DOI Heft:
Nr. 1/2
DOI Artikel:Piwocki, Ksawery: Uwagi o odbudowie zabytków
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37711#0061
KSAWERY PIWOGKI
UWAGI O ODBUDOWIE ZABYTKÓW
Wojna ostatnia zniszczyła w niespotykanym dotąd wymiarze nasz
stan posiadania także w dziedzinie zabytków nieruchomych. Pożary,
bombardowania z ziemi i powietrza, rozmyślna, barbarzyńska akcja
niemców — wyszczerbiły olbrzymie luki, w tak przecież ubogim — bo już
przez ubiegłe czasy nadwyrężonym — dorobku kulturalnym, przekazanym
przez poprzednie pokolenia. Zagadnienie ochrony i restauracji ocalałych
resztek zabytków, renowacji czy odbudowy mienia zniszczonego, zdawa-
łoby się bezpowrotnie, wysuwa się więc na czoło zagadnień kulturalnych
doby obecnej. W ruinie leży Warszawa i Poznań, Wrocław i Gdańsk, nie
licząc wielu mniejszych osiedli, zawierających nieraz bezcenne pomniki
polskiej przeszłości kulturalnej. Jakość i ilość koniecznych do rozwią-
zania zadań konserwatorskich wywołała nieodzowną potrzebę sformuło-
wania nowych — przystosowanych do nowej sytuacji — wytycznych dla
dalszej pracy. Tezy takie w krótkości opracował Konserwator Generalny
prof. dr Jan Zachwatowicz i przedstawił na zwołanej przez Państwowy
Instytut Historii Sztuki w sierpniu 1945 r. konferencji historyków sztuki.
Tezy te uważam w zasadzie za słuszne. Gdy rozpatrzymy jednakże
możność stosowania ich w poszczególnych wypadkach, gdy zważymy ich
prawdopodobne konsekwencje — budzą się niejakie refleksje i obiekcje.
Sprawa jest zbyt ważna, by nie spróbować wyjaśnić tych nasuwających
się wątpliwości w rzeczowych dyskusjach, dla których chętnie otwieramy
łamy naszego Biuletynu. Próbą takiej dyskusji jest właśnie ten artykuł.
Całe dzisiejsze pokolenie konse.rwatorów wychowało się jeszcze na
wypracowanym w końcu XIX wieku programie, skodyfikowanym najle-
piej może przez Bulsa w Belgii1) i Riegla w Austrii2): „Zadaniem konser-
watora jest podtrzymanie trwania zabytku w zastanym stadium jego
istnienia. Niedopuszczalne są żadne restauracje, oczyszczenia z nalecia-
łości, żadne próby przywrócenia „dawnego“ wyglądu. Ruinę należy pod-
trzymywać jako ruinę, fragment pozostawić fragmentem. Koncepcja ta —
będąca prawdziwym ukoronowaniem historycyzmu XIX wieku zmierza
do utrzymania zabytku przede wszystkim jako źródła naszej wiedzy
o sztuce i kulturze minionych epok.
Tak rygorystyczne zasady nie mogły oczywiście być nigdy w pełni
stosowane. Wymogi życia zmuszały wciąż do kompromisów i przygoto-
wały rychłą reakcję. Na naszym gruncie naj charakterystyczniej sza w tej
mierze była dyskusja w sprawie restauracji Wawelu, w której rygory-
styczne stanowisko konserwatorów wiedeńskich musiało zderzyć się
z żądaniami i aspiracjami polskimi, pragnącymi widzieć w zamku kró-
lewskim coś więcej niż ruiny zamarłej przeszłości.
Dalszy rozwój reakcji przeciw rygorom rieglowskim można było ob-
serwować w poczynaniach naszej własnej już służby konserwatorskiej
1) Charles BULS, La Reustauration des Monuments antiąues, Bruxelles 1903.
2) Alois RIEGL, Der moderne Denkmalkullus, sein Wesen und seine Entstehung,
Wien, Leipzig 1903.
UWAGI O ODBUDOWIE ZABYTKÓW
Wojna ostatnia zniszczyła w niespotykanym dotąd wymiarze nasz
stan posiadania także w dziedzinie zabytków nieruchomych. Pożary,
bombardowania z ziemi i powietrza, rozmyślna, barbarzyńska akcja
niemców — wyszczerbiły olbrzymie luki, w tak przecież ubogim — bo już
przez ubiegłe czasy nadwyrężonym — dorobku kulturalnym, przekazanym
przez poprzednie pokolenia. Zagadnienie ochrony i restauracji ocalałych
resztek zabytków, renowacji czy odbudowy mienia zniszczonego, zdawa-
łoby się bezpowrotnie, wysuwa się więc na czoło zagadnień kulturalnych
doby obecnej. W ruinie leży Warszawa i Poznań, Wrocław i Gdańsk, nie
licząc wielu mniejszych osiedli, zawierających nieraz bezcenne pomniki
polskiej przeszłości kulturalnej. Jakość i ilość koniecznych do rozwią-
zania zadań konserwatorskich wywołała nieodzowną potrzebę sformuło-
wania nowych — przystosowanych do nowej sytuacji — wytycznych dla
dalszej pracy. Tezy takie w krótkości opracował Konserwator Generalny
prof. dr Jan Zachwatowicz i przedstawił na zwołanej przez Państwowy
Instytut Historii Sztuki w sierpniu 1945 r. konferencji historyków sztuki.
Tezy te uważam w zasadzie za słuszne. Gdy rozpatrzymy jednakże
możność stosowania ich w poszczególnych wypadkach, gdy zważymy ich
prawdopodobne konsekwencje — budzą się niejakie refleksje i obiekcje.
Sprawa jest zbyt ważna, by nie spróbować wyjaśnić tych nasuwających
się wątpliwości w rzeczowych dyskusjach, dla których chętnie otwieramy
łamy naszego Biuletynu. Próbą takiej dyskusji jest właśnie ten artykuł.
Całe dzisiejsze pokolenie konse.rwatorów wychowało się jeszcze na
wypracowanym w końcu XIX wieku programie, skodyfikowanym najle-
piej może przez Bulsa w Belgii1) i Riegla w Austrii2): „Zadaniem konser-
watora jest podtrzymanie trwania zabytku w zastanym stadium jego
istnienia. Niedopuszczalne są żadne restauracje, oczyszczenia z nalecia-
łości, żadne próby przywrócenia „dawnego“ wyglądu. Ruinę należy pod-
trzymywać jako ruinę, fragment pozostawić fragmentem. Koncepcja ta —
będąca prawdziwym ukoronowaniem historycyzmu XIX wieku zmierza
do utrzymania zabytku przede wszystkim jako źródła naszej wiedzy
o sztuce i kulturze minionych epok.
Tak rygorystyczne zasady nie mogły oczywiście być nigdy w pełni
stosowane. Wymogi życia zmuszały wciąż do kompromisów i przygoto-
wały rychłą reakcję. Na naszym gruncie naj charakterystyczniej sza w tej
mierze była dyskusja w sprawie restauracji Wawelu, w której rygory-
styczne stanowisko konserwatorów wiedeńskich musiało zderzyć się
z żądaniami i aspiracjami polskimi, pragnącymi widzieć w zamku kró-
lewskim coś więcej niż ruiny zamarłej przeszłości.
Dalszy rozwój reakcji przeciw rygorom rieglowskim można było ob-
serwować w poczynaniach naszej własnej już służby konserwatorskiej
1) Charles BULS, La Reustauration des Monuments antiąues, Bruxelles 1903.
2) Alois RIEGL, Der moderne Denkmalkullus, sein Wesen und seine Entstehung,
Wien, Leipzig 1903.