DOI Heft:
Nr. 1/2
DOI Artikel:Gieysztor, Aleksander: Stan, potrzeby i plan wydawnictw źródeł pisanych do dziejów sztuki w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37711#0045
(2)
37
/
Stan, potrzeby i plan wydawnictw
Badania te wymagają przeto najszerszego uwzględnienia — prócz
głównego przedmiotu historii sztuki, samego dzieła, — również innego
materiału historycznego, ze źródłami pisanymi na czele. Nie ma w tym
jednak rzekomej odrębności w sposobie postępowania, odróżniającej hi-
storyka sztuki od historyka politycznego czy gospodarczego, którzy bez-
pośrednio mają przystępować do źródeł pisanych, gdy badaczowi sztuki
ma przypadać dwoista praca zbierania źródeł do przedmiotu studiów,
t. zn. dzieła, i osobno — pomocy do źródeł2). W gruncie rzeczy zarówno
historyka politycznego, społecznego czy gospodarczego, jak i historyka
kultury i sztuki obowiązuje opanowanie całości źródeł, wszelkich reliktów
przeszłości, przy pomocy wszelkich dostępnych sposobów. Wynika stąd
tylko wniosek, że przygotowanie historyka sztuki i jego narzędzi nauko-
wych musi być nie gorsze od umiejętności innych badaczy źródeł pisanych.
Zostajemy przy nazwie źródeł pisanych dla tego przedmiotu badań
historyka sztuki, jako nazwie trafniejszej zdaniem naszym od stosowa-
nych dotąd nazw źródeł literackich, archiwalnych lub dokumentacji. Są
to nazwy nieścisłe, obejmują one albo część pojęcia, albo je przerastają.
Do dokumentacji bowiem zaliczymy nietylko obróbkę źródeł pisanych, ale
całość prac przygotowawczych, a więc w zakresie historii sztuki — także
np. skartowanie zagadnienia zabytkowego, inwentaryzację zabytku, ze-
stawienie źródeł oraz wyniki takich nauk pomocniczych jak heraldyka,
sfragistyka, epigrafika i t. p. źródła literackie — to nazwa, która preten-
dować może do objęcia tylko drobnej części źródeł pisanych, należącej do
literatury pięknej f źródła archiwalne — obejmują ich znaczniejszą część,
ale tylko urzędowego charakteru, nie wyczerpując tym samym całości pod-
stawy źródłowej. Pozostać więc wypada przy nazwie źródeł pisanych tym
jeszcze dogodniejszej, że obejmuje ona również obok materiału paleogra-
ficznego czy drukowanego, także — epigrafikę.
Pomijamy w tym miejscu klasyfikacje źródeł pisanych, układane nie-
kiedy przez historyków sztuki3), nie odmawiając zresztą tym próbom war-
tości porządkującej, lecz uważając je za niezbyt przydatne w praktyce,
gdzie wystarczy — dla poprawnego wyzyskiwania źródeł — klasyczny po-
dział ogólnej metodologii historycznej na pomniki epigraficzne, oraz na
źródła opisowe i aktowe. O wiele bardziej złożone zagadnienie podstaw
planu wydawniczego, wiążące się z klasyfikacją źródeł, omówimy poniżej.
2. Od początków historii sztuki w Polsce uważano — za wzorem
obcym — za jedno z naczelnych zadań tej nauki szeroką dokumentację,
wyrastającą zarówno z historyzmu epoki, jak i tendencyj wychowawczo-
społecznych4). W wykonaniu, na wzór kolekcji starożytności, zbierano
skrzętnie różnorakie wiadomości pisane, przeważnie typu biograficznego
i wydawano je albo jako przypisy do ogólnikowych konstrukcji, albo
częściej jako zbiory wiadomości o sztuce krajowej. Główną cechą tych
publikacji, cennych wielokrotnie ze względu na późniejszą zatratę pod-
stawy wydawniczej, był przypadkowy zupełnie wybór wydawanych źró-
deł, zależny nietyle nawet od subiektywnych kryteriów wydawcy, np. od
2) KOMORNICKI Stefan: Źródła archiwalne i ich udostępnienie
Zjazdu Historyków Sztuki, Kr. 1935 ■ s. 72 — 76.
3) por. np. T1ETZE Hans: Die Melhode der Kunstgeschichtc Ein
1913, 185 nn..
4) WALICKI Michał: Sprawa inwentaryzacji zabytków "'w dobi
slueBo (1827-1862.) Warszawa 1931. B i b 1. /.akt. Arch, Pol
Pamiętnik Org.
