DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Recenzje
DOI Artikel:Getka-Kenig, Mikołaj: Ignacy Potocki, Remarks on architecture: the Vitruvian Tradition in Enlightenment Poland, wstęp i redakcja Carolyn C. Guile, University Park, The Pennsylvania State University Press, 2015, ss. 156, il.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0188
186
Mikołaj Getka-Kenig
go w swoim opracowaniu dotyczącym rękopisów
wilanowskich10. Była to jednak tylko krótka
wzmianka. Nieco więcej uwagi poświęciła temu tek-
stowi Jadwiga Rudnicka w monografii Biblioteka
wilanowska z roku 196711. Interesująca nas pozycja
została również opisana w Przewodniku po zbiorze
rękopisów wilanowskich, opracowanym w trakcie II
wojny światowej przez Władysława Semkowicza,
ale oddanym do druku dopiero po redakcji i uzupeł-
nieniach Piotra Bańkowskiego w roku 196112. Trud-
no nie przyznać racji Autorce, że „there has been no
art-historical analysis ofthe document"13, choć rów-
nocześnie trudno przemilczeć, że nie zna ona raczej
tezy Ryszarda Mączyńskiego o bezpośrednim wpły-
wie Stanisława Zawadzkiego na treść omawianej
rozprawy, jak również zaproponowanego przez tego
badacza datowania na rok około 1770 i upatrywania
genezy jej powstania w młodzieńczym pobycie Po-
tockiego w Rzymie14. Abstrahując od zasadności
dociekań Mączyńskiego (które nie są, swoją drogą,
zbyt przekonujące15), fakt, że Autorka w żaden spo-
sób się do nich nie odniosła we wstępie poprzedza-
jącym transkrypcję tekstu - tym bardziej, że stoją
one w kontrze do jej własnych ustaleń - należy
uznać za poważny mankament. Co więcej, Mączyń-
ski wyraźnie zaznaczył w poruszającym tę kwestię
artykule, że nosi się z zamiarem opublikowania wła-
snej edycji tekstu Potockiego w roku 2013. Co praw-
da, nie zostało to uczynione do dziś, ale już samo
wyrażenie takiego zamiaru powinno być znane ba-
daczowi tego traktatu, tym bardziej, że przywoływa-
ny artykuł jest dostępny co najmniej od trzech lat
w wersji on-line (a ostatnia pozycja w bibliografii
Autorki pochodzi z roku 2014)16. Brak odwołania
do tez Mączyńskiego nie powinien jednak dziwić
w świetle całej bibliograficznej podstawy recenzo-
wanej publikacji. Przeglądając spis konsultowanej
przez Autorkę literatury, a zwłaszcza biorąc pod
uwagę daty wydania, łatwo dojść do wniosku, że
dość pobieżnie uzupełniała Ona swoją wiedzę na te-
mat aktualnego stanu badań od czasu pracy nad dok-
10 [Karol BUCZEK], „Rękopisy wilanowskie pod Bara-
nami w Krakowie", Przegląd Biblioteczny, t. 5, 1931, z. 1,
s. 78.
11 Jadwiga RUDNICKA, Biblioteka wilanowska, Warsza-
wa 1967, s. 61-62.
12 Władysław SEMKOWICZ, Piotr BAŃKOWSKI, Prze-
wodnik po zbiorze rękopisów wilanowskich, Warszawa
1961, s. 196.
13 Remarks on architecture ..., s. 5.
14 Ryszard MĄCZYŃSKI, „Architekt Stanislaw Zawadz-
ki w Rzymie: realia - fascynacje - profity", Kwartalnik
Architektury i Urbanistyki, t. 57, 2012, nr 3, s. 77-78.
15 Jako argumenty mające przemawiać za rokiem 1770,
Mączyński przedstawia „wyniesiony ze szkoły kaligra-
toratem. Te nieliczne pozycje w bibliografii, które
dotyczą publikacji po roku 2005, trudno raczej
uznać za pierwszorzędne dla podejmowanego tema-
tu, za wyjątkiem monografii Jolanty Polanowskiej
na temat architektonicznej twórczości Stanisława
Kostki Potockiego (2009)17, jak również rozpraw
autorstwa samej Carolyn Guile (ta ostatnia pozycja
bibliograficzna wyszła właśnie spod Jej pióra). Ra-
zić może zresztą nie tylko brak rozeznania w naj-
nowszych badaniach nad architekturąjak i politycz-
no-kulturową historią ziem polskich, lecz również
w tych dotyczących innych obszarów Europy, tak
ważnych dla komparatystycznych fragmentów Jej
wywodu.
