DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Baliszewski, Mikołaj: Polski artysta w tempio del vero gusto: Uwagi do rzymskiej biografii Franciszka Smuglewicza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71009#0738
722
Mikołaj Baliszewski
główni protagoniści - by użyć określenia Antonia Pinellego - ,,1'industria dell'antico e il
Grand Tour"54, jak Thomas Jenkins, Pompeo Batoni, Gavin Hamilton, James Byres, Colin
Morison, Bartolomeo Cavaceppi, Anton Raphael Mengs czy Anton von Maron. Przepro-
wadzka Polaka do tej części miasta nie była zresztą czymś odosobnionym, był to wszakże
rejon chętnie zamieszkiwany przez ciągle rosnącą grupę młodych artystów przybywają-
cych spoza Italii i starających się robić karierę, pozostając u boku swych bardziej „bizne-
sowo" doświadczonych patronów.
Na podstawie porównania zapisów w księgach dusz z lat jubileuszy 1750 i 1775 ze
szczególnym uwzględnieniem danych ilościowych dotyczących zamieszkiwania w tym
kwartale przedstawicieli 57 różnych zawodów zaobserwować można proces swoistej gen-
tryfikacji, który zachodził stopniowo w czasie intensywnego wzrostu wizyt cudzoziem-
ców w Rzymie, zwanym niekiedy „złotym wiekiem" epoki Grand Tour. Wyraźny spadek
liczby rzemieślników, z których usług korzystają zazwyczaj stali mieszkańcy miasta, ta-
kich jak stolarze (ze 131 w 1750 do 72 w 1775) i murarze (z 68 w 1750 do 35 w 1775),
skompensował wzrost liczby przedstawicieli zawodów związanych ze sztukami pięknymi
i rzemiosłem luksusowym, nakierowanych przede wszystkim na klientelę obcą: antykwa-
riuszy (wzrost z 1 do 10), jubilerów (wzrost z 44 do 55), rysowników (z 0 do 5), malarzy
(z 70 do 85), rzeźbiarzy (z 11 do 25) czy rytowników (z 27 do 38)55.
Od 1768 aż do 1782 r. odnotowujemy pobyt Franciszka Smuglewicza w domu na rogu
via Vittoria i Bocca di Leone w parafii San Lorenzo in Lucina56. Księża sporządzający
spisy odnotowywali mijane przecznice, odkreślając także kolejne mieszkania poziomą
kreską. Z tego też powodu możemy z dużą dozą prawdopodobieństwa wskazać, w którym
domu Franciszek Smuglewicz mieszkał i pracował przez większość swego rzymskiego
pobytu (il. 9-10). Przez kolejne lata w tym samym mieszkaniu przebywała także rodzina
Spampanich: Domenico, mieszkający tam aż do swojej śmierci w 1773 r., określony jako
„Capo Mas.[tro] muratore", jego żona Teresa Scozzi, oraz trzech synów: Giovanni Batti-
sta, Carlo i Alessandro. W księgach dusz z 1768 r. obok nazwiska Polaka - „Francesco
Smoclevaci [sic!] pitt.[or]e" - pojawia się nieuchwytny do tej pory Stanislao Bielawski,
przez kilka lat towarzyszący mu w rzymskim pobycie, malarz, określony także dwukrot-
nie jako pomocnik (?)57. To najprawdopodobniej późniejszy lwowski malarz religijny
i portrecista Eustachy Bielawski (1740-1804), studiujący w Rzymie już w 1766 r.58 Zwró-
cić należy także uwagę na synów Domenica Spampaniego: Giovanniego Battistę, który
wraz z Carlem Antoninim przy współpracy Smuglewicza wydał w 1770 r. podręcznik
54 Antonio PINELLI, Souvenir. Eindustria dell'antico e il Grand Tour a Roma, Roma 2010, passim.
55 Zbiorcze dane tabelaryczne dla parafii San Lorenzo in Lucina zob. Antonella PAMPALONE, „Parrocchia di San
Lorenzo in Lucina. Rione Colonna", [w:] Artisti e Artigiani a Roma: dagli Stati dele Anime del 1700, 1725, 1750, 1775,
t. 3, red. Elisa DEBENEDETTI, Roma 2013 [Studi sul Settecento Romano, 29], s. 163-164.
