Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (70.2008)

190

JACEK MAJ

tym pojęciem m.in. obrazy używane podczas swoich
praktyk religijnych^ W LXX - oprócz pojęcia
etKUtyS - do opisu dzieł sztuki stosowano m.in. sło-
wa: aya/ąiaŃ ópotmpa'", oipZp", rzadziej
yZunió^'^, etSmPov'L Pierwszy znany opis chrze-
ścijańskiego obrazu spotykamy w apokryficznych
Dz/a/'aa/? Jaaa, datowanych na 2. ćwierć łł wieku n.c.'^
Chrześcijańska koncepcja obrazu powstała pod-
czas formułowania podstawowych dogmatów teolo-
gicznych o Wcieleniu i jednocześnie pod wpływem
neoplatońskich teorii emanacyjnych'G Związany z
nadprzyrodzonym pierwowzorem obraz umożliwia
wzniesienie się poprzez kontemplację rzeczywistości
materialnej do rzeczywistości duchowej, pośredniczy
pomiędzy wiernym a Bogiem^. Z kolei Biblia „ikoną
Boga" określa człowieka i Chrystusa (Rdz 1:27; Kol
1:15'^). W greckiej myśli patrystycznej i bizantyń-
skiej pojęcie ikony odnosiło się więc zarazem

1998, s. 448-450: Anna PALUS1ŃSKA, F/7ozq/7a /Pony
a 7boJora ÓYuJy/y i Nice/bnn, Lublin 2007, s. 34.
Liczne przykłady podaje Evangelenus A. SOPHOCLES,
GrecP Lanco/? o/*ń?e Po//2aa aaJ /ń'zan?7/?c Period fP?*oa?
R.G. 746 io H.D. //00), New York-Lepizig 1888, s. 424.
^ Emile BOISACQ, Dictionnaire étynjo/og/'c/ne & ia ton-
gue grecque. Ćinńiee Jaa^ ye^ ropporA arec ie^ autres
/naguM inńo-earopćenne^, Heidelberg 1950, s. 222; Hjal-
mar FRISK, Criée/?i.sc(?e.s' eiyn?oiogi.s'ci?e.s' Ro/JeaZ/acZ/,
t. 1, Heidelberg 1960, s. 454-455; Piene CHANTRAINE,
Dictionnaire ćtywo/ogńyne & /a /angaegrec^ae. DAtoire
Jas n;oA, t. 1, Paris 1968, s. 355; Henry G. LIDDELL,
Robert SCOTT, H G/xcL-L/?g/?'.s7? Lexico??, Oxford 1996,
s. 485.
9 Johan LUST, Erik EYN1KEL, Katrin HAUSP1E, CreeL-
Eag/AZ/ Lexicon o/" t/?e Yeptaag/'aL Stuttgart 2003, s. 3
(przy każdym haśle podstawowa bibliografia).
'°Ibid., s.437.
" Ibid., s. 569.
Ibid., s. 121-122.
łbid., s. 173; Heike KUNZ, „Eidolon", [w:] Der/Vene
Pat?/)'. LnzyL/oyà'J?o ńerHntiłe, red. Hubert CANC1K, Hel-
muth SCHNEIDER, t. 3, Stuttgart-Weimar 1997, szp. 911.
Jan N. BREMMER, „Women in the Apocryphal Acts of
John", [w:] Hyoc/yq/?a/ HcA qf Jo/za, red. id., Kämpen
1995, s. 40 (Studies on the Apocryphal Acts of the Apo-
stels, t. 1); Pieter J. LALLEMAN, PLe HcA q/'Jo/?a. A
7wo-Ptage /???7at?'on ?nto 7o/?a/??;;ne G??o.sticA?t?, Louvain
1998, s. 37 (Studies on the Apocryphal Acts of the Apo-
stels, t. 4); polskie tłumaczenie fragmentów Dz/ę/ów Jaaa,
[w:] HyoPzy/p Nowego 7eyia/nenia, t. 4: H/zoNo/ow/e, cz.
1 : HnJrze/, Jan, Pawe/, P?oO; 7b?t?a.sz, red. Marek STA-
ROWIEYSKI, Kraków 2007, s. 298-299.
Klaus WESSEL, „Bild", [w:] Eea/Zex/Loa zur Zryzuaii-
nAcLea Dany/, red. id., t. 1, Stuttgart 1963-1966, szp.
616-662.

