Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (6.1938)

290

JÓZEF GÓROWICZ

(4>


Fot. Zb. Dmochowski
Ryc. 181. Lutyńsk. Chałupa P. Ogrodnika-Szynkara.

piesoczniku umocowują krokwie. W niektórych chatach, oprócz zapiesocznika,
kładą jeszcze raz dookoła cztery belki — płotwie, które wystają na zewnątrz,
poza zapiesocznik. Do nich przymocowują krokwie, które swymi końcami
opierają się o płotew i nie wystają w dół. Na krokwie przybijają poprzeczne łaty.
Dach kryty jest zazwyczaj słomą. Nowsze chaty kryją dachówką (czerepica),
gontami, deskami i blachą (r. 1927). Strych nazywają górą (wylez na chatu, na
aru). Spotyka się również nazwę czerdak ( naczerdaku).
Szczyty są dwojakiego rodzaju: proste oraz złamane. W szczycie złamanym
rozróżniają dwie części: właściwy szczyt i podcienie zwane pryczółok.
Kiedy zrąb chaty jest już postawiony i nakryty dachem, wkopują pod pod-
ruby pale (sztempale) aby wypełnić przestrzeń między kołodkami. Dookoła sztem-
pali podsypują ziemię i oplatają płotkiem z łozy, albo okładają opółkami z desek.
Nazywają to przyzbą.
Po ukończeniu chaty zawożą ziemią wnętrze, ubijając w sieni i kuchni tok,
a w izbie kładą podłogę (podłoa).
Chata składa się zazwyczaj z trzech lub czterech części. Pierwsza, to sień,
z której wchodzi się do izby. Jest to kuchnia i izba zarazem. Z drugiej strony
sieni znajduje się podręczny spichlerzyk (wyściopka). Część sieni naprzeciw
wejścia, odgrodzona przepierzeniem, nazywa się komora i służy częściowo jako
magazyn na zboże, a częściowo jako sypialnia dla młodych z braku kleti. Chata
taka ma 17—18 arsz. (12 m -— 12,78 m) długości, a 8 arsz. (5,86 m) szerokości.
(Wymiary poszczególnych części chaty: sień z komorą 5x8 arsz. (3,55 m X
5,68), wyściopka 4x8 arsz. (3,24 m X 5,68), izba 8x8 arsz. (5,68 m X 5,68).
Nowsze chaty budowane od r. 1927, po wielkim pożarze, który strawił pra-
wie połowę wsi, mają z jednej strony sieni wyściopkę, a z drugiej kuchnię i izbę.
Chata taka ma 21—22 arsz. długości (14,91 m —- 15,62 m), a szerokości także
8 arsz. (5,68 m). Wyściopka i sień są tej samej wielkości co i w starych chatach,
a kuchnia i izba zajmują przestrzeń 12x8 arsz. (8,52 mX5,68). Przestrzeń ta
przedzielona jest na dwie połowy. Kuchnia jednak bywa mniejsza, a izba większa.
Najnowsze chaty, których typy występują już od r. 1930^ a więcej takich
chat powstaje po komasacji w r. 1936, składają się z kilku izb. Środkiem biegnie
sień tylko do połowy, a poza nią, w drugiej połowie, znajduje się kuchnia. Z pra-