DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Recenzje
DOI article:Getka-Kenig, Mikołaj: Ignacy Potocki, Remarks on architecture: the Vitruvian Tradition in Enlightenment Poland, wstęp i redakcja Carolyn C. Guile, University Park, The Pennsylvania State University Press, 2015, ss. 156, il.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0187
Recenzje
185
wydawane przez the American Society for Eighte-
enth-Century Studies (ASECS)2. Jak sama przyzna-
je na swoim oficjalnym internetowym profilu, jej za-
interesowania badawcze obejmują najogólniej
sztukę i architekturę Europy Środkowej i Wschod-
niej („Central/East-Central"), a ściślej krytykę arty-
styczną i kolekcjonerstwo w XVIII w. (ze szczegól-
nym uwzględnieniem Francesco Algarottiego
w kontekście jego działalności na terenie Europy
Centralnej), nowożytną teorię architektoniczną i hi-
storiografię artystyczną, problem Orientu w sztuce
środkowo-wschodnioeuropejskiej jak również re-
cepcję /ta/zanate architecture and architectural the-
ory na tym samym obszarze3. W tym ostatnim przy-
padku używając terminu „Italianate" Autorka ma
zapewne na myśli XVIII-wieczną recepcję XVI-
wiecznej włoskiej interpretacji architektury antycz-
nej (np. klasycyzmu Palladia), a nie XIX-wieczny
neorenesans o włoskiej proweniencji, który angloję-
zyczni historycy architektury mają w zwyczaju na-
zywać właśnie w ten sposób.
Co prawda, tak zakreślona tematyka badawcza
prezentuje się niezwykle obszernie pod względem
geopolitycznym, kiedy przyjrzymy się dotychczaso-
wemu dorobkowi Autorki, łatwo się przekonać, że
jej zainteresowania od czasu doktoratu wciąż są
w gruncie rzeczy takie same i skupiają się na obsza-
rze Rzeczypospolitej Obojga Narodów do momentu
rozbiorów i pierwszych następujących po nich de-
kad. Oprócz recenzowanego tomu, Autorka opubli-
kowała jak dotąd artykuły poświęcone m.in. trakta-
towi Sebastiana Sierakowskiego pt. Architektura
obeymująca wszelki gatunek murowania i budowa-
nia (Kraków 1812)4 jak również rozprawie Stanisła-
wa Kostki Potockiego pt. O sztuce u dawnych, czyli
Winkelman polski (Warszawa 1815)5. W ostatnim
czasie ukazała się również jej obszerna pod wzglę-
dem tematycznym (choć zarazem krótka pod wzglę-
dem objętościowym) rozprawa poświęcona archi-
tekturze na pograniczu Rzeczypospolitej w epoce
nowożytnej, stanowiąca rozdział zbiorowej mono-
grafii Circulations in the Global History of Art, re-
dagowanej przez Thomasa DaCosta Kaufmanna6.
2 http://www.colgate.edu/facultysearch/FacultyDirectory/
carolyn-guile [dostęp: 24 VII 2015]; https://www.press.
jhu.edu/journals/eighteenth-century_studies/edito-
rial.html [dostęp: 24 VII 2015].
3 http://www.colgate.edu/facultysearch/FacultyDirectory/
carolyn-guile [dostęp: 24 VII 2015].
4 Carolyn C. GUILE, „Sebastian Sierakowski, S.J., and the
Language of Architecture", [w:] Jesuit Survival and Resto-
ration: 200th Anniversary Perspective, red. Robert MA-
RYKS, Jon WRIGHT, Leiden-Boston, 2014, s. 99-126.
