DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Poksińska, Maria: Gotycka polichromia tympanonu portalu południowego kaplicy ¬św. Anny na Zamku Wysokim w Malborku: Wyniki badañ i interpretacja
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0069
Gotycka polichromia tympanonu portalu południowego kaplicy św. Anny
67
atmosferyczne, co spowodowało wystąpienie plam i przebarwień na powierzchni płasko-
rzeźby. Szczęśliwie, zniszczenia te nie uszkodziły resztek XIV-wiecznej polichromii, co
prezentują zbadane przekroje warstw malarskich (11. 1-5). Oryginalne farby o nasyconych
kolorach kładziono cienką warstwą na jeszcze cieńszym, lekkim podkładzie bieli. Ten
sposób malowania wskazuje, że pracowano na suchym podłożu, którym jest tu tzw.
sztuczny kamień (na bazie gipsu wypalanego w wysokiej temperaturze)5. Technika wyko-
nania i stan zachowania polichromii na tympanonie po upływie stuleci wskazują na bie-
głość warsztatowąjej twórców.
Skład najwcześniejszych warstw polichromii (XIV w.):
biele - biel ołowiowa, kreda
czerwienie - minia, czerwień żelazowa, cynober
zieleń / błękit - zieleń malachitowa / azuryt
żółcień - ugier, żółcień ołowiowa (masykot?)
brąz - glinka żelazowa
czerń organiczna
folia srebrna
***
Tympanon ze scenami z legend o „Znalezieniu Krzyża Świętego" i „Podwyższeniu
Krzyża Świętego" jest jedną z sześciu gotyckich, polichromowanych płaskorzeźb, które
wypełniają szczytowe partie portali oraz ścian bocznych dwóch krucht wiodących do ka-
plicy św. Anny od południa i północy. Zaprezentowane powyżej wyniki badań polichromii
tympanonu w portalu południowym mogą być w przyszłości wykorzystane do interpreta-
cji kolorystyki pozostałych przedstawień i porównań kwestii warsztatowych, dla dekora-
cji obu wejść do kaplicy.
W dotychczasowej praktyce badania technologiczne polichromii architektonicznej są
najczęściej wykonywane dla potrzeb prac konserwatorskich, a wyniki analiz próbek oraz
ich opracowanie i interpretacja są włączane do dokumentacji konserwatorskiej. Tak okre-
ślony cel badań decyduje o wyborze miejsc pobrania próbek do analizy. Kwestionariusz
pytań stawianych przez konserwatorów zwykle nie pokrywa się z zakresem problematyki
będącej domeną historii sztuki. Dlatego, przy wyznaczaniu zadań badawczych, tak ważna
jest współpraca z historykiem sztuki już na wstępnym etapie prac, najpóźniej zaraz po
postawieniu rusztowań, gdy dostęp do zabytku jest ułatwiony. W rezultacie korzystają na
tym wszyscy zainteresowani - analityk-technolog, konserwator i historyk sztuki, a pozna-
nie badanego dzieła sztuki lub architektury może być pełniejsze. Przykład malborski
świadczy o tym, że taką współpracę warto podejmować i pogłębiać.
5 Ostatnie badania średniowiecznej polichromii na sztucznym kamieniu w zabytkach architektury wykazały, że często
kładziono ją w technice mineralnej na nie związanej do końca zaprawie, uzyskując dużą trwałość opracowania malar-
skiego. - Thomas SCHMIDT, „Untersuchungen zu Abbindemechanismen mittelalterlicher Gips- und Stuckmassen und
Analysen zur Einbindung der Bemalung auf diese Materialoberflachen", [w:] Martin HOERNES [Hrsg.], Hoch- und
spdtmittelalterlicher Stuck. Material, Technik, Stil, Restaurierung. Kolloquium des Graduiertenkollegs 'Kunstwissen-
schaft - Bauforschung - Denkmalpflege' der Otto-Friedrich-Universitdt Bamberg und der Technischen Universitdt
Berlin, Bamberg 16.-18. Marz 2000, [Regensburg 2002], s. 51-61; Maria POKSIŃSKA, „The fresco technique on
gypsum substrate on mediaeval architectural sculpture", [w:] 11th International Congress on Deterioration and Con-
servation of Stone. 15-20 September 2008, Toruń, Poland. Proceedings, vol. 1, ed. Jadwiga W[iktoria] ŁUKASZE-
WICZ, Piotr NIEMCEWICZ, [Toruń 2008], s. 733-738.
