DOI issue:
Nr. 1/2
DOI article:Gieysztor, Aleksander: Stan, potrzeby i plan wydawnictw źródeł pisanych do dziejów sztuki w Polsce
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.37711#0044
ALEKSANDER GIEYSZTOR
$tan9 potrzeby i plan wydawnictw źródeł pisanych
d© dziejów sztuki w Pc&l&ee
1. Odnawianie bytu państwowego zaznaczało się zwykle w naszej hi-
storiografii zwróceniem baczniejszej uwagi na źródła historyczne, na stan
ich zachowania i przechowywania, publikacji i wyokrzystama, jako źró-
deł samowiedzy narodowej, a także jako materiału, z którego każdy okres
naszej kultury zestawiał sobie rachunek "przeszłości. Swoboda wyboru
źródeł i ich dostępność decydowały w poważnej mierze o wartości historio-
grafii. One właśnie ożywiły historiografię polską w dobie reform stanisła-
wowskich, podobny wyraz znalazły sobie częściowo próby odnowienia nie-
zależności państwowej w XIX w. w postaci Królestwa Kongresowego czy
autonomicznej Galicji; po r. 1918 obserwowaliśmy również żywe zainte-
resowanie się podstawą źródłową, naszego rozumienia przeszłości w związ-
ku z udostępnieniem nowych złóż materiału historycznego i nowymi możli-
wościami órganizacyjnymi ich wykorzystania. Leży więc w porządku rze-
czy, że również w obecnej chwili, gdy przywiązujęmy znaczne nadzieje do
zorganizowanej pracy zespołowej i indywidualnej pracowników nauko-
wych w nowej Polsce, zachodzi potrzeba wspólnego naradzenia się nad
stanem, potrzebami i planem wydawnictw źródłowych.
Zagadnienie to zajmuje uwagę pracowników wszelkich nauk historycz-
nych, w dziedzinie historii sztuki mając nieco odmienne znaczenie metodo-
logiczne, któremu parę słów poświęcić wypada. Idzie bowiem o zdanie so-
bie sprawy ze znaczenia źródeł pisanych w procesie poznania sztuki daw-
nej. Wielka zdobycz metodologiczna nowej historiografii sztuki w postaci
pojęcia woli formy, uwydatniającego znaczną autonomię i samorodność
procesu rozwojowego sztuki, nie tylko nie przekreśla wszakże w zakresie
metody postulatu jaknajszerszego uwzględnienia czynników pozaartystycz-
nych, ale przeciwnie wydaje się domagać w najnowszych swych ujęciach
zasadniczego uzupełnienia od strony historii kultury i od strony osobo-
wości artysty jako dalszych form objawiania się woli twórczej1)- Jeśli
historia samej formy może poszczycić się poważnymi osiągnięciami w za-
kresie interpretacji wybitnych dzieł sztuki, przecież nie może wystarczyć
przy wielu innych, domagając się pomocy nietylko historii prądów umy-
słowych i społecznych, ale także i współczesnej biografiki. W szczególności
zawodność metody wyłącznie estetyczno-formalnej okazuje się przy bada-
niu. t. zw. kultury artystycznej, którą rozumiemy jako zespół wartości
wynikłych z oddziaływania dzieła sztuki na społeczeństwo oraz ze wza-
jemnych stosunków między artystą i społeczeństwem, że jest to dział nie-
kiedy usuwany poza programowe zadania historii sztuki, nie można prze-
czyć. Jednakowoż praktyka zwłaszcza polskich historyków sztuki zawsze
szeroko uwzględniała kulturę artystyczną, i to zarówno w przekonaniu
o pożytku tych badań dla zrozumienia dzieł sztuki, jak też i dla specy-
ficznie polskich warunków, gdzie na każdym kroku spotykamy przemożny
wpływ swojskiego środowiska, odbiorców i zleceniodawców, na obcego
często pochodzeniem artystę.
9 STARZYŃSKI Juliusz: O zadaniach nowoczesnej historii sztuki. Życic Sztu-
ki III 1938, 158—169.
$tan9 potrzeby i plan wydawnictw źródeł pisanych
d© dziejów sztuki w Pc&l&ee
1. Odnawianie bytu państwowego zaznaczało się zwykle w naszej hi-
storiografii zwróceniem baczniejszej uwagi na źródła historyczne, na stan
ich zachowania i przechowywania, publikacji i wyokrzystama, jako źró-
deł samowiedzy narodowej, a także jako materiału, z którego każdy okres
naszej kultury zestawiał sobie rachunek "przeszłości. Swoboda wyboru
źródeł i ich dostępność decydowały w poważnej mierze o wartości historio-
grafii. One właśnie ożywiły historiografię polską w dobie reform stanisła-
wowskich, podobny wyraz znalazły sobie częściowo próby odnowienia nie-
zależności państwowej w XIX w. w postaci Królestwa Kongresowego czy
autonomicznej Galicji; po r. 1918 obserwowaliśmy również żywe zainte-
resowanie się podstawą źródłową, naszego rozumienia przeszłości w związ-
ku z udostępnieniem nowych złóż materiału historycznego i nowymi możli-
wościami órganizacyjnymi ich wykorzystania. Leży więc w porządku rze-
czy, że również w obecnej chwili, gdy przywiązujęmy znaczne nadzieje do
zorganizowanej pracy zespołowej i indywidualnej pracowników nauko-
wych w nowej Polsce, zachodzi potrzeba wspólnego naradzenia się nad
stanem, potrzebami i planem wydawnictw źródłowych.
Zagadnienie to zajmuje uwagę pracowników wszelkich nauk historycz-
nych, w dziedzinie historii sztuki mając nieco odmienne znaczenie metodo-
logiczne, któremu parę słów poświęcić wypada. Idzie bowiem o zdanie so-
bie sprawy ze znaczenia źródeł pisanych w procesie poznania sztuki daw-
nej. Wielka zdobycz metodologiczna nowej historiografii sztuki w postaci
pojęcia woli formy, uwydatniającego znaczną autonomię i samorodność
procesu rozwojowego sztuki, nie tylko nie przekreśla wszakże w zakresie
metody postulatu jaknajszerszego uwzględnienia czynników pozaartystycz-
nych, ale przeciwnie wydaje się domagać w najnowszych swych ujęciach
zasadniczego uzupełnienia od strony historii kultury i od strony osobo-
wości artysty jako dalszych form objawiania się woli twórczej1)- Jeśli
historia samej formy może poszczycić się poważnymi osiągnięciami w za-
kresie interpretacji wybitnych dzieł sztuki, przecież nie może wystarczyć
przy wielu innych, domagając się pomocy nietylko historii prądów umy-
słowych i społecznych, ale także i współczesnej biografiki. W szczególności
zawodność metody wyłącznie estetyczno-formalnej okazuje się przy bada-
niu. t. zw. kultury artystycznej, którą rozumiemy jako zespół wartości
wynikłych z oddziaływania dzieła sztuki na społeczeństwo oraz ze wza-
jemnych stosunków między artystą i społeczeństwem, że jest to dział nie-
kiedy usuwany poza programowe zadania historii sztuki, nie można prze-
czyć. Jednakowoż praktyka zwłaszcza polskich historyków sztuki zawsze
szeroko uwzględniała kulturę artystyczną, i to zarówno w przekonaniu
o pożytku tych badań dla zrozumienia dzieł sztuki, jak też i dla specy-
ficznie polskich warunków, gdzie na każdym kroku spotykamy przemożny
wpływ swojskiego środowiska, odbiorców i zleceniodawców, na obcego
często pochodzeniem artystę.
9 STARZYŃSKI Juliusz: O zadaniach nowoczesnej historii sztuki. Życic Sztu-
ki III 1938, 158—169.