DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Polanowska, Jolanta: Mokotów (część górna) maison de plaisance à goût champêtre w tonacji malowniczej*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0509
Mokotów (część górna) - maison de plaisance a gout champetre
497
21. System wodny okolic Mokotowa, Gab. Ryc. BUW, inw. G.R. 2104. Fot. BUW
Zuga fragment Tylmanowskiego doprowadzenia wody - z opiewanej przez Lubomirskie-
go wierszem Arkadii, alias pasterskiego domku pod Mokotowem12' (ob. okolice Królikar-
ni) - do ujazdowskiej Łazienki, przebiegał przez dolny ogród księżnej (por. il. 8, m.in.
Rury od Imc [...] Tomatisa [... Królikarni] i Rury do Łazienek), jako żeglowna część sieci
wodnej łączącej Mokotów i Łazienki króla121. Także oba pałacyki spinała oś widokowa,
a w koncepcie groty-łazienki księżnej można upatrywać inspiracji Grotą-Łazienką Pałacu
na Wodzie (przed 1683). Natomiast postać Tetydy, do której księżna była przyrównana
w wierszu Kajetana Skrzetuskiego, bezpośrednio odsyła do sławnego wersalskiego pawi-
lonu La grotte de Tethys (1666 - zburzony 1684, Claude Perrault), który również mógł
inspirować ujazdowską Łazienkę122 .
Na te dawne związki nałożyły się inspiracje księżnej ideami Jean-Jacques Rousseau,
zwłaszcza jego powieścią Julie, ou la nouvelle Heloise, lettres de deux amants habitants
d'une petite ville au pied des Alpes123, z opisem wzorowej, z ostoją dzikiego ptactwa,
wiejskiej posiadłości tytułowej bohaterki. Pod jego wpływem nie tylko dedykowała mu
dolny ogród z siedliskami wodnego ptactwa124, ale też zdecydowała o zmianie stylizacji
części na skarpie na założenie typujardin naturel.
Z Francji przyszła też moda na ogród angielski, który w kręgu króla przedstawił Au-
gust Fryderyk Moszyński w Essay sur le Jardinage Anglois (1774), adaptacji najbardziej
wpływowej angielskiej pracy - Thomasa Whateley'a Observations on Modern Gardening
(London 1770, za przekładem Franęois de Paule'a Latapie, L'art de former les Jardins
Modernes, ou l'art des Jardins Anglois, Paris 1771), z ilustracjami Simona Gottlieba
Zuga125. Moszyński wspomniał też Mokotów, jako jedną z posiadłości skarpy wiślanej
(„z jednej strony Bielany, z drugiej Mokotów"), dla których przeznaczył swój tekst. Stąd
w planie jego górnej części można wskazać rozmaite zalecane przezeń rozwiązania - re-
gularne partie wokół pałacu, jak: czterorzędowa aleja dojazdowa (k. 53), partery, ogród
bis Wilanów, Karte des Wasserleitungssystems sowie der Besitzungen, ... und Nutzung des Galdndes, ok. 1715, Lande-
samt fur Denkmalpflege Sachsem. Ośrodek dworski w Mokotowie w 1732 ogólnikowo ukazuje też Plan gławnego
w mazowieckom wojewodstwie goroda i rezidencji korolej polskich Warszawy pri riekie Wisle s predmiestijami i okruż-
nym miestopołożeniem, AGAD, Zb. Kartograficzne, sygn. 86-16: KOSSACKA, op. cit., poz. 24.
MOSSAKOWSKI, op. cit., s. 95, 99-100.
121 Stanisław HERBST, „Mokotów od połowy XVII w. do 1939 r.", [w:] Dzieje Mokotowa..., s. 39.
122 MOSSAKOWSKI, op. cit., s. 35.
123 Księżna nabyła egzemplarz pierwszej edycji, Amsterdam 1760 - Paryż 1761.
124 AGAD, AGWil., Ant., rkps 181: Rachunki [...], k. 57: 1784 przywóz ptactwa z Łańcuta; APŁ, rkps 142/1: Rachunki,
[...], k. 43, za łabędzie wysłane do Siedlec Aleksandry Ogińskiej. Opis: ZUG, op. cit., s. 10.
