DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Rzeźby ogrodowe w Młynowie na Wołyniu i ich twórca Grzegorz Czaykowski
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0262
252
Katarzyna Mikocka-Rachubowa
Za twórcę rezydencji w Młynowie uważano dawniej błędnie architekta Efraima Schre-
gera2. Nazwisko rzeczywistego autora projektów i kierownika prowadzonych tam prac -
Leopolda Szlegiela (Szlegiera), architekta i ogrodnika zatrudnionego przez Ludwikę
Chodkiewiczową, podał Franciszek German na podstawie archiwaliów z archiwum mły-
nowskiego przechowywanych w zbiorze Muzeum Narodowego w Bibliotece Czartory-
skich w Krakowie3 . Rolę Szlegiela w tworzeniu rezydencji w Młynowie omówił ostatnio
szeroko Jerzy Kowalczyk, wykorzystując projekty zespołu pałacowo-ogrodowego jego
autorstwa z 1785 r., znajdujące się w Archiwum Państwowym w Krakowie na Wawelu4.
Urządzanie wspaniałej rezydencji w Młynowie Ludwika Chodkiewiczowa rozpoczęła
około 1785 r. od założenia ogrodu, określanego w archiwaliach jako „ogród włoski". Ten
położony po obu stronach paradnego dziedzińca rozległy ogród, będący właściwie par-
kiem, składał się z dwóch części - mniejszej, znajdującej się po prawej stronie alei
wjazdowej (zwanej „amfiteatrem prawym") oraz większej, po stronie lewej, usytuowanej
na brzegach szerokiego kanału, na dość stromo opadających stokach („amfiteatr lewy").
Prawa część ogrodu ciągnęła się za pałacem dochodząc do Ikwy, gdzie zbliżała się do części
lewej w miejscu, w którym pomiędzy grupami drzew pozostawiono perspektywę dającą
z okien pałacu widok na miasteczko. W ogrodzie pośród wielu setek drzew różnorodnych
gatunków krajowych i egzotycznych, mnóstwa krzewów i kwiatów, stanęły ogrodowe pawi-
lony, ozdobne altany, groty, kaskady i mostki, a wielkąjego ozdobą były kamienne posągi.
O rzeźbach znajdujących się dawniej w ogrodzie pałacowym w Młynowie w dotych-
czasowej literaturze znajdujemy niewiele informacji. Prócz wzmianki z końca XIX w., że
w ogrodzie znajdowały się posągi5, w 1939 r. napisano: „w południowej jego części [...],
okolona wieńcem pięknych starych drzew [...] bieleje jedyna, niestety zniszczona, rzeźba
figuralna", zamieszczono też jej zdjęcie6. Więcej wiadomości o rzeźbach ogrodowych
jeograficznym i statystycznym opisana ..., t. 2, Warszawa 1844, s. 839, 1408; J. U. NIEMCEWICZ, Podróże historycz-
ne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż 1858, s. 207-208; J. DUN1N-KARW1CK1, Opowia-
dania historyczne. Miejscowości nad Ikwą, ich przeszłość i teraźniejszość, „Przewodnik Naukowy i Literacki" (Lwów),
XXVI, 1898, s. 386-395, 510-514, 625-632; F. KOWALSKI, Wspomnienia (1819-1823), Kijów 1912, s. 164-177; M.
ORŁOWICZ, Ilustrowany przewodnik po Wołyniu, Łuck 1929, s. 302-306. O mieszkańcach Młynowa pisali też m.in.:
[A. ANDRZEJOWSKI], Ramoty starego Detiuka o Wołyniu, wyd. F. Rawita Gawroński, Wilno 1914, passim, m.in. t. 3,
s. 215-219; W. MESZTOWICZ, Poszło z dymem. Gawędy o czasach i ludziach, Londyn 1973, s. 118-121. O przedsta-
wieniach ikonograficzych Młynowa por.: Z. KUCIELSKA, Z. TOBIASZOWA, Katalog rysunków architektonicznych
ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie. I. Rysunki Napoleona Ordy, Warszawa 1975, s. 118-119, nr 434-437
(cztery rysunki z lat 1862-1876). O ogrodzie pałacowym w Młynowie: K. ŻELECHOWSKA, G. CIOŁEK, Ze studiów
nad założeniami ogrodowymi Wołynia, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury", VII, 1939 nr 1, s. 33-36. Najobszerniejsze
omówienie rezydencji młynowskiej i znajdujących się w niej dzieł sztuki w: R. AFTANAZY, Materiały do dziejów
rezydencji, pod red. A. J. Baranowskiego, t. 5A: Dawne województwo wołyńskie, Warszawa 1988, s. 286-330, t. 5B,
Warszawa 1988, il. 241-282.
