DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Rzeźby ogrodowe w Młynowie na Wołyniu i ich twórca Grzegorz Czaykowski
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0263
Rzeźby ogrodowe w Młynowie na Wołyniu i ich twórca Grzegorz Czaykowski
253
Młynowa podali Franciszek German7, i Roman Aftanazy8, opierając się na przechowywa-
nym w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie (w zbiorze Muzeum Narodowego) inwenta-
rzu dóbr klucza młynowskiego z 13 czerwca 1798 r.9 Wymienione w nim zostały zdobiące
ogród kamienne posągi: Flory, Temidy, Apolla, Adonisa, Minerwy, Ledy, Fauna, cezara
Antoniusza, Latony i leżącej Kleopatry, a także pomnik ku czci hetmana Wacława Rzewu-
skiego, ojca Ludwiki Chodkiewiczowej, w formie kamiennej urny. Aftanazy pisze, że
były one „malowniczo rozmieszczone, choć nie zawsze najlepszego wykonania"10. To
wszystko, co dotychczas wiadomo było o młynowskich rzeźbach.
W badaniach dotyczących tego tematu nie wykorzystano materiałów z Archiwum Mły-
nowskiego Chodkiewiczów, przechowywanych w Archiwum Państwowym w Krakowie na
Wawelu11. Najistotniejszy dla naszych rozważań jest kontrakt zawarty 31 maja 1795 r. mię-
dzy Szlegierem architektem a Grzegorzem Czaykowskim, mistrzem kunsztu snycerskiego
(por. aneks) na wykonanie siedmiu posągów z dobrego kamienia - sześciu stojących: Flory,
Pomony, Minerwy, Ledy, Adonisa i Fauna, każda wysokości trzy i pół łokcia (ok. 2 m) oraz
leżącej Kleopatry, mierzącej 4 łokcie (2,30 m). Rzeźby te Czaykowski miał wykonać na
podstawie rycin z książki kopersztychów, danej mu przez Szlegiela. Za każdą statuę meister
miał otrzymać 270 złp ze skarbu pani Chodkiewiczowej. Pierwsze dwie figury zobowiązał
się skończyć za niedziel osiem, dostarczyć je do Młynowa i ustawić na wyznaczonym miej-
scu, a następnie co osiem niedziel miał dostarczać kolejne pary posągów. Wszystkie miały
mieć postumenty w formie walca (planty, okrągli w cerkiel) wysokości pół łokcia (ok. 30
cm) - poza plintami, na których bezpośrednio stały. Czaykowski w dniu podpisania umowy
otrzymał zadatek w wysokości 180 zł. Kolejne płatności następowały w lipcu, sierpniu i
wrześniu 1795 r. oraz w lutym, maju i czerwcu roku następnego, a 25 sierpnia 1796 r. arty-
ście wypłacono należność za ostatnie dwie figury objęte tym kontraktem.
Informacje związane z posągami wykonanymi do Młynowa zawiera też Summaryusz
Expensy na Fabrykę Pałacową y Ogrodową z rożnych Rachunków zebrany, w którym odno-
towano wypłaty wynagrodzenia za owych siedem figur kamiennych dokonywane w 1795 i
1796 r.12, a ponadto w 1797 r. płatność za dalsze trzy posągi13. W roku 1798 wypłacono
7 Por.: JEŁOWICKI, op. cit., s. 18, przypis 33.
8 AFTANAZY, op. cit., s. 289-291.
9 Inwentarz klucza Młynowskiego z opisaniem wszelkich zabudowań skarbowych [...] na dniu 13-tym Julii 1798 roku na
Groncie tychże dóbr sporządzony, obaj autorzy powołują się też na Plan Ogrodu Młynowskiego Jaśnie Wielmożnych
Aleksandra i Ksaweryny Chodkiewiczówz roku 1836, sporządzony przez Tadeusza Nawskiego, komornika granicznego
wileńskiego, oba dokumenty w: Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, Zbiór Muzeum Narodowego, Archiwum Mły-
nowskie (JEŁOWICKI, op. cit., s. 18; AFTANAZY, op. cit., s. 323 przypisy 7 i 8).
10 AFTANAZY, op. cit., s. 290.
11 Archiwum Państwowe w Krakowie, Oddział na Wawelu, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów, nr 1595: Rachunki
budowy pałacu młynowskiego, 1785-1800; nr 1596: Zarządzenia i dyspozycje związane z budową pałacu młynowskie-
go, 1796; nr 1612: Opis ogrodu i oranżerii w Młynowie, 1785-1869; nr 1613: Spisanie sprzętów i roślin w ogrodzie
młynowskim, 1841-1843.
12 Archiwum Państwowe w Krakowie, Oddział na Wawelu, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów, nr 1595, op. cit.,
k. nlb.: Wypłata kamieniarzom za roboty, stosowna do ich należytości wyrach[owana]. Z kontraktu na 7 figur kamien-
nych wypłata: 1795 roku 31 maja na zadatek dano florenów] 180. 12 Julii na kontrakt do porachunku florenów] 40.
14 Augusti podobnież dano florenów] 96. Tegoż dnia dano podobnież florenów] 126. 3 Septembris podobnież do
porachunku /florenów] 98. Tegoż dnia podobnież dano /florenów] 352. 1796 roku 5 Februarii podobnież dano /flore-
nów] 18. 9 maja podobnież dano florenów] 100. 22 maja podobnież dano florenów] 200. 5 Junii podobnież dano
/florenów] 122. 25 Augusti podobnież dano florenów] 540. [Razem] 1872. Na też figury musiał ktoś dopłacić do
zupełnej summy -jw. pani dopłaciła 18".
