Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (8.1946)

(26)

Recenzje

91

wody mołdawskiego Vasile Łupu. W Ołyce właśnie w r. 1640 ukończono
budowę kolegiaty ujawniającej pewne analogie z cerkwią w Golea. Na-
suwa się więc przypuszczenie, iż Radziwiłłowie zapośredniczyli do Jass
któregoś z budowniczych zbędnych im po ukończeniu świątyni ołyckiej.
Budowniczy ten nie musiał być Włochem, był to może Polak z kręgu
sztuki' lwowskiej. Autor efer at

Kazimierz MOLENDZ1ŃSKI. Wojciech Gerson 1831 — 1901, War-
szawa (1939), s. 71 w tym 20 tablic (Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięk-
nych w Warszawie, Monografie Artystów Polskich pod redakcją D-ra Ka-
zimierza Molendzińskiego, tom. I).
Książkę Molendzińskiego o Gersonie bierze się z ciekawością do ręki.
Autor ma tu coś do powiedzenia. Wszak do artykułu w Biuletynie Historii
Sztuki (1936 nr. 4) p. t. „Zagadnienie malarstwa warszawskiego w XIX
wieku a środowisko artystyczne w Warszawie" nawiązują konsekwentnie
jego późniejsze wnikliwe studia, do których pretekstem są, czy to „Trzy
nieznane szkicowniki Józefa Chełmońskiego" (Nike 1937 r. I) czy też
„Uwagi z powodu wystawy Adama Chmielowskiego" (Nike 1939 r. II
zesz. 2). Skolei rzecz o Gersonie — przyjmujemy jako dalsze programo-
we pogłębienie tych badań niestety w tragiczny sposób przeciętych przez
woj nę1).
Podobnie, jak wspomniane studia o Chełmońskim i Chmielowskim i tę
pracę cechuje pełne wrażliwej uwagi potraktowanie człowieka w dziele
i czynie artysty. A że został on pokrzywdzony przez „niepodlegającą re-
wizji" rzutującą na jego działalność i oeuvre opinię Stanisława Witkiewi-
cza, która wysunęła „na pierwszy plan pedagogiczne zdolności Gersona,
a z całej twórczości malarskiej wyróżniła krajobraz, jako jedyny, godny
uwagi miernik jego talentu" (str. 7-8) więc by tę krzywdę naprawić ude-
rza w swej z pietyzmem wydanej książce w szczery, serdeczny ton sto-
sunku do niego, ujmuje tym czytelnika i niewątpliwie zbliża do Gersona;
zbliża — odsłaniając w nim przede wszystkim człowieka o "wielkim sercu,
pięknego i szlachetnego w niezmordowanej pracy całego życia poświęco-
nej wielkiej sprawie — sztuce polskiej.
Skrzętnie zebrany materiał biograficzny, te wszystkie, jak mówi „ze-
stawienia czynów i słów w sposób ułatwiający odnalezienie ukrytych
bodźców duszy, która je wydała" — tak właśnie uwydatniają postać Ger-
sona i jego wybitne znaczenie w drugiej połowie ubiegłego stulecia życia
artystycznego Warszawy — jako działacza, organizatora, nauczyciela, pi-
sarza i badacza. Natomiast mimo zaznaczonych intencji tenże materiał
w treściwym notowaniu przebiegu studiów oraz osiągnięć w szerokim za-
kresie twórczości malarskiej, nie daje nam krytycznego pojęcia o nimjl
jako o artyście-plastyku. Nie wystarcza tu bowiem próba scharakteryzo-
wania tej twórczości w dość dużych skrótach podana (str. 10) :
„Padającemu twórczość Gersona nieodparcie musi narzucać się wrażenie, iż poza
chyba okresem szkolnym — nie ma w niej okresu dojrzewania, niepewnych poszuki-
wań, ani też odwrotnie—okresu skostniałej rutyny, a„ wreszcie uwiądu talentu. Artysta
/ •
i) Dr Kazimierz Molendziński, historyk sztuki, bibliotekarz Muzeum Narodowego
w Warszawie, zmobilizowany w 1939 r. zginął w niewoli. Nie wiemy czy uratowały
się z pożogi powstania warszawskiego jego materiały i rękopisy naukowe, m. in. za-
powiedziana przezeń w Nike druga część studium o Bracie Albercie,

/*