56 Rzym, Archivio Storico Diocesano di Roma, San Lorenzo in Lucina, Liber Status Animarum, 1768, k. 31r; 1769,
k. 24r; 1770, k. 27r; 1772, k. 30r; 1780, k. 35v; 1782, k. 29v.
57 Rzym, Archivio Storico Diocesano di Roma, San Lorenzo in Lucina, Liber Status Animarum, 1768, k. 31r.:
„Dom.[eni]co Spampani Capo Mas.[tro] Muratore C / Teresa Scozzi mogl.[ie] C / G[iam]batt[ist]a fig.[li]o an.[ni] 22
disegnat.[or]e C / Carlo fig.[li]o an.[ni] 18 muratore C / Alessandro fig.[li]o an. [ni] 13 C / Francesco Smoclevaci
Pitt.[or]e C / Stanislao Bialaschi Pitt.[or]e C". W kolejnych latach występują różne pisownie obu nazwisk: 1769 -
„Smoclavaci Pitt.[or]e, Bialaschi Ser.[vitor?]e"; 1770 - „Smoclavaci Pitt.[or]e, Biajlaecki Ser.[vitor?]e"; 1772 - „Mo-
valesi, Stanislao; 1780 - Muclavigi Pitt.[or]e"; 1781 - „Muclavigi Pitt.[or]e"; 1782 - „Moclevigi Pitt.[or]e.
58 KARPOWICZ, op. cit., s. 178. Więcej na temat zachowanych prac z okresu rzymskiego i późniejszej twórczości
Eustachego Bielawskiego zob. Wiaczesław S. WÓJCIK, Lwowski portrecista Eustachy Bielawski (1740-1804), tłum.
Janusz M. Michałowski, Biblioteka Ossolineum, Wrocław, sygn. Rkps 17189/11, bazy.oss.wroc.pl/kzc/pobi.php? reko-
pisy_wroclawskieZrw_rkps_17189.pdf [dostęp 21 VII 2017].
Mikołaj Baliszewski
główni protagoniści - by użyć określenia Antonia Pinellego - ,,1'industria dell'antico e il
Grand Tour"54, jak Thomas Jenkins, Pompeo Batoni, Gavin Hamilton, James Byres, Colin
Morison, Bartolomeo Cavaceppi, Anton Raphael Mengs czy Anton von Maron. Przepro-
wadzka Polaka do tej części miasta nie była zresztą czymś odosobnionym, był to wszakże
rejon chętnie zamieszkiwany przez ciągle rosnącą grupę młodych artystów przybywają-
cych spoza Italii i starających się robić karierę, pozostając u boku swych bardziej „bizne-
sowo" doświadczonych patronów.
Na podstawie porównania zapisów w księgach dusz z lat jubileuszy 1750 i 1775 ze
szczególnym uwzględnieniem danych ilościowych dotyczących zamieszkiwania w tym
kwartale przedstawicieli 57 różnych zawodów zaobserwować można proces swoistej gen-
tryfikacji, który zachodził stopniowo w czasie intensywnego wzrostu wizyt cudzoziem-
ców w Rzymie, zwanym niekiedy „złotym wiekiem" epoki Grand Tour. Wyraźny spadek
liczby rzemieślników, z których usług korzystają zazwyczaj stali mieszkańcy miasta, ta-
kich jak stolarze (ze 131 w 1750 do 72 w 1775) i murarze (z 68 w 1750 do 35 w 1775),
skompensował wzrost liczby przedstawicieli zawodów związanych ze sztukami pięknymi
i rzemiosłem luksusowym, nakierowanych przede wszystkim na klientelę obcą: antykwa-
riuszy (wzrost z 1 do 10), jubilerów (wzrost z 44 do 55), rysowników (z 0 do 5), malarzy
(z 70 do 85), rzeźbiarzy (z 11 do 25) czy rytowników (z 27 do 38)55.