2 Por.: ORŁOWICZ, op. cit., s. 304; ŻELECHOWSKA, CIOŁEK, op. cit., s. 33; S. ŁOZA, Architekci i budowniczowie
w Polsce, Warszawa 1954, s. 274 (jako atrybucja niepewna); S. LORENTZ, Efraim Szreger architekt polski XVIII w.,
Warszawa 1986, s. 293-296.
3 A. JEŁOWICKI, Listy do Ksaweryny. Listy do Ksaweryny Chodkiewiczowej z lat 1832-1839, oprac. F. German,
Warszawa 1964, s. 17-18 przypis 33.
4 J. KOWALCZYK, Projekty Leopolda Szlegiela rezydencji Chodkiewiczów w Młynowie z końca XVIII w., „Biuletyn
Historii Sztuki", LIII, 1991 nr 1-2, s. 53-68.
5 DUNIN-KARWICKI, op. cit., s. 511.
6 ŻELECHOWSKA, CIOŁEK, op. cit., s. 33 oraz il. 41 na s. 35. AFTANAZY, op. cit., s. 318 pisze, że wówczas
w ogrodzie stały dwa posągi: figura Diany wykonana z brązu francuskiego i gorszy od niej posąg Apolla, natomiast
zamieszczona przez niego fotografia przedstawia tę samą rzeźbę, którą pokazano w pracy Żelechowskiej i Ciołka,
z podpisem, że jest to rzeźba parkowa Wenus w 1938 r. (AFTANAZY, op. cit., t. 5B, il. 282 na s. 153).
Katarzyna Mikocka-Rachubowa
Za twórcę rezydencji w Młynowie uważano dawniej błędnie architekta Efraima Schre-
gera2. Nazwisko rzeczywistego autora projektów i kierownika prowadzonych tam prac -
Leopolda Szlegiela (Szlegiera), architekta i ogrodnika zatrudnionego przez Ludwikę
Chodkiewiczową, podał Franciszek German na podstawie archiwaliów z archiwum mły-
nowskiego przechowywanych w zbiorze Muzeum Narodowego w Bibliotece Czartory-
skich w Krakowie3 . Rolę Szlegiela w tworzeniu rezydencji w Młynowie omówił ostatnio
szeroko Jerzy Kowalczyk, wykorzystując projekty zespołu pałacowo-ogrodowego jego
autorstwa z 1785 r., znajdujące się w Archiwum Państwowym w Krakowie na Wawelu4.
Urządzanie wspaniałej rezydencji w Młynowie Ludwika Chodkiewiczowa rozpoczęła
około 1785 r. od założenia ogrodu, określanego w archiwaliach jako „ogród włoski". Ten
położony po obu stronach paradnego dziedzińca rozległy ogród, będący właściwie par-
kiem, składał się z dwóch części - mniejszej, znajdującej się po prawej stronie alei
wjazdowej (zwanej „amfiteatrem prawym") oraz większej, po stronie lewej, usytuowanej
na brzegach szerokiego kanału, na dość stromo opadających stokach („amfiteatr lewy").
Prawa część ogrodu ciągnęła się za pałacem dochodząc do Ikwy, gdzie zbliżała się do części
lewej w miejscu, w którym pomiędzy grupami drzew pozostawiono perspektywę dającą
z okien pałacu widok na miasteczko. W ogrodzie pośród wielu setek drzew różnorodnych
gatunków krajowych i egzotycznych, mnóstwa krzewów i kwiatów, stanęły ogrodowe pawi-
lony, ozdobne altany, groty, kaskady i mostki, a wielkąjego ozdobą były kamienne posągi.