Wstęp, którym edycja rozprawy Potockiego zo-
stała opatrzona, w swoich założeniach prezentuje się
bardzo ambitnie. Ma on bowiem za zadanie naświe-
tlić „not only [...] the treatise's situation within Po-
lish architectural history but also, and more broadly"
dawać do zrozumienia, „how historical artifacts such
as Potocki's treatise facilitate and contribute to an
understanding of architecture and political culture
within Europe's easternmost borderlands in a time
of constant change, within an Enlightenment con-
text, and in relation to similar principles explicated
in the Continental literature from which Potocki
drew"18. Celem Autorki była więc taka kontekstuali-
zacja traktatu Potockiego, która podnosiłaby go do
rangi istotnego źródła wiedzy o kulturowo-politycz-
nej (a nie tylko architektonicznej czy artystycznej)
his-torii czasu swego powstania. To zresztą miało
uzasadniać decyzję o anglojęzycznej edycji, skiero-
wanej nie tylko do tych, którzy byliby zainteresowa-
ni polską historią architektury (czy nawet samą teo-
rią architektury) w epoce nowożytnej, lecz również
Rzecząpospolitą jak i po prostu historią Polski
w ogólności. Nie dziwi więc raczej fakt, że wydaw-
niczym recenzentem tej książki był właśnie historyk
sensu stricto, specjalizujący się w Europie Środko-
wo-Wschodniej XVIII i XIX w., czyli Larry Wolff
(z New York University), którego opinia na jej temat
ficzny charakter pisma" (bardziej prawdopodobne, że jest
to po prostu pismo kopisty, przepisującego niezachowany
brudnopis Potockiego) oraz rzekomą wzmiankę na temat
niedawnego pobytu autora w Rzymie przy okazji przywo-
ływania anegdoty o Józefie II nadającym szlachectwo
Pompeo Batoniemu - problem jednak w tym, że taka
wzmianka w rzeczywistości nie pada ani w tym jednym
ani w żadnym innym fragmencie tej rozprawy.
16 http://yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmetal.ele-
ment.baztech-article-BSWl-0103-0003/c/httpwww_ka-
iu_pan_plimagesstories3_2012r_maczynski_pol.pdf.
17 Jolanta POLANOWSKA, Stanisław Kostka Potocki:
twórczość architekta amatora, Warszawa 2009,
18 Remarks on architecture..., s. xv-xvi.
Mikołaj Getka-Kenig
go w swoim opracowaniu dotyczącym rękopisów
wilanowskich10. Była to jednak tylko krótka
wzmianka. Nieco więcej uwagi poświęciła temu tek-
stowi Jadwiga Rudnicka w monografii Biblioteka
wilanowska z roku 196711. Interesująca nas pozycja
została również opisana w Przewodniku po zbiorze
rękopisów wilanowskich, opracowanym w trakcie II
wojny światowej przez Władysława Semkowicza,
ale oddanym do druku dopiero po redakcji i uzupeł-
nieniach Piotra Bańkowskiego w roku 196112. Trud-
no nie przyznać racji Autorce, że „there has been no
art-historical analysis ofthe document"13, choć rów-
nocześnie trudno przemilczeć, że nie zna ona raczej
tezy Ryszarda Mączyńskiego o bezpośrednim wpły-
wie Stanisława Zawadzkiego na treść omawianej
rozprawy, jak również zaproponowanego przez tego
badacza datowania na rok około 1770 i upatrywania
genezy jej powstania w młodzieńczym pobycie Po-
tockiego w Rzymie14. Abstrahując od zasadności
dociekań Mączyńskiego (które nie są, swoją drogą,
zbyt przekonujące15), fakt, że Autorka w żaden spo-
sób się do nich nie odniosła we wstępie poprzedza-
jącym transkrypcję tekstu - tym bardziej, że stoją
one w kontrze do jej własnych ustaleń - należy
uznać za poważny mankament. Co więcej, Mączyń-
ski wyraźnie zaznaczył w poruszającym tę kwestię
artykule, że nosi się z zamiarem opublikowania wła-
snej edycji tekstu Potockiego w roku 2013. Co praw-
da, nie zostało to uczynione do dziś, ale już samo
wyrażenie takiego zamiaru powinno być znane ba-
daczowi tego traktatu, tym bardziej, że przywoływa-
ny artykuł jest dostępny co najmniej od trzech lat
w wersji on-line (a ostatnia pozycja w bibliografii
Autorki pochodzi z roku 2014)16. Brak odwołania
do tez Mączyńskiego nie powinien jednak dziwić
w świetle całej bibliograficznej podstawy recenzo-
wanej publikacji. Przeglądając spis konsultowanej
przez Autorkę literatury, a zwłaszcza biorąc pod
uwagę daty wydania, łatwo dojść do wniosku, że
dość pobieżnie uzupełniała Ona swoją wiedzę na te-
mat aktualnego stanu badań od czasu pracy nad dok-
10 [Karol BUCZEK], „Rękopisy wilanowskie pod Bara-
nami w Krakowie", Przegląd Biblioteczny, t. 5, 1931, z. 1,
s. 78.