do Boga i Jego Wcielenia, Objawienia, człowieka
i sztuki'G Reakcje Zachodu na tezy soboru nicej-
skiego 11 (787) poświadczały odmienne pojmowa-
nie obrazu religijnego przez grecką i łacińską
kulturę'^. Obszerna literatura na ten temat zwalnia
mnie tutaj z obowiązku dalszego referowania zna-
nych zagadnień-". Pojęcia ikony i obrazu religijnego
są w historii sztuki zdefiniowane od dawna, a pod-
noszony przez Dąb-Kalinowską problem badawczy
wydaje się pozorny i wynika z braku terminologicz-
nej dyscypliny.
Ad 2. Używanie wyrazu „ikona" (który w histo-
rii sztuki jest nazwą pojęcia, czyli terminem nauko-
wym) w potocznym języku jako określenia rzeczy
lub osoby będącej symbolem czegoś, ale także
w znaczeniu „obrazka na ekranie komputera symbo-
lizującego program lub jakąś operację"-'nie jest
przejawem semantycznego chaosu, a tym bardziej
'6 Nancy PATTERSON-SEVCENKO, „Close Encoun-
ters: Contact Between Holy Figures and the Faithful as
Represented in Byzantine Works of Art", [w:] ßyzance e/
/as /a?agej, red. André GUłLLOU, Jannic DURAND, Pa-
ris 1994, s. 255-285.
'7 Por. Hermann KLEINKNECHT, Gerhard KITTEL,
„etKMV (C-F)", [w:] P/?eo/ogAc/?as R^o'/JeaZ/acZ/za/aNea-
ea 7eVan7enL red. Gerhard KITTEL, t. 2, Stuttgart 1935,
s. 386-396; Heinz W. KUHLI, EtKtnv, [w:] Excgs/Ac/ias
RA'/VeaZ/nc/? za/?? Neue/? Te.s'fa/ueat, red. Horst BALZ,
Gerhard SCHNEIDER, t. 1, Stuttgart-Berlin-Köln 1992,
szp. 942-949; Wilhelm PRATSCHER, „Bild - EtKtov",
[w:] LZ/eoZog/TcZ/eyRegaZ^SZex/'Poaza/aNeaea 7es*/aa/e/?/,
red. Lothar COENEN, Klaus HAACKER, Wuppertal
2005, s. 177-178.
Gerhart B. LADNER, „The Concept of the Image in the
Greek Fathers and the Byzantine Iconoclastic Controver-
sy", Da/7?//a/Joa Gaps Day/ea^ 7, 1953, s. 3, 10, 12.
Z najnowszych prac: Liz JAMES, „Seeing ist Believing
but Words Tell No Lies: Captions Versus Images in the
«Libri Carolini» and Byzantine Iconoclasm", [w:] Nega-
ting tZ/e /n?age. Ga.se 5fuJ/A? /a /ć'o/;ocZa.sa;, red. Anne
McCLANAN, Jeff JOHNSON, Aldershot 2005, s. 97-112
(literatura s. 110-112); Kristina MITALAITÉ, „La double
controverse des «Libri Carolini» avec Rome et les Grecs",
[w:] L 7a/age Jaay /a y/eayée et Z'aat au 4Loye/7 Age, red.
Michel LEMOINE, Turnhout 2006, s. 9-24 (Rencontres
médiévales européennes, t. 6).
Zob. m.in. Johannes KOLLWITZ, „Bild HI (chri-
stlich)", [w:] /?on//exz'Pon/nnHut/Pe aa J CZ/n/Vontan/, t. 2,
Stuttgart 1954, szp. 318-341; Oliver R. SCHOLZ, „Bild",
[w:] J.s'?V?e/7.s'ć'/?e GraaJLeg/'/j/e, t. 1, Stuttgart-Weimar
2000, s. 618-669 (tu literatura).
-' Por. np. /any Nowa/P/JzyPa y o/.sJ/ego PR7V, red. Miro-
sław BAŃKO, t. 1, Warszawa 2000, s. 525.