5 Carolyn C. GUILE, „Winckelmann in Poland: An Eigh-
teenth-Century Response to the 'History of the Art of
Warto przy tym zauważyć, że Carolyn Guile jest
również autorką recenzji anglojęzycznej wersji mo-
nografii kaplicy Zygmuntowskiej autorstwa Stani-
sława Mossakowskiego, która ukazała się na łamach
amerykańskiego czasopisma Journal of the Society
of Architectural Historians7. Publikując pierwszą
książkę w dziesiątą rocznicę uzyskania doktoratu,
Autorka miała zapewne na celu ugruntowanie swo-
jej pozycji jako znawczyni architektury Europy
Środkowo-Wschodniej, którą - co warto chyba od-
notować - zdecydowała się badać pod wpływem za-
chęty ze strony Michaela Baxandalla, Jej wykładow-
cy w Berkeley (gdzie studiowała na poziomie
licencjatu)8. W tym miejscu, chciałbym wyraźnie
podkreślić, że recenzowana praca jest bardzo cieka-
wa i wnosi wiele nowego do architektonicznej histo-
riografii tego okresu zarówno ze względu na orygi-
nalną perspektywę badawczą jak i z powodu
zwrócenia uwagi na samą rozprawę Potockiego, któ-
ra dotąd nie cieszyła się zbytnim zainteresowaniem
badaczy. Równocześnie jednak, trudno wystawić tej
książce jednoznacznie pozytywną ocenę. Problem
polega bowiem na tym, że w części analitycznej
i zarazem faktograficznej (samo źródło zostało bo-
wiem dość sprawnie zredagowane, zgodnie z zasa-
dami dobrego warsztatu), recenzowana pozycja nie
do końca sprostała najwyższym merytorycznym
standardom, co tym bardziej niepokoi jeżeli zważy
się na fakt, że będzie ona zapewne podstawowym
źródłem wiedzy na temat kultury architektonicznej
doby stanisławowskiej w zagranicznym dyskursie
naukowym (chociażby przez wzgląd na język i dys-
trybucję).
Pomysł opublikowania Uwag o architekturze
pióra Ignacego Potockiego, tej pozostającej wcze-
śniej wyłącznie w rękopisie (zachowanym w zbio-
rach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warsza-
wie9) stosunkowo krótkiej, ale jednak oryginalnej
rozprawy, może wydawać się tak oczywisty, że aż
dziwne, że nie podjęto go o wiele wcześniej, i to
w Polsce. W rodzimym dyskursie naukowym tekst
Potockiego obecny jest bowiem od dawna, co naj-
mniej od roku 1931, kiedy Karol Buczek wymienił
Antiquity", Journal of Art Historiography, t. 9, 2013:
https://arthistoriography.files.wordpress.com/2013/12/
guile.pdf [dostęp: 24 VII 2015].
6 Carolyn C. GUILE, „Circulations: Early Modem Archi-
tecture in the Polish-Lithuanian Borderland", [w:] Circu-
lations in the Global History of Art, red. Thomas
DACOSTA KAUFMANN, Catherine DOSSIN, Beatrice
JOYEUX-PRUNEL, Famham 2015, s. 79-96.
7 Journal of the Society of Architectural Historians, t. 73,
2014, nr 1, s. 173-174.
8 Remarks on architecture..., s. xvii.
9 AGAD, Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 278.
185
wydawane przez the American Society for Eighte-
enth-Century Studies (ASECS)2. Jak sama przyzna-
je na swoim oficjalnym internetowym profilu, jej za-
interesowania badawcze obejmują najogólniej
sztukę i architekturę Europy Środkowej i Wschod-
niej („Central/East-Central"), a ściślej krytykę arty-
styczną i kolekcjonerstwo w XVIII w. (ze szczegól-
nym uwzględnieniem Francesco Algarottiego
w kontekście jego działalności na terenie Europy
Centralnej), nowożytną teorię architektoniczną i hi-
storiografię artystyczną, problem Orientu w sztuce
środkowo-wschodnioeuropejskiej jak również re-
cepcję /ta/zanate architecture and architectural the-
ory na tym samym obszarze3. W tym ostatnim przy-
padku używając terminu „Italianate" Autorka ma
zapewne na myśli XVIII-wieczną recepcję XVI-
wiecznej włoskiej interpretacji architektury antycz-
nej (np. klasycyzmu Palladia), a nie XIX-wieczny
neorenesans o włoskiej proweniencji, który angloję-
zyczni historycy architektury mają w zwyczaju na-
zywać właśnie w ten sposób.
Co prawda, tak zakreślona tematyka badawcza
prezentuje się niezwykle obszernie pod względem
geopolitycznym, kiedy przyjrzymy się dotychczaso-
wemu dorobkowi Autorki, łatwo się przekonać, że
jej zainteresowania od czasu doktoratu wciąż są
w gruncie rzeczy takie same i skupiają się na obsza-
rze Rzeczypospolitej Obojga Narodów do momentu
rozbiorów i pierwszych następujących po nich de-
kad. Oprócz recenzowanego tomu, Autorka opubli-
kowała jak dotąd artykuły poświęcone m.in. trakta-
towi Sebastiana Sierakowskiego pt. Architektura
obeymująca wszelki gatunek murowania i budowa-
nia (Kraków 1812)4 jak również rozprawie Stanisła-
wa Kostki Potockiego pt. O sztuce u dawnych, czyli
Winkelman polski (Warszawa 1815)5. W ostatnim
czasie ukazała się również jej obszerna pod wzglę-
dem tematycznym (choć zarazem krótka pod wzglę-
dem objętościowym) rozprawa poświęcona archi-
tekturze na pograniczu Rzeczypospolitej w epoce
nowożytnej, stanowiąca rozdział zbiorowej mono-
grafii Circulations in the Global History of Art, re-
dagowanej przez Thomasa DaCosta Kaufmanna6.