O rzeźbach znajdujących się dawniej w ogrodzie pałacowym w Młynowie w dotych-
czasowej literaturze znajdujemy niewiele informacji. Prócz wzmianki z końca XIX w., że
w ogrodzie znajdowały się posągi5, w 1939 r. napisano: „w południowej jego części [...],
okolona wieńcem pięknych starych drzew [...] bieleje jedyna, niestety zniszczona, rzeźba
figuralna", zamieszczono też jej zdjęcie6. Więcej wiadomości o rzeźbach ogrodowych
jeograficznym i statystycznym opisana ..., t. 2, Warszawa 1844, s. 839, 1408; J. U. NIEMCEWICZ, Podróże historycz-
ne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż 1858, s. 207-208; J. DUN1N-KARW1CK1, Opowia-
dania historyczne. Miejscowości nad Ikwą, ich przeszłość i teraźniejszość, „Przewodnik Naukowy i Literacki" (Lwów),
XXVI, 1898, s. 386-395, 510-514, 625-632; F. KOWALSKI, Wspomnienia (1819-1823), Kijów 1912, s. 164-177; M.
ORŁOWICZ, Ilustrowany przewodnik po Wołyniu, Łuck 1929, s. 302-306. O mieszkańcach Młynowa pisali też m.in.:
[A. ANDRZEJOWSKI], Ramoty starego Detiuka o Wołyniu, wyd. F. Rawita Gawroński, Wilno 1914, passim, m.in. t. 3,
s. 215-219; W. MESZTOWICZ, Poszło z dymem. Gawędy o czasach i ludziach, Londyn 1973, s. 118-121. O przedsta-
wieniach ikonograficzych Młynowa por.: Z. KUCIELSKA, Z. TOBIASZOWA, Katalog rysunków architektonicznych
ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie. I. Rysunki Napoleona Ordy, Warszawa 1975, s. 118-119, nr 434-437
(cztery rysunki z lat 1862-1876). O ogrodzie pałacowym w Młynowie: K. ŻELECHOWSKA, G. CIOŁEK, Ze studiów
nad założeniami ogrodowymi Wołynia, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury", VII, 1939 nr 1, s. 33-36. Najobszerniejsze
omówienie rezydencji młynowskiej i znajdujących się w niej dzieł sztuki w: R. AFTANAZY, Materiały do dziejów
rezydencji, pod red. A. J. Baranowskiego, t. 5A: Dawne województwo wołyńskie, Warszawa 1988, s. 286-330, t. 5B,
Warszawa 1988, il. 241-282.
2 Por.: ORŁOWICZ, op. cit., s. 304; ŻELECHOWSKA, CIOŁEK, op. cit., s. 33; S. ŁOZA, Architekci i budowniczowie
w Polsce, Warszawa 1954, s. 274 (jako atrybucja niepewna); S. LORENTZ, Efraim Szreger architekt polski XVIII w.,
Warszawa 1986, s. 293-296.
3 A. JEŁOWICKI, Listy do Ksaweryny. Listy do Ksaweryny Chodkiewiczowej z lat 1832-1839, oprac. F. German,
Warszawa 1964, s. 17-18 przypis 33.
4 J. KOWALCZYK, Projekty Leopolda Szlegiela rezydencji Chodkiewiczów w Młynowie z końca XVIII w., „Biuletyn
Historii Sztuki", LIII, 1991 nr 1-2, s. 53-68.
5 DUNIN-KARWICKI, op. cit., s. 511.
6 ŻELECHOWSKA, CIOŁEK, op. cit., s. 33 oraz il. 41 na s. 35. AFTANAZY, op. cit., s. 318 pisze, że wówczas
w ogrodzie stały dwa posągi: figura Diany wykonana z brązu francuskiego i gorszy od niej posąg Apolla, natomiast
zamieszczona przez niego fotografia przedstawia tę samą rzeźbę, którą pokazano w pracy Żelechowskiej i Ciołka,
z podpisem, że jest to rzeźba parkowa Wenus w 1938 r. (AFTANAZY, op. cit., t. 5B, il. 282 na s. 153).