Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (8.1946)

Recenzje i sprawozdania

231

m
mieszczańskiego realizmu, ożywienie naturalistycznie potraktowanego or-
namentu roślinnego są głównymi cechami jego rękopisów, w których przy-
tym występuje charakterystyczna germanizacja typów.
Rozdział czwarty poświęcony jest twórczości schyłku średniowiecza.
Sztuka śląska znajduje się od r. 1451 t. j. od daty powstania drugiego cy-
klu Legendy św. Jadwigi, pod wpływem ducha Zachodu i Północy, który
stał się elementem decydującym. Jednakże powolny i ciężki temperament
śląski przeciwstawiał się długo lapidarnym liniom i konturom, jakie przy-
nosiły ze sobą wpływy sztuki niderlandzkiej, dowodem tego może być nie-
wielka ilość rękopisów w t. zw. stylu „łamanym", o ostro ciętych liniach
i fałdach. Wciąż jeszcze silnie zaznaczają się cechy rodzime sztuki śląskiej,
jak kontury wtopione w plamy barwne, łączące się ,z ciężką i pełną posta-
cią ludzką, ciężkie i szerokie fałdy płaszczy, układających się miękko na
ziemi, wreszcie szerokie proporcje twarzy.
Od r. 1470 wpływy niderlandzkie zaznaczają się już silniej w malar-
stwie deskowym — nowym ujęciem postaci (chude, cienkie, o silnym funk-
cjonaliźmie szczegółów) i rozszerzeniem przestrzenności przez odpowied-
nie wprowadzenie perspektywy i światła.
Śląskie malarstwo książkowe z trudem i powoli wchodzi w świat po-
jęć sztuki nowożytnej. Na drodze tej zasadniczym bodźcem były bezpo-
średnie wpływy włoskie, jak np. w warsztacie klasztoru Bernardynów
w Wrocławiu, oraz wpływy niderlandzkie zbliżone poprzez sztukę Norym-
bergii. Zapanowuje nowy realizm, przewaga postaci ludzkiej, oraz nie-
zwykłe bogactwo ornamentu roślinnego.
Lecz nawet w Graduale Archiwum Diecezjalnego w Wrocławiu, gdzie
panuje już styl nowożytny (r. 1510), każdy motyw (np. ornamentyka roś-
linna) ma swe podłoże w starszej produkcji warsztatów śląskich.
Tak się przedstawiają w krótkim streszczeniu tezy i wnioski K. Nie-
wątpliwie w pracy jego można znaleźć materiał do dyskusji oraz pole do
badań stosunku produkcji śląskiej do polskiej, jednakże konstrukcja pracy
i umiejętna metoda konsekwentnego wydobycia cech rodzimych sztuki
śląskiej może być brana za przykład.
Piśmiennictwo polskie obejmuje tylko jedną pozycję o tym zakresie,
pracę prof. W. Podlachy: Miniatury śląskie do końca XV w.3), która za-
stanawia odrębnością wyników. Szerokie opracowanie tego zagadnienia,
tchnące wielką erudycją, doprowadza do wniosku, iż „iluminatorstwo
śląskie — może być uważane za jeden z terenów ekspansji niemieckiej"
i... tak dalece wchodzi w sferę kultury niemieckiej, że zatraca w niej swą
samodzielność i odrębność stylu (s. 242). Stanowisko to wymaga rewizji
w obliczu pracy K., który miał możność autopsji więks.zej ilości rękopisów.
Hanna Pieńkowska

Gerard CIOŁEK. Polskie ogrody XVII wieku. Warszawa 1944.
Wśród nieprawdopodobnie trudnych warunków-wydawniczych ukaza-
ła się w Warszawie, w czasie największego nasilenia wojny, praca p. t. Pol-
skie ogrody XVII wieku. Wykonana techniką osalitową, a jednak estetycz-
na w całości, nie nosi na sobie jak wiele wydawnictw powstałych w podoł>

3) Historia Śląska, t. III.