2 http://www.colgate.edu/facultysearch/FacultyDirectory/
carolyn-guile [dostęp: 24 VII 2015]; https://www.press.
jhu.edu/journals/eighteenth-century_studies/edito-
rial.html [dostęp: 24 VII 2015].
3 http://www.colgate.edu/facultysearch/FacultyDirectory/
carolyn-guile [dostęp: 24 VII 2015].
4 Carolyn C. GUILE, „Sebastian Sierakowski, S.J., and the
Language of Architecture", [w:] Jesuit Survival and Resto-
ration: 200th Anniversary Perspective, red. Robert MA-
RYKS, Jon WRIGHT, Leiden-Boston, 2014, s. 99-126.
5 Carolyn C. GUILE, „Winckelmann in Poland: An Eigh-
teenth-Century Response to the 'History of the Art of
Warto przy tym zauważyć, że Carolyn Guile jest
również autorką recenzji anglojęzycznej wersji mo-
nografii kaplicy Zygmuntowskiej autorstwa Stani-
sława Mossakowskiego, która ukazała się na łamach
amerykańskiego czasopisma Journal of the Society
of Architectural Historians7. Publikując pierwszą
książkę w dziesiątą rocznicę uzyskania doktoratu,
Autorka miała zapewne na celu ugruntowanie swo-
jej pozycji jako znawczyni architektury Europy
Środkowo-Wschodniej, którą - co warto chyba od-
notować - zdecydowała się badać pod wpływem za-
chęty ze strony Michaela Baxandalla, Jej wykładow-
cy w Berkeley (gdzie studiowała na poziomie
licencjatu)8. W tym miejscu, chciałbym wyraźnie
podkreślić, że recenzowana praca jest bardzo cieka-
wa i wnosi wiele nowego do architektonicznej histo-
riografii tego okresu zarówno ze względu na orygi-
nalną perspektywę badawczą jak i z powodu
zwrócenia uwagi na samą rozprawę Potockiego, któ-
ra dotąd nie cieszyła się zbytnim zainteresowaniem
badaczy. Równocześnie jednak, trudno wystawić tej
książce jednoznacznie pozytywną ocenę. Problem
polega bowiem na tym, że w części analitycznej
i zarazem faktograficznej (samo źródło zostało bo-
wiem dość sprawnie zredagowane, zgodnie z zasa-
dami dobrego warsztatu), recenzowana pozycja nie
do końca sprostała najwyższym merytorycznym
standardom, co tym bardziej niepokoi jeżeli zważy
się na fakt, że będzie ona zapewne podstawowym
źródłem wiedzy na temat kultury architektonicznej
doby stanisławowskiej w zagranicznym dyskursie
naukowym (chociażby przez wzgląd na język i dys-
trybucję).
Pomysł opublikowania Uwag o architekturze
pióra Ignacego Potockiego, tej pozostającej wcze-
śniej wyłącznie w rękopisie (zachowanym w zbio-
rach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warsza-
wie9) stosunkowo krótkiej, ale jednak oryginalnej
rozprawy, może wydawać się tak oczywisty, że aż
dziwne, że nie podjęto go o wiele wcześniej, i to
w Polsce. W rodzimym dyskursie naukowym tekst
Potockiego obecny jest bowiem od dawna, co naj-
mniej od roku 1931, kiedy Karol Buczek wymienił
Antiquity", Journal of Art Historiography, t. 9, 2013:
https://arthistoriography.files.wordpress.com/2013/12/
guile.pdf [dostęp: 24 VII 2015].
6 Carolyn C. GUILE, „Circulations: Early Modem Archi-
tecture in the Polish-Lithuanian Borderland", [w:] Circu-
lations in the Global History of Art, red. Thomas
DACOSTA KAUFMANN, Catherine DOSSIN, Beatrice
JOYEUX-PRUNEL, Famham 2015, s. 79-96.
7 Journal of the Society of Architectural Historians, t. 73,
2014, nr 1, s. 173-174.
8 Remarks on architecture..., s. xvii.
9 AGAD, Archiwum Publiczne Potockich, sygn. 278.