Od 1768 aż do 1782 r. odnotowujemy pobyt Franciszka Smuglewicza w domu na rogu
via Vittoria i Bocca di Leone w parafii San Lorenzo in Lucina56. Księża sporządzający
spisy odnotowywali mijane przecznice, odkreślając także kolejne mieszkania poziomą
kreską. Z tego też powodu możemy z dużą dozą prawdopodobieństwa wskazać, w którym
domu Franciszek Smuglewicz mieszkał i pracował przez większość swego rzymskiego
pobytu (il. 9-10). Przez kolejne lata w tym samym mieszkaniu przebywała także rodzina
Spampanich: Domenico, mieszkający tam aż do swojej śmierci w 1773 r., określony jako
„Capo Mas.[tro] muratore", jego żona Teresa Scozzi, oraz trzech synów: Giovanni Batti-
sta, Carlo i Alessandro. W księgach dusz z 1768 r. obok nazwiska Polaka - „Francesco
Smoclevaci [sic!] pitt.[or]e" - pojawia się nieuchwytny do tej pory Stanislao Bielawski,
przez kilka lat towarzyszący mu w rzymskim pobycie, malarz, określony także dwukrot-
nie jako pomocnik (?)57. To najprawdopodobniej późniejszy lwowski malarz religijny
i portrecista Eustachy Bielawski (1740-1804), studiujący w Rzymie już w 1766 r.58 Zwró-
cić należy także uwagę na synów Domenica Spampaniego: Giovanniego Battistę, który
wraz z Carlem Antoninim przy współpracy Smuglewicza wydał w 1770 r. podręcznik
54 Antonio PINELLI, Souvenir. Eindustria dell'antico e il Grand Tour a Roma, Roma 2010, passim.
55 Zbiorcze dane tabelaryczne dla parafii San Lorenzo in Lucina zob. Antonella PAMPALONE, „Parrocchia di San
Lorenzo in Lucina. Rione Colonna", [w:] Artisti e Artigiani a Roma: dagli Stati dele Anime del 1700, 1725, 1750, 1775,
t. 3, red. Elisa DEBENEDETTI, Roma 2013 [Studi sul Settecento Romano, 29], s. 163-164.
56 Rzym, Archivio Storico Diocesano di Roma, San Lorenzo in Lucina, Liber Status Animarum, 1768, k. 31r; 1769,
k. 24r; 1770, k. 27r; 1772, k. 30r; 1780, k. 35v; 1782, k. 29v.
57 Rzym, Archivio Storico Diocesano di Roma, San Lorenzo in Lucina, Liber Status Animarum, 1768, k. 31r.:
„Dom.[eni]co Spampani Capo Mas.[tro] Muratore C / Teresa Scozzi mogl.[ie] C / G[iam]batt[ist]a fig.[li]o an.[ni] 22
disegnat.[or]e C / Carlo fig.[li]o an.[ni] 18 muratore C / Alessandro fig.[li]o an. [ni] 13 C / Francesco Smoclevaci
Pitt.[or]e C / Stanislao Bialaschi Pitt.[or]e C". W kolejnych latach występują różne pisownie obu nazwisk: 1769 -
„Smoclavaci Pitt.[or]e, Bialaschi Ser.[vitor?]e"; 1770 - „Smoclavaci Pitt.[or]e, Biajlaecki Ser.[vitor?]e"; 1772 - „Mo-
valesi, Stanislao; 1780 - Muclavigi Pitt.[or]e"; 1781 - „Muclavigi Pitt.[or]e"; 1782 - „Moclevigi Pitt.[or]e.
58 KARPOWICZ, op. cit., s. 178. Więcej na temat zachowanych prac z okresu rzymskiego i późniejszej twórczości
Eustachego Bielawskiego zob. Wiaczesław S. WÓJCIK, Lwowski portrecista Eustachy Bielawski (1740-1804), tłum.
Janusz M. Michałowski, Biblioteka Ossolineum, Wrocław, sygn. Rkps 17189/11, bazy.oss.wroc.pl/kzc/pobi.php? reko-
pisy_wroclawskieZrw_rkps_17189.pdf [dostęp 21 VII 2017].