67
atmosferyczne, co spowodowało wystąpienie plam i przebarwień na powierzchni płasko-
rzeźby. Szczęśliwie, zniszczenia te nie uszkodziły resztek XIV-wiecznej polichromii, co
prezentują zbadane przekroje warstw malarskich (11. 1-5). Oryginalne farby o nasyconych
kolorach kładziono cienką warstwą na jeszcze cieńszym, lekkim podkładzie bieli. Ten
sposób malowania wskazuje, że pracowano na suchym podłożu, którym jest tu tzw.
sztuczny kamień (na bazie gipsu wypalanego w wysokiej temperaturze)5. Technika wyko-
nania i stan zachowania polichromii na tympanonie po upływie stuleci wskazują na bie-
głość warsztatowąjej twórców.
Skład najwcześniejszych warstw polichromii (XIV w.):
biele - biel ołowiowa, kreda
czerwienie - minia, czerwień żelazowa, cynober
zieleń / błękit - zieleń malachitowa / azuryt
żółcień - ugier, żółcień ołowiowa (masykot?)
brąz - glinka żelazowa
czerń organiczna
folia srebrna
***
Tympanon ze scenami z legend o „Znalezieniu Krzyża Świętego" i „Podwyższeniu
Krzyża Świętego" jest jedną z sześciu gotyckich, polichromowanych płaskorzeźb, które
wypełniają szczytowe partie portali oraz ścian bocznych dwóch krucht wiodących do ka-
plicy św. Anny od południa i północy. Zaprezentowane powyżej wyniki badań polichromii
tympanonu w portalu południowym mogą być w przyszłości wykorzystane do interpreta-
cji kolorystyki pozostałych przedstawień i porównań kwestii warsztatowych, dla dekora-
cji obu wejść do kaplicy.
W dotychczasowej praktyce badania technologiczne polichromii architektonicznej są
najczęściej wykonywane dla potrzeb prac konserwatorskich, a wyniki analiz próbek oraz
ich opracowanie i interpretacja są włączane do dokumentacji konserwatorskiej. Tak okre-
ślony cel badań decyduje o wyborze miejsc pobrania próbek do analizy. Kwestionariusz
pytań stawianych przez konserwatorów zwykle nie pokrywa się z zakresem problematyki
będącej domeną historii sztuki. Dlatego, przy wyznaczaniu zadań badawczych, tak ważna
jest współpraca z historykiem sztuki już na wstępnym etapie prac, najpóźniej zaraz po
postawieniu rusztowań, gdy dostęp do zabytku jest ułatwiony. W rezultacie korzystają na
tym wszyscy zainteresowani - analityk-technolog, konserwator i historyk sztuki, a pozna-
nie badanego dzieła sztuki lub architektury może być pełniejsze. Przykład malborski
świadczy o tym, że taką współpracę warto podejmować i pogłębiać.
5 Ostatnie badania średniowiecznej polichromii na sztucznym kamieniu w zabytkach architektury wykazały, że często
kładziono ją w technice mineralnej na nie związanej do końca zaprawie, uzyskując dużą trwałość opracowania malar-
skiego. - Thomas SCHMIDT, „Untersuchungen zu Abbindemechanismen mittelalterlicher Gips- und Stuckmassen und
Analysen zur Einbindung der Bemalung auf diese Materialoberflachen", [w:] Martin HOERNES [Hrsg.], Hoch- und
spdtmittelalterlicher Stuck. Material, Technik, Stil, Restaurierung. Kolloquium des Graduiertenkollegs 'Kunstwissen-
schaft - Bauforschung - Denkmalpflege' der Otto-Friedrich-Universitdt Bamberg und der Technischen Universitdt
Berlin, Bamberg 16.-18. Marz 2000, [Regensburg 2002], s. 51-61; Maria POKSIŃSKA, „The fresco technique on
gypsum substrate on mediaeval architectural sculpture", [w:] 11th International Congress on Deterioration and Con-
servation of Stone. 15-20 September 2008, Toruń, Poland. Proceedings, vol. 1, ed. Jadwiga W[iktoria] ŁUKASZE-
WICZ, Piotr NIEMCEWICZ, [Toruń 2008], s. 733-738.