DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Kłoda, Emilia: "Śląski Rafael" czy "mistrz czeskiego baroku"? Kilka uwag o konstruowaniu biografii Johanna Christopha Lischki w historii sztuki
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0120
118
Emilia Kłoda
w Krzeszowie2. Z lat 90. XVIII w. pochodzi kilka wzmianek o malarzu, które pozwalają
wierzyć, że mieszkał on wówczas w Pradze i pracował dla praskiego biskupa, tamtejszych
benedyktynów, Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą, karmelitów, a także dla cystersów
w Oseku i Plasach oraz kapucynów w Mnichovie Hradiśte. Na początku XVIII w. Lischka
kontynuował wykonywanie zleceń na terenie Czech, jednak po śmierci Willmanna i jego
rodzonego syna Michaela powrócił do Lubiąża, by przejąć warsztat i zrealizować niedo-
kończone zlecenia na Śląsku, m.in. dla cystersów w Henrykowie i Kamieńcu Ząbkowic-
kim. Zmarł 23 sierpnia 1712 r. i został pochowany na cmentarzu przy kościele pw. św.
Jakuba w Lubiążu3.
„Rodzimy ” artysta?
Jedną z najbardziej intrygujących kwestii powracających w badaniach nad postacią
Lischki jest „problem narodowości". Od najwcześniejszych prac badacze próbowali przy-
pisać malarza do konkretnego narodu. W magazynie „Hesperus" został on opisany jako
„nasz wspaniały rodzimy artysta"4. Christian Ludwig von Hagedorn określił go mianem
„Silesien"5. Bohumir Jan Dlabać widział w nim reprezentanta starej morawskiej szlachty
von Rottenwald. Argumentował to pojawieniem się w XVII-wiecznych dokumentach
z Biblioteki Strahowskiej Bohuslava Heinricha Liski von Rottenwald6. Julius Schottky
w swoim przewodniku po Pradze nazwał go „Śląskim Rafaelem". Bernard Scheinpflug
w studium historii Oseka wzmiankował Lischkę jako „rodzimego malarza"7. W podob-
nym tonie opisał go Karel Chylil: „rodzimy artysta, urodzony we Wrocławiu, ale już od
1660 roku mieszkający w Pradze, można więc go śmiało zaliczyć do praskich malarzy"8,
oraz Otakar Hejnic: „należy do grupy malarzy, którzy z naszej ojczyzny wyrośli i jej po-
święcili swoją sztukę"9. Piszący o Willmannie niemieccy badacze z 1. połowy XX w.
uznawali zarówno lubiąskiego mistrza, jak i jego pasierba za śląskich, niemieckich twór-
ców. Erich Klossowski w swoim doktoracie opublikowanym w 1902 r. powątpiewał
2 Nicolaus VON LUTTEROTTI, „Archivalische Belege fur Arbeiten Michael Willmanns und seiner Werkstatt im Au-
ftrag des Klosters Grussau", Zeitschrifft des Vereines ftir Geschichte Schlesiens, 44:1930, s. 127-138.
3 Michal ŚRONEK, „Liska, Jan Krystof", [w:] Nova encyklopedie ceskeho vytvarneho umeni, red. Andela HOROVA,
t. 1: A-M, Praha 1995, s. 454-455.
4 „Panorama grosser Stadte", Hesperus. Ein Nationalblatt fir gebildete Leser, 1814, nr 6, s. 204: „Unseren braven,
vaterlandischen Kunstler Lischka".
5 Franz Christoph JANNECK, Christian Ludwig VON HAGEDORN, Lettre a un amateur de la peinture avec des
eclaircissements historiques sur un cabinet et les auteurs des tableaux qui le composent ouvrage entremele de digres-
sions sur la vie de plusieurs peintres modernes, Dresde 1755, s. 291; tę informację powtórzył za nim Johann Rudolf
FUSSLI, Allgemeines Kiinstlerlexikon, oder: Kurze Nachricht von dem Leben und den Werken der Maler, Bildhauer,
Baumeister, Kupferstecher, Kunstgiesser..., t. 1, Zurich 1779, s. 375.
6 Jan Bohumir DLABAĆ, Allgemeines historisches Kiinstler-Lexikon fur Bbhmen und zum Theil auch fur Mdhren und
Schlesien, t. 2, Prag 1815, s. 211: „Ein beruhmter Maler aus dem Geschleschte der mahrischen Ritter Lischka von
Rottenwald".
7 Bernard SCHEINPFLUG, „Studien zur Geschichte von Osseg V. Die Osseger Klostergebaude", Mittheilungen des
Vereins fur Geschichte der Deutschen in Bbhmen, 19:1881, nr 1, s. 56-68; nr 2, s. 148: „Einheimischen Maler".
8 Karel CHYTIL, „Reiner Vaclav Vavrinec. Studie", Lumir, 11:1883, nr 13, s. 197-200; nr 14, s. 200. Autor powtórzył
błędne założenie pojawiające się już w XVIII-wiecznych leksykonach artystów, że Lischka pracował w Pradze już w
1660 r. Por. Johann August LEHNINGER, Abrege de la vie des peintres, dont les tableaux composent la Galerie
Electorale de Dresde, Dresde 1782, s. 260.
9 Otakar HEJNIC, Petr Brandl. Cast vseobecnd, Praha 1911, s. 13 (Rozpravy ćeske akademie cisare Frantiska Josefa pro
vedy, slovenost a umeni, 1, 43). Zadziwiający jest fakt, że równolegle niektórzy badacze widzieli w nim obcego malarza;
por. Karel Vladimir HERAIN, Ćeske mahrstvi od doby rudolfinske do smrti Reinerovy, Praha 1915, s. 30.