11 Jadwiga RUDNICKA, Biblioteka wilanowska, Warsza-
wa 1967, s. 61-62.
12 Władysław SEMKOWICZ, Piotr BAŃKOWSKI, Prze-
wodnik po zbiorze rękopisów wilanowskich, Warszawa
1961, s. 196.
13 Remarks on architecture ..., s. 5.
14 Ryszard MĄCZYŃSKI, „Architekt Stanislaw Zawadz-
ki w Rzymie: realia - fascynacje - profity", Kwartalnik
Architektury i Urbanistyki, t. 57, 2012, nr 3, s. 77-78.
15 Jako argumenty mające przemawiać za rokiem 1770,
Mączyński przedstawia „wyniesiony ze szkoły kaligra-
toratem. Te nieliczne pozycje w bibliografii, które
dotyczą publikacji po roku 2005, trudno raczej
uznać za pierwszorzędne dla podejmowanego tema-
tu, za wyjątkiem monografii Jolanty Polanowskiej
na temat architektonicznej twórczości Stanisława
Kostki Potockiego (2009)17, jak również rozpraw
autorstwa samej Carolyn Guile (ta ostatnia pozycja
bibliograficzna wyszła właśnie spod Jej pióra). Ra-
zić może zresztą nie tylko brak rozeznania w naj-
nowszych badaniach nad architekturąjak i politycz-
no-kulturową historią ziem polskich, lecz również
w tych dotyczących innych obszarów Europy, tak
ważnych dla komparatystycznych fragmentów Jej
wywodu.
Wstęp, którym edycja rozprawy Potockiego zo-
stała opatrzona, w swoich założeniach prezentuje się
bardzo ambitnie. Ma on bowiem za zadanie naświe-
tlić „not only [...] the treatise's situation within Po-
lish architectural history but also, and more broadly"
dawać do zrozumienia, „how historical artifacts such
as Potocki's treatise facilitate and contribute to an
understanding of architecture and political culture
within Europe's easternmost borderlands in a time
of constant change, within an Enlightenment con-
text, and in relation to similar principles explicated
in the Continental literature from which Potocki
drew"18. Celem Autorki była więc taka kontekstuali-
zacja traktatu Potockiego, która podnosiłaby go do
rangi istotnego źródła wiedzy o kulturowo-politycz-
nej (a nie tylko architektonicznej czy artystycznej)
his-torii czasu swego powstania. To zresztą miało
uzasadniać decyzję o anglojęzycznej edycji, skiero-
wanej nie tylko do tych, którzy byliby zainteresowa-
ni polską historią architektury (czy nawet samą teo-
rią architektury) w epoce nowożytnej, lecz również
Rzecząpospolitą jak i po prostu historią Polski
w ogólności. Nie dziwi więc raczej fakt, że wydaw-
niczym recenzentem tej książki był właśnie historyk
sensu stricto, specjalizujący się w Europie Środko-
wo-Wschodniej XVIII i XIX w., czyli Larry Wolff
(z New York University), którego opinia na jej temat
ficzny charakter pisma" (bardziej prawdopodobne, że jest
to po prostu pismo kopisty, przepisującego niezachowany
brudnopis Potockiego) oraz rzekomą wzmiankę na temat
niedawnego pobytu autora w Rzymie przy okazji przywo-
ływania anegdoty o Józefie II nadającym szlachectwo
Pompeo Batoniemu - problem jednak w tym, że taka
wzmianka w rzeczywistości nie pada ani w tym jednym
ani w żadnym innym fragmencie tej rozprawy.
16 http://yadda.icm.edu.pl/baztech/element/bwmetal.ele-
ment.baztech-article-BSWl-0103-0003/c/httpwww_ka-
iu_pan_plimagesstories3_2012r_maczynski_pol.pdf.
17 Jolanta POLANOWSKA, Stanisław Kostka Potocki:
twórczość architekta amatora, Warszawa 2009,
18 Remarks on architecture..., s. xv-xvi.