Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (6.1938)

GRODNO

131


(13)
Ryc. 63. Faktura murów cerkwi na Kołoży
(Fragment ściany północnej).
Ryc. 62. Faktura murów bizantyńskich dol-
nej świątyni.
Fotografie J. J odkowskiego

nymi, które zdają się być pozostałościami em-
pory. Mury jej, o znacznej grubości, są już bar-
dzo szczątkowe; założenia ściany zachodniej
(prócz spodu jednego bardzo zniszczonego na-
rożnika, obecnie już rozebranego) brak zupeł-
ny, średnia wysokość murów wynosi zaledwie
1 m. Pierwotne lice ściany, na małym tylko
kawałku zachowane, jest z cegły formatu bi-
zantyńskiego; miąższ muru przedstawia wątek
mieszany: prócz cegły bizantyńskiej widać
w nim przeważnie cegły grubsze kilku forma-
tów; znać też wyraźnie ślady przeróbek, ślady
przebudowy lub może nawet odbudowy całości
murów, których stan jest na ogół bardzo zły,
a to z tego powodu, że po odkopaniu pozosta-
wały przez parę lat bez żadnego przykrycia;
najlepiej zachowała się część absydalna. Poziom
posadzki w absydzie leży na głębokości 3,15 m
od obecnego pożiomu dziedzińca zamkowego.
Czy kaplica ta pochodzi jeszcze z czasów
księstwa ruskiego, czy też już z czasów litew-
skich (za jednym i za drugim przemawiają
pewne dane) pozostaje na razie kwestią sporną.
Przypuszczenie o litewskim pochodzeniu gór-
nej świątyni nie jest niemożliwością. Książę
litewski Mendog (panował od r. 1240 do 1263),
przyjął chrześcijaństwo (które co prawda potem
rzucił) i miał za żonę chrześcijankę, jak się zdaje
katoliczkę. Działał wtedy na Litwie z misji św.
Dominika W i t, Dominikanin, Polak, który
był pierwszym litewskim biskupem. Powstanie
więc na zamku grodzieńskim chrześcijańskiej
kaplicy około połowy XIII w., właśnie za cza-
sów Mendoga, wydaje się dość prawdopodo-
bne. Ta kaplica, przebudowana po gotycku,
stałaby jeszcze i w zamku Witoldowym (po-
równaj dalszy opis zamku średniowiecznego).