Emilia Kłoda
w Krzeszowie2. Z lat 90. XVIII w. pochodzi kilka wzmianek o malarzu, które pozwalają
wierzyć, że mieszkał on wówczas w Pradze i pracował dla praskiego biskupa, tamtejszych
benedyktynów, Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą, karmelitów, a także dla cystersów
w Oseku i Plasach oraz kapucynów w Mnichovie Hradiśte. Na początku XVIII w. Lischka
kontynuował wykonywanie zleceń na terenie Czech, jednak po śmierci Willmanna i jego
rodzonego syna Michaela powrócił do Lubiąża, by przejąć warsztat i zrealizować niedo-
kończone zlecenia na Śląsku, m.in. dla cystersów w Henrykowie i Kamieńcu Ząbkowic-
kim. Zmarł 23 sierpnia 1712 r. i został pochowany na cmentarzu przy kościele pw. św.
Jakuba w Lubiążu3.
„Rodzimy ” artysta?
Jedną z najbardziej intrygujących kwestii powracających w badaniach nad postacią
Lischki jest „problem narodowości". Od najwcześniejszych prac badacze próbowali przy-
pisać malarza do konkretnego narodu. W magazynie „Hesperus" został on opisany jako
„nasz wspaniały rodzimy artysta"4. Christian Ludwig von Hagedorn określił go mianem
„Silesien"5. Bohumir Jan Dlabać widział w nim reprezentanta starej morawskiej szlachty
von Rottenwald. Argumentował to pojawieniem się w XVII-wiecznych dokumentach
z Biblioteki Strahowskiej Bohuslava Heinricha Liski von Rottenwald6. Julius Schottky
w swoim przewodniku po Pradze nazwał go „Śląskim Rafaelem". Bernard Scheinpflug
w studium historii Oseka wzmiankował Lischkę jako „rodzimego malarza"7. W podob-
nym tonie opisał go Karel Chylil: „rodzimy artysta, urodzony we Wrocławiu, ale już od
1660 roku mieszkający w Pradze, można więc go śmiało zaliczyć do praskich malarzy"8,
oraz Otakar Hejnic: „należy do grupy malarzy, którzy z naszej ojczyzny wyrośli i jej po-
święcili swoją sztukę"9. Piszący o Willmannie niemieccy badacze z 1. połowy XX w.
uznawali zarówno lubiąskiego mistrza, jak i jego pasierba za śląskich, niemieckich twór-
ców. Erich Klossowski w swoim doktoracie opublikowanym w 1902 r. powątpiewał
2 Nicolaus VON LUTTEROTTI, „Archivalische Belege fur Arbeiten Michael Willmanns und seiner Werkstatt im Au-
ftrag des Klosters Grussau", Zeitschrifft des Vereines ftir Geschichte Schlesiens, 44:1930, s. 127-138.
3 Michal ŚRONEK, „Liska, Jan Krystof", [w:] Nova encyklopedie ceskeho vytvarneho umeni, red. Andela HOROVA,
t. 1: A-M, Praha 1995, s. 454-455.
4 „Panorama grosser Stadte", Hesperus. Ein Nationalblatt fir gebildete Leser, 1814, nr 6, s. 204: „Unseren braven,
vaterlandischen Kunstler Lischka".
5 Franz Christoph JANNECK, Christian Ludwig VON HAGEDORN, Lettre a un amateur de la peinture avec des
eclaircissements historiques sur un cabinet et les auteurs des tableaux qui le composent ouvrage entremele de digres-
sions sur la vie de plusieurs peintres modernes, Dresde 1755, s. 291; tę informację powtórzył za nim Johann Rudolf
FUSSLI, Allgemeines Kiinstlerlexikon, oder: Kurze Nachricht von dem Leben und den Werken der Maler, Bildhauer,
Baumeister, Kupferstecher, Kunstgiesser..., t. 1, Zurich 1779, s. 375.
6 Jan Bohumir DLABAĆ, Allgemeines historisches Kiinstler-Lexikon fur Bbhmen und zum Theil auch fur Mdhren und
Schlesien, t. 2, Prag 1815, s. 211: „Ein beruhmter Maler aus dem Geschleschte der mahrischen Ritter Lischka von
Rottenwald".
7 Bernard SCHEINPFLUG, „Studien zur Geschichte von Osseg V. Die Osseger Klostergebaude", Mittheilungen des
Vereins fur Geschichte der Deutschen in Bbhmen, 19:1881, nr 1, s. 56-68; nr 2, s. 148: „Einheimischen Maler".
8 Karel CHYTIL, „Reiner Vaclav Vavrinec. Studie", Lumir, 11:1883, nr 13, s. 197-200; nr 14, s. 200. Autor powtórzył
błędne założenie pojawiające się już w XVIII-wiecznych leksykonach artystów, że Lischka pracował w Pradze już w
1660 r. Por. Johann August LEHNINGER, Abrege de la vie des peintres, dont les tableaux composent la Galerie
Electorale de Dresde, Dresde 1782, s. 260.
9 Otakar HEJNIC, Petr Brandl. Cast vseobecnd, Praha 1911, s. 13 (Rozpravy ćeske akademie cisare Frantiska Josefa pro
vedy, slovenost a umeni, 1, 43). Zadziwiający jest fakt, że równolegle niektórzy badacze widzieli w nim obcego malarza;
por. Karel Vladimir HERAIN, Ćeske mahrstvi od doby rudolfinske do smrti Reinerovy, Praha 1915, s. 30.