Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (79.2017)

268

Jacek Żukowski

autor zredukowanej do popiersia wersji warsztatowej z historycznej kolekcji wilanow-
skiej138. Wyjątkowość płótna monachijskiego polega na niezwykle dobrym, zbliżonym do
pierwotnego (także odnośnie proporcji i kadrowania) stanie zachowania materii malar-
skiej. Niektóre partie sugerują pewne niedokończenie dzieła (laska zanikająca pod prawą
ręką modela, tajemnicza, „ognista" partia tła po lewej stronie), takie detale, jak żyłki na
prawej dłoni czy zmarszczki na twarzy dają świadectwo najwyższego kunsztu „wiedeń-
skiego Rubensa".
Frans Luycx we Władysławowej podobiźnie połączył tradycję niderlandzkiego portre-
tu post-rubensowskiego z modusem nie-heroicznego, „urzędowego" konterfektu Habs-
burgów hiszpańskich. Skłonność do ujęcia frontalnego zdradza flamandzkie
wykształcenie malarza, nieco archaizowany płaszcz przywołuje sztywność mody hisz-
pańskiej, ale w miejsce chłodnej rezerwy dochodzi tu do głosu sangwiniczny charakter
króla oraz zinternalizowana w czasie włoskich studiów artysty castiglionowska aria. Owa
subtelna zwiewność została zasugerowana dzięki zaskakującemu wyczuciu barw tkanin
(autor został zaznajomiony z przepysznie połyskującymi jedwabiami w domu ojca, kupca
bławatnego) oraz wirtuozowskiemu odwzorowaniu zwijających się krańców weneckich
koronek, a także poprzez takie zabiegi jak dezynwoltura gestu. Chcąc uniknąć zbędnej
afektacji, Luycx zrobił wszystko, aby zamaskować ociężałość schorowanego władcy, po-
zorując lekkość jego ruchu; „malarz starał się zgubić zastraszająco rosnącą w tych latach
tuszę króla, [...] wszystkie linie kompozycji dążą do wydobycia siły i charakteru bijącego
z całej postaci"139. Równocześnie, dążąc do idealnego il decoro artificiale, pragnął dać
wyraz swojej grazia oraz invenzione, a zarazem królewskiej grandezzy. Buty ze słynnym
talon rouge - wykonane z delikatnej skóry wywijającej się na krańcu cholew, wyraźnie
optycznie skracające stopy, zdobione wzorem pana de Choisy obfitą rozetą z czarnego,
atłasowego zapewne galonu - bynajmniej nie służą do jazdy konnej, nawet nie mają spra-
wiać takiego wrażenia. Także jasne dłonie i wąskie palce mają dowodzić szlachetności.
Obraz wpisuje się w Luycxowy zwyczaj nadawania pogodnego oblicza zdystansowanym
modelom prezentowanym w „usztucznionej" pozie pełnej dworskiej nonszalancji, zgod-
nie ze stylizacją d la negligence.

jako własność Th. Jacobssona, znany Stanisławowi Lorentzowi) powstały już o wiele później. Niewykluczone, że repli-

kę warsztatową z tej serii wywiózł także Jan Kazimierz do Francji. Być może obraz Luycxa znajdujący się do II wojny

światowej w Dreźnie przedstawiał nie Władysława Łokietka, a Wazę. Dość prymitywny wizerunek króla Władysława

oparty o pierwowzór Luycxa wchodził w skład pocztu zdobiącego izbę wójtowsko-ławniczą ratusza krakowskiego

(obecnie Urząd Miasta Krakowa), być może pierwowzór dla niego stanowił artefakt zidentyfikowany niedawno na

Malcie. Unikatowy, powstały zapewne przy współpracy z Melchiorem Gartnerem bądź Christophorusem Landrichte-

rem portret Władysława IV pochodzący z zamku Denhoffów/Lubomirskich w Kruszynie poświadcza, iż kontakty Luy-

cxa z dworem trwały przynajmniej do 1646 r. Por. Robert CASSAR, Liam GAUCI, Emmanuel MAGRO-CONTI,

„Zbiory dzieł sztuki Heritage Malta i polonica przechowywane na Malcie", [w:] Joannici i ich związki z ziemiami

polskimi, red. Przemysław DELES i Przemysław MROZOWSKI, Warszawa 2014, s. 45-86, tu: 84, il. 44; Jacek ŻU-

KOWSKI, „Sztuka dyplomacji a dyplomacja sztuki: Władysław IV Waza", [w:] Sztuka i dyplomacja. Związki sztuki

i polskiej dyplomacji w epoce nowożytnej, red. Monika KUHNKE, Artur BADACH, Warszawa 2013, s. 43-60, tu: 57,

il. 10; id., Pieter Claesz. Soutman and Frans Luycx in the service of Wladislaus IV Vasa (w przygotowaniu).

138 01., pł., 117><92 cm, nr inw. Wil. 1143 (d. 548), do niedawna depozyt w Zamku Królewskim w Warszawie. Obraz
pochodzi z kolekcji Lubomirskich, wymieniany przez inwentarz z 1791 r., Gdzie Wschód..., poz. 31 (oprac. Jerzy
Tadeusz PETRUS). Kopię płótna wykonał Wandalin Strzałecki na przełomie XIX i XX w., ol., pł., 116,5><99,7 cm,
Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, nr inw. II.457, Wawel w Wilnie: od Jagiellonów do końca Rzeczypospolitej
Obojga Narodów. Kat. wyst. zorganizowanej w ramach obchodów tysiąclecia Litwy, Wilno, Muzeum Sztuki Stosowa-
nej, 5 lipca - 4 października 2009, red. Jerzy Tadeusz PETRUS, Wilno 2009, poz. 11, s. 77-78 (oprac. Kazimierz
KUCZMAN).

139 Stanisław ŚWIERZ-ZALESKI, „Polskie portrety odzyskane z Wiednia", Światowid, 14, 1937, nr 7 (653), s. 17.