Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (79.2017)

Historie Krzyża Świętego na portalu kaplicy św. Anny w Malborku

31


19. Jerozolima, Bazylika
Grobu Chrystusa. Golgota,
Kaplica Adama (A),
Kaplica Ukrzyżowania (B).
Przekrój podłużny.
Rys. wg Corbo, 11 Santo
Sepolcro di Gerusalemme,
jakprzyp. 95, t. 2, Pl. 41
oprac. autor

relacji pielgrzymów, odwiedzających Jerozolimęjeszcze przed zniszczeniem Grobu Chry-
stusa w 1009 r.93, Krzyż znaleziono w grocie (przypuszczalnie jest to cysterna po wyrobi-
sku w dawnym kamieniołomie), później dostępnej z kaplicy św. Heleny94, wzniesionej
przed 1165 r. przy wschodnim krańcu kościoła krzyżowców95, z wykorzystaniem resztek
murów Martyrium z czasów Konstantyna Wielkiego (il. 18). W świetle przekazów pisanych

93 Zob. m.in.: ADOMNAN Z HY, „O miejscach świętych" jak przyp. 36, s. 255; Nikolas JASPERT, „Das Heilige Grab,
das Wahre Kreuz, Jerusalem und das Heilige Land. Wirkung, Wandel und Vermittler hochmittelalterlicher Attraktoren",
[w:] Konflikt und Bewdltigung. Die Zerstórung der Grabeskirche zu Jerusalem im Jahre 1009, hg. Thomas PRATSCH,
[Berlin / Boston 2011] (Millennium-Studien zu Kultur und Geschichte des ersten Jahrtausend n. Chr. / Millennium
Studies in the culture and history of the first millennium C.E., 32), s. 65-95; Bettina KRÓNUNG, „Al-Hakim und die
Zerstórung der Grabeskirche", [w:] Konflikt und Bewdltigung jw., s. 139-158.

94 [1145] - Ex alio latere ad pedes montis Calvariae est locus et columna, ubi Dominus fuit flagellatus, et propre, contra
origentem (orientem), per descensus XLIIII gradum est locus, ubi sancta crux a sancta Helena fuit inventa. - „Innomi-
nati VII. descriptio Terrae Sanctae", [w:] Descriptiones Terrae Sanctae ex saeculo VIII. IX. XII. et XV. S. Willibaldus
Commemoratorium de casts Dei. Bernardus Monachus Innominatus VII. Johannes Wirziburgensis, Innominatus VIII.
La Citez de Iherusalem Johannes Poloner, Nach Hand- und Druckschriften hrsg. von Titus TOBLER, Leipzig 1874,
s. 100/101; 412.

95 [1160-1170] - In capite etiam ecclesiae novae versus orientem, juxta claustrum dominorum, est locus in profundo, in
modum cryptae, cum magna satis serenitate, in quo regina Helena crucem Domini dicitur reperisse, in cujus Helenae
honorem ibidem continetur altare consecratum - „Johannis Wirzburgensis descriptio Terrae Sanctae", [w:] Descriptio-
nes Terrae Sanctae jak przyp. 94, s. 151-152; [1336-1341] - Item in eadem ecclesia descenditur bene per LX gradus ad
locum, ubi tres cruces inventae fuerunt, [...] - „Ludolphi, rectoris ecclesiae parochialis in Suchem, De itinere terrae
sanctae liber". Nach alten Handschriften berichtig hg. von Ferdinand DEYCKS, [w:] Bibliothek des Litterarischen
Vereins in Stuttgart, Bd. 25, Stuttgart 1851, s. 81. Zob. też m.in.: Louis Hugues VINCENT, Jerusalem. Recherches de
topographie, d'archeologie et d'histoire, t. 2. Jerusalem nouvelle, Paris 1914, s. 136; SCHMALTZ, Mater ecclesiarum
jak przyp. 92, s. 331-337; Virgilio C. CORBO, Il Santo Sepolcro di Gerusalemme. Aspetti archeologici dalle origini al
periodo crociato, Jerusalem 1981 (Studium Biblicum Franciscanum. Collectio Maior, 29), t. 1, s. 208-209; BORGE-
HAMMAR, How the Holy Cross jak przyp. 14, s. 113-115. Jurgen KRUGER, Grabeskirche zu Jerusalem. Geschichte
- Gestalt - Bedeutung. Mit Fotos von Dinu Mendrea und Garo Nalbandian, [Regensburg] 2000, s. 90-94.