13 Ibid., k. nlb.: Za trzy figury kamienne do ogrodu za sto[so] wną ugodą zrobione, każda po zł[oty]ch 270 wypłaciła
253
Młynowa podali Franciszek German7, i Roman Aftanazy8, opierając się na przechowywa-
nym w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie (w zbiorze Muzeum Narodowego) inwenta-
rzu dóbr klucza młynowskiego z 13 czerwca 1798 r.9 Wymienione w nim zostały zdobiące
ogród kamienne posągi: Flory, Temidy, Apolla, Adonisa, Minerwy, Ledy, Fauna, cezara
Antoniusza, Latony i leżącej Kleopatry, a także pomnik ku czci hetmana Wacława Rzewu-
skiego, ojca Ludwiki Chodkiewiczowej, w formie kamiennej urny. Aftanazy pisze, że
były one „malowniczo rozmieszczone, choć nie zawsze najlepszego wykonania"10. To
wszystko, co dotychczas wiadomo było o młynowskich rzeźbach.
W badaniach dotyczących tego tematu nie wykorzystano materiałów z Archiwum Mły-
nowskiego Chodkiewiczów, przechowywanych w Archiwum Państwowym w Krakowie na
Wawelu11. Najistotniejszy dla naszych rozważań jest kontrakt zawarty 31 maja 1795 r. mię-
dzy Szlegierem architektem a Grzegorzem Czaykowskim, mistrzem kunsztu snycerskiego
(por. aneks) na wykonanie siedmiu posągów z dobrego kamienia - sześciu stojących: Flory,
Pomony, Minerwy, Ledy, Adonisa i Fauna, każda wysokości trzy i pół łokcia (ok. 2 m) oraz
leżącej Kleopatry, mierzącej 4 łokcie (2,30 m). Rzeźby te Czaykowski miał wykonać na
podstawie rycin z książki kopersztychów, danej mu przez Szlegiela. Za każdą statuę meister
miał otrzymać 270 złp ze skarbu pani Chodkiewiczowej. Pierwsze dwie figury zobowiązał
się skończyć za niedziel osiem, dostarczyć je do Młynowa i ustawić na wyznaczonym miej-
scu, a następnie co osiem niedziel miał dostarczać kolejne pary posągów. Wszystkie miały
mieć postumenty w formie walca (planty, okrągli w cerkiel) wysokości pół łokcia (ok. 30
cm) - poza plintami, na których bezpośrednio stały. Czaykowski w dniu podpisania umowy
otrzymał zadatek w wysokości 180 zł. Kolejne płatności następowały w lipcu, sierpniu i
wrześniu 1795 r. oraz w lutym, maju i czerwcu roku następnego, a 25 sierpnia 1796 r. arty-
ście wypłacono należność za ostatnie dwie figury objęte tym kontraktem.
Informacje związane z posągami wykonanymi do Młynowa zawiera też Summaryusz
Expensy na Fabrykę Pałacową y Ogrodową z rożnych Rachunków zebrany, w którym odno-
towano wypłaty wynagrodzenia za owych siedem figur kamiennych dokonywane w 1795 i
1796 r.12, a ponadto w 1797 r. płatność za dalsze trzy posągi13. W roku 1798 wypłacono
7 Por.: JEŁOWICKI, op. cit., s. 18, przypis 33.
8 AFTANAZY, op. cit., s. 289-291.
9 Inwentarz klucza Młynowskiego z opisaniem wszelkich zabudowań skarbowych [...] na dniu 13-tym Julii 1798 roku na
Groncie tychże dóbr sporządzony, obaj autorzy powołują się też na Plan Ogrodu Młynowskiego Jaśnie Wielmożnych
Aleksandra i Ksaweryny Chodkiewiczówz roku 1836, sporządzony przez Tadeusza Nawskiego, komornika granicznego
wileńskiego, oba dokumenty w: Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, Zbiór Muzeum Narodowego, Archiwum Mły-
nowskie (JEŁOWICKI, op. cit., s. 18; AFTANAZY, op. cit., s. 323 przypisy 7 i 8).
10 AFTANAZY, op. cit., s. 290.
11 Archiwum Państwowe w Krakowie, Oddział na Wawelu, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów, nr 1595: Rachunki
budowy pałacu młynowskiego, 1785-1800; nr 1596: Zarządzenia i dyspozycje związane z budową pałacu młynowskie-
go, 1796; nr 1612: Opis ogrodu i oranżerii w Młynowie, 1785-1869; nr 1613: Spisanie sprzętów i roślin w ogrodzie
młynowskim, 1841-1843.
12 Archiwum Państwowe w Krakowie, Oddział na Wawelu, Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów, nr 1595, op. cit.,
k. nlb.: Wypłata kamieniarzom za roboty, stosowna do ich należytości wyrach[owana]. Z kontraktu na 7 figur kamien-
nych wypłata: 1795 roku 31 maja na zadatek dano florenów] 180. 12 Julii na kontrakt do porachunku florenów] 40.
14 Augusti podobnież dano florenów] 96. Tegoż dnia dano podobnież florenów] 126. 3 Septembris podobnież do
porachunku /florenów] 98. Tegoż dnia podobnież dano /florenów] 352. 1796 roku 5 Februarii podobnież dano /flore-
nów] 18. 9 maja podobnież dano florenów] 100. 22 maja podobnież dano florenów] 200. 5 Junii podobnież dano
/florenów] 122. 25 Augusti podobnież dano florenów] 540. [Razem] 1872. Na też figury musiał ktoś dopłacić do
zupełnej summy -jw. pani dopłaciła 18".
13 Ibid., k. nlb.: Za trzy figury kamienne do ogrodu za sto[so] wną ugodą zrobione, każda po zł[oty]ch 270 wypłaciła