i pochodzący z początku VIII w., przebudowany
w późniejszych czasach meczet Aksa. N aplanach i widokach Jerozolimy powstałych po
zdobyciu miasta przez Krzyżowców w 1099 r. znaleźć można budowlę, jakąjest Kopuła
na Skale z inskrypcją Templum Domini, zaś meczet Aksa zidentyfikowany jako Palatium
Salomonis"6. Z tej przyczyny, w sztuce późnego średniowiecza i renesansu świątynia
Salomona umieszczana w tle Ukrzyżowania, wydarzeń z życia apostołów i pierwszych
męczenników czy Zaślubin Marii, miała zazwyczaj formę centralną, a jej orientalny cha-
rakter często podkreślano kształtem kopuły137. Recepcja świątyni Salomona przez Ko-
ściół wiązała się z eschatologiczną koncepcją Jerozolimy Niebiańskiej, jako Miasta
Bożego, w którym znajdą się zbawieni wraz z końcem dziejów ludzkości138. W ramach
alegorycznej interpretacji świątyni Salomona funkcjonowały jednak i takie sformułowa-
nia, w których nacisk położony był bardziej na osobę budowniczego, aniżeli samą budow-
lę. Jej wspaniałość i doskonałość stanowić miała bowiem odzwierciedlenie mądrości tego,
kto ją wzniósł, i wielkości jego zasług wobec Boga. Poczynając od Euzebiusza z Cezarei
(ok. 260-340) przez całe średniowiecze spotykamy pełne podziwu porównania fundato-
rów nowowznoszonych kościołów do Salomona jako budowniczego świątyni jerozolim-
skiej139. Porównania te, w których princeps fundator traktowany był jako „drugi
Salomon", przybierały czasami formę swoistego paragone. Kiedy w 538 r. ukończono w
Konstantynopolu kościół Hagia Sofia, patrząc nań cesarz Justynian miał powiedzieć: Sa-
lomonie przewyższyłem cię i nakazał ustawić posąg starotestamentowego króla, który spo-
glądając na nowowzniesioną świątynię zgrzytał zębami z zawiści140. Także kaplica
pałacowa w Akwizgranie porównywana była do świątyni jerozolimskiej, zaś Alkuin wy-
135 Wzniesioną przez Salomona, opisaną w Biblii (I Kr. 5-9) zburzyli Babilończycy w 586 r. p.n.e. Po niewoli babiloń-
skiej Żydzi pod przywództwem Zorobabela zaczęli w 520 r. wznosić nowy przybytek, ukończony w 516 r. p.n.e. (Ks.
Ezdrasza, 1-6). Kiedy Palestyna pozostawała pod władzą Rzymu, gruntownie przebudował ją Herod. Tę trzecią świąty-
nię znał Chrystus, a jej szczegółowy opis pozostawił J. FLAWIUSZ, Wojna żydowska, przeł. J. Radożycki, Warszawa
1991, s. 325-330.
136 C. KRINSKY, Representation of the Tempie of Jerusalem before 1500, "Journal of the Warburg and Courtauld
Institutes”, 33: 1970, s. 3.
137 P. von NAREDI—RAINER, Salomons Tempel und das Abendland: monumentale Folgen historischer Irrtumer, Koln
1994, s. 68-90, il. 37-40.
138 S. KOBIELUS, Niebiańska Jerozolima. Od „sacrum " miejsca do „sacrum " modelu, Warszawa 1989.
139 Euzebiusz chwaląc Paulinusa biskupa Tyru z pocz. IV w. jako budowniczego i restauratora Kościoła, przyrównał go
zarówno do Bezazela - architekta boskiego tabernakulum, jak Salomona i Zorobabela, budowniczych świątyni jerozo-
limskiej; zob. S. FERBER, The Tempie of Salomon in Early Christian and Byzantine Art, [w:] The Tempie of Salomon,
Missoule Montana 1976, s. 22.
l4°Anegdotę przekazał historyk Prokopiusz z Cezarei (ok. 490 - 562) w dziele De edificis; zob. W. CAHN, Salomon
Elements in Romanesque Art, [w:] The Temple of Salomon... , s. 69, przyp. 44.