125 Zaginione: MORAWIŃSKA, op. cit., s. 45.
497
21. System wodny okolic Mokotowa, Gab. Ryc. BUW, inw. G.R. 2104. Fot. BUW
Zuga fragment Tylmanowskiego doprowadzenia wody - z opiewanej przez Lubomirskie-
go wierszem Arkadii, alias pasterskiego domku pod Mokotowem12' (ob. okolice Królikar-
ni) - do ujazdowskiej Łazienki, przebiegał przez dolny ogród księżnej (por. il. 8, m.in.
Rury od Imc [...] Tomatisa [... Królikarni] i Rury do Łazienek), jako żeglowna część sieci
wodnej łączącej Mokotów i Łazienki króla121. Także oba pałacyki spinała oś widokowa,
a w koncepcie groty-łazienki księżnej można upatrywać inspiracji Grotą-Łazienką Pałacu
na Wodzie (przed 1683). Natomiast postać Tetydy, do której księżna była przyrównana
w wierszu Kajetana Skrzetuskiego, bezpośrednio odsyła do sławnego wersalskiego pawi-
lonu La grotte de Tethys (1666 - zburzony 1684, Claude Perrault), który również mógł
inspirować ujazdowską Łazienkę122 .
Na te dawne związki nałożyły się inspiracje księżnej ideami Jean-Jacques Rousseau,
zwłaszcza jego powieścią Julie, ou la nouvelle Heloise, lettres de deux amants habitants
d'une petite ville au pied des Alpes123, z opisem wzorowej, z ostoją dzikiego ptactwa,
wiejskiej posiadłości tytułowej bohaterki. Pod jego wpływem nie tylko dedykowała mu
dolny ogród z siedliskami wodnego ptactwa124, ale też zdecydowała o zmianie stylizacji
części na skarpie na założenie typujardin naturel.
Z Francji przyszła też moda na ogród angielski, który w kręgu króla przedstawił Au-
gust Fryderyk Moszyński w Essay sur le Jardinage Anglois (1774), adaptacji najbardziej
wpływowej angielskiej pracy - Thomasa Whateley'a Observations on Modern Gardening
(London 1770, za przekładem Franęois de Paule'a Latapie, L'art de former les Jardins
Modernes, ou l'art des Jardins Anglois, Paris 1771), z ilustracjami Simona Gottlieba
Zuga125. Moszyński wspomniał też Mokotów, jako jedną z posiadłości skarpy wiślanej
(„z jednej strony Bielany, z drugiej Mokotów"), dla których przeznaczył swój tekst. Stąd
w planie jego górnej części można wskazać rozmaite zalecane przezeń rozwiązania - re-
gularne partie wokół pałacu, jak: czterorzędowa aleja dojazdowa (k. 53), partery, ogród
bis Wilanów, Karte des Wasserleitungssystems sowie der Besitzungen, ... und Nutzung des Galdndes, ok. 1715, Lande-
samt fur Denkmalpflege Sachsem. Ośrodek dworski w Mokotowie w 1732 ogólnikowo ukazuje też Plan gławnego
w mazowieckom wojewodstwie goroda i rezidencji korolej polskich Warszawy pri riekie Wisle s predmiestijami i okruż-
nym miestopołożeniem, AGAD, Zb. Kartograficzne, sygn. 86-16: KOSSACKA, op. cit., poz. 24.
MOSSAKOWSKI, op. cit., s. 95, 99-100.
121 Stanisław HERBST, „Mokotów od połowy XVII w. do 1939 r.", [w:] Dzieje Mokotowa..., s. 39.
122 MOSSAKOWSKI, op. cit., s. 35.
123 Księżna nabyła egzemplarz pierwszej edycji, Amsterdam 1760 - Paryż 1761.
124 AGAD, AGWil., Ant., rkps 181: Rachunki [...], k. 57: 1784 przywóz ptactwa z Łańcuta; APŁ, rkps 142/1: Rachunki,
[...], k. 43, za łabędzie wysłane do Siedlec Aleksandry Ogińskiej. Opis: ZUG, op. cit., s. 10.
125 Zaginione: MORAWIŃSKA, op. cit., s. 45.