Yersuch. Leipzig
Królestwa Pol-
III.
37
/
Stan, potrzeby i plan wydawnictw
Badania te wymagają przeto najszerszego uwzględnienia — prócz
głównego przedmiotu historii sztuki, samego dzieła, — również innego
materiału historycznego, ze źródłami pisanymi na czele. Nie ma w tym
jednak rzekomej odrębności w sposobie postępowania, odróżniającej hi-
storyka sztuki od historyka politycznego czy gospodarczego, którzy bez-
pośrednio mają przystępować do źródeł pisanych, gdy badaczowi sztuki
ma przypadać dwoista praca zbierania źródeł do przedmiotu studiów,
t. zn. dzieła, i osobno — pomocy do źródeł2). W gruncie rzeczy zarówno
historyka politycznego, społecznego czy gospodarczego, jak i historyka
kultury i sztuki obowiązuje opanowanie całości źródeł, wszelkich reliktów
przeszłości, przy pomocy wszelkich dostępnych sposobów. Wynika stąd
tylko wniosek, że przygotowanie historyka sztuki i jego narzędzi nauko-
wych musi być nie gorsze od umiejętności innych badaczy źródeł pisanych.
Zostajemy przy nazwie źródeł pisanych dla tego przedmiotu badań
historyka sztuki, jako nazwie trafniejszej zdaniem naszym od stosowa-
nych dotąd nazw źródeł literackich, archiwalnych lub dokumentacji. Są
to nazwy nieścisłe, obejmują one albo część pojęcia, albo je przerastają.
Do dokumentacji bowiem zaliczymy nietylko obróbkę źródeł pisanych, ale
całość prac przygotowawczych, a więc w zakresie historii sztuki — także
np. skartowanie zagadnienia zabytkowego, inwentaryzację zabytku, ze-
stawienie źródeł oraz wyniki takich nauk pomocniczych jak heraldyka,
sfragistyka, epigrafika i t. p. źródła literackie — to nazwa, która preten-
dować może do objęcia tylko drobnej części źródeł pisanych, należącej do
literatury pięknej f źródła archiwalne — obejmują ich znaczniejszą część,
ale tylko urzędowego charakteru, nie wyczerpując tym samym całości pod-
stawy źródłowej. Pozostać więc wypada przy nazwie źródeł pisanych tym
jeszcze dogodniejszej, że obejmuje ona również obok materiału paleogra-
ficznego czy drukowanego, także — epigrafikę.
Pomijamy w tym miejscu klasyfikacje źródeł pisanych, układane nie-
kiedy przez historyków sztuki3), nie odmawiając zresztą tym próbom war-
tości porządkującej, lecz uważając je za niezbyt przydatne w praktyce,
gdzie wystarczy — dla poprawnego wyzyskiwania źródeł — klasyczny po-
dział ogólnej metodologii historycznej na pomniki epigraficzne, oraz na
źródła opisowe i aktowe. O wiele bardziej złożone zagadnienie podstaw
planu wydawniczego, wiążące się z klasyfikacją źródeł, omówimy poniżej.
2. Od początków historii sztuki w Polsce uważano — za wzorem
obcym — za jedno z naczelnych zadań tej nauki szeroką dokumentację,
wyrastającą zarówno z historyzmu epoki, jak i tendencyj wychowawczo-
społecznych4). W wykonaniu, na wzór kolekcji starożytności, zbierano
skrzętnie różnorakie wiadomości pisane, przeważnie typu biograficznego
i wydawano je albo jako przypisy do ogólnikowych konstrukcji, albo
częściej jako zbiory wiadomości o sztuce krajowej. Główną cechą tych
publikacji, cennych wielokrotnie ze względu na późniejszą zatratę pod-
stawy wydawniczej, był przypadkowy zupełnie wybór wydawanych źró-
deł, zależny nietyle nawet od subiektywnych kryteriów wydawcy, np. od
2) KOMORNICKI Stefan: Źródła archiwalne i ich udostępnienie
Zjazdu Historyków Sztuki, Kr. 1935 ■ s. 72 — 76.
3) por. np. T1ETZE Hans: Die Melhode der Kunstgeschichtc Ein
1913, 185 nn..
4) WALICKI Michał: Sprawa inwentaryzacji zabytków "'w dobi
slueBo (1827-1862.) Warszawa 1931. B i b 1. /.akt. Arch, Pol
Pamiętnik Org.
Yersuch. Leipzig
Królestwa Pol-
III.