DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Jurkowlaniec, Tadeusz: Historie Krzyża Świętego na portalu kaplicy ¬św. Anny w Malborku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0023
Historie Krzyża Świętego na portalu kaplicy św. Anny w Malborku
21
16. Relikwiarz Krzyża Świętego (Tryptyk ze
Stavelot), fragment - Rozpoznanie Krzyża
Świętego, 1156-1158.
Nowy Jork, The Morgan Library
& Museum, Nr Acc. AZ001.
Fot. wg <https://goo.gl/images/AaGdXe>
nim nieboszczyka (zgodnie z opisem wydarzenia przez m.in.: Paulina z Noli, zm. 431,
i Honoriusa Augustodunensis, zm. po 1150)34; ożywienie umarłego wskaże relikwię
Zbawiciela. W oglądanej trzeciej próbie uzyskano wynik pozytywny - na pochyłym
Krzyżu (crux immissa), widocznym fragmentarycznie, siedzi postać częściowo odkry-
ta ze spowijającego ją całunu35. Scena identyfikacji narzędzia męki Chrystusa na pod-
stawie cudu przywrócenia życia zmarłemu36 (w innych wersjach uzdrowienia
34 PAULIN z NOLI, Epistoła XXXI, (PL jak przyp. 29, t. 61), szp. 329. „Mortuus apportatur, cruci Christi impositus
resuscitatur, virtutemque sanctae crucis sua resurrectione et voce protestatur." - HONORIUS AUGUSTODUNENSIS,
„De inventione Sanctae Crucis", [w:] Speculum Ecclesiae, (PL jak przyp. 29, t. 172), szp. 948A.
35 Zwykle w opisach i w przedstawieniach tego epizodu (il. 16) krzyże były kładzione na osobie chorej (zmarłej),
niekiedy na niedomagającej kobiecie, a następnie na nieboszczyku, np.: „[...] als daz dritte kruze wart / uf den toten
geleit, seht wa er sunder allez leit / ufslunt in vrolichez leben." - Das Passional jak przyp. 19, s. 27642 45; „[...] und
vunden di dru kruze und leiten daz heilige kruze uf eine siche vrowen; di wart gesunt. Und do nach leiten si iz uffe einen
toten; der stunt uf und was gesunt". - „Das Heiligenleben von Hermann von Fritslar" jak przyp. 28, s. 128; William
VOELKLE, „The Stavelot Triptych", [w:] The Stavelot Triptych. Mosan Art and the Legend of the True Cross, [New
York 1980], s. 18-19. W innych wersjach legendy zmarłego układano na Krzyżu (wyżej i przyp. 34). W ikonografii
legendy znalezienia Krzyża malborska odmiana sceny identyfikacji należy do przykładów wczesnych. Podobny wariant
wyobrażenia na plakiecie (ok. 1310-1320) na krzyżu relikwiarzowym w kościele Mariackim, niegdyś krzyżackim,
w Muhlhausen. - WIEGEL, Die Darstellungen jak przyp. 14, s. 171-173, 361; fot. www.bildindex.de/ [Gesamtindex
mi02226g04]. Omawiana wersja przedstawienia występowała częściej od 2. połowy XV w., zob. np.: Tres Riches
Heures du Duc de Berry, Chantilly, Musee Conde, MS 65, fol. 133v; antependium norymberskie, Chicago, dawniej
Chauncey-Blair Collection; fresk Hansa Haggenberga w kościele Krzyża Świętego w Wiesendangen (kanton Zurych). -
The Tres Riches Heures of Jean, Duke of Berry, Introduction and Legends by Jean LONGNON and Raymond CAZEL-
LES, Preface by Millard MEISS, New York [1969], nr 104; to samo [w:] <http://www.christusrex.org/www2/berry/
fl33v.html>; BAERT, A Heritage jak przyp. 14, przyp. 171 na s. 284; s. 252, fig. 58 na s. 255; s. 434, 438, fig. 95
i (tablica kolorowa), a także s. 242-245.
36 Wg tradycji, potwierdzonej w VII w., cud wskrzeszenia odbył się w miejscu zwanym „pępkiem świata" (umbilicus
mundi). - Zob. np.: ADOMNAN Z HY, „O miejscach świętych", [w:] Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek
do Ziemi Świętej IV-VIII w. , wybór, wstęp, wprowadzenia i opracowanie Piotr IWASZKIEWICZ, przedmowa Marek
STAROWIEYSKI, Kraków 2010, s. 260-261 [Opowieść biskupa Arkulfa, XI]. Zob też m.in.: Franz NIEHOFF,
„Umbilicus mundi - Der Nabel der Welt. Jerusalem und das Heilige Grab im Spiegel von Pilgerberichten und -
karten, Kreuzzugen und Reliquiaren", [w:] Ornamenta ecclesiae. Kunst und Kiinstler der Romanik. Katalog zur
Ausstellung des Schniitgen-Museums in der Josef-Haubrich-Kunsthalle, hg. Anton Legner, Koln 1985, Bd. 3, s. 54,
57; Beat WOLF, Jerusalem und Rom, Mitte, Nabel - Zentrum, Haupt. Die Metaphern „ Umbilicus mundi" und
„ Caput mundi" in den Weltbildern der Antike und des Abendlands bis in die Zeit der Ebstorfer Weltkarte, Bern 2010,
s. 174-186, 208-220.
21
16. Relikwiarz Krzyża Świętego (Tryptyk ze
Stavelot), fragment - Rozpoznanie Krzyża
Świętego, 1156-1158.
Nowy Jork, The Morgan Library
& Museum, Nr Acc. AZ001.
Fot. wg <https://goo.gl/images/AaGdXe>
nim nieboszczyka (zgodnie z opisem wydarzenia przez m.in.: Paulina z Noli, zm. 431,
i Honoriusa Augustodunensis, zm. po 1150)34; ożywienie umarłego wskaże relikwię
Zbawiciela. W oglądanej trzeciej próbie uzyskano wynik pozytywny - na pochyłym
Krzyżu (crux immissa), widocznym fragmentarycznie, siedzi postać częściowo odkry-
ta ze spowijającego ją całunu35. Scena identyfikacji narzędzia męki Chrystusa na pod-
stawie cudu przywrócenia życia zmarłemu36 (w innych wersjach uzdrowienia
34 PAULIN z NOLI, Epistoła XXXI, (PL jak przyp. 29, t. 61), szp. 329. „Mortuus apportatur, cruci Christi impositus
resuscitatur, virtutemque sanctae crucis sua resurrectione et voce protestatur." - HONORIUS AUGUSTODUNENSIS,
„De inventione Sanctae Crucis", [w:] Speculum Ecclesiae, (PL jak przyp. 29, t. 172), szp. 948A.
35 Zwykle w opisach i w przedstawieniach tego epizodu (il. 16) krzyże były kładzione na osobie chorej (zmarłej),
niekiedy na niedomagającej kobiecie, a następnie na nieboszczyku, np.: „[...] als daz dritte kruze wart / uf den toten
geleit, seht wa er sunder allez leit / ufslunt in vrolichez leben." - Das Passional jak przyp. 19, s. 27642 45; „[...] und
vunden di dru kruze und leiten daz heilige kruze uf eine siche vrowen; di wart gesunt. Und do nach leiten si iz uffe einen
toten; der stunt uf und was gesunt". - „Das Heiligenleben von Hermann von Fritslar" jak przyp. 28, s. 128; William
VOELKLE, „The Stavelot Triptych", [w:] The Stavelot Triptych. Mosan Art and the Legend of the True Cross, [New
York 1980], s. 18-19. W innych wersjach legendy zmarłego układano na Krzyżu (wyżej i przyp. 34). W ikonografii
legendy znalezienia Krzyża malborska odmiana sceny identyfikacji należy do przykładów wczesnych. Podobny wariant
wyobrażenia na plakiecie (ok. 1310-1320) na krzyżu relikwiarzowym w kościele Mariackim, niegdyś krzyżackim,
w Muhlhausen. - WIEGEL, Die Darstellungen jak przyp. 14, s. 171-173, 361; fot. www.bildindex.de/ [Gesamtindex
mi02226g04]. Omawiana wersja przedstawienia występowała częściej od 2. połowy XV w., zob. np.: Tres Riches
Heures du Duc de Berry, Chantilly, Musee Conde, MS 65, fol. 133v; antependium norymberskie, Chicago, dawniej
Chauncey-Blair Collection; fresk Hansa Haggenberga w kościele Krzyża Świętego w Wiesendangen (kanton Zurych). -
The Tres Riches Heures of Jean, Duke of Berry, Introduction and Legends by Jean LONGNON and Raymond CAZEL-
LES, Preface by Millard MEISS, New York [1969], nr 104; to samo [w:] <http://www.christusrex.org/www2/berry/
fl33v.html>; BAERT, A Heritage jak przyp. 14, przyp. 171 na s. 284; s. 252, fig. 58 na s. 255; s. 434, 438, fig. 95
i (tablica kolorowa), a także s. 242-245.
36 Wg tradycji, potwierdzonej w VII w., cud wskrzeszenia odbył się w miejscu zwanym „pępkiem świata" (umbilicus
mundi). - Zob. np.: ADOMNAN Z HY, „O miejscach świętych", [w:] Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek
do Ziemi Świętej IV-VIII w. , wybór, wstęp, wprowadzenia i opracowanie Piotr IWASZKIEWICZ, przedmowa Marek
STAROWIEYSKI, Kraków 2010, s. 260-261 [Opowieść biskupa Arkulfa, XI]. Zob też m.in.: Franz NIEHOFF,
„Umbilicus mundi - Der Nabel der Welt. Jerusalem und das Heilige Grab im Spiegel von Pilgerberichten und -
karten, Kreuzzugen und Reliquiaren", [w:] Ornamenta ecclesiae. Kunst und Kiinstler der Romanik. Katalog zur
Ausstellung des Schniitgen-Museums in der Josef-Haubrich-Kunsthalle, hg. Anton Legner, Koln 1985, Bd. 3, s. 54,
57; Beat WOLF, Jerusalem und Rom, Mitte, Nabel - Zentrum, Haupt. Die Metaphern „ Umbilicus mundi" und
„ Caput mundi" in den Weltbildern der Antike und des Abendlands bis in die Zeit der Ebstorfer Weltkarte, Bern 2010,
s. 174-186, 208-220.