Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (8.1946)

232

Kazimierz Buczkowski

(25)

nych warunkach, nazwiska autora. Wiadomem jest jednak, że autorem jej
jest dr inż. arch. Gerard Ciołek. W r. 1938 Ciołek razem z inż. ogr. Krysty-
ną żelechowską, w swych studiach nad architekturą ogrodową w Polsce1)
wykonali pomiary szkicowe, fotografie i opisy analityczne 21 ogrodów Wo-
łynia pochodzących przeważnie z w. XVIII i I-ej połowy w. XlX- Niektóre
z tych inwencji ogrodowych zostały utrwalone prawie dosłownie w ostat-
niej chwili przed zniszczeniem jakie im wojna przyniosła. Kontynuując
swe zamierzenia C. w swej ostatniej pracy zajął się zabytkami starszymi
ogłaszając plany siedmiu ogrodów polskich z w. XVII. Planom i rekon-
strukcjom towarzyszy celowy i zwięzły tekst. Jako pierwszy przedstaw’a
autor ogród zamkowy w Krzyżtoporze. Plan Puffendorfa został tu uzupeł-
niony pomiarami Zakładu Architektury Polskiej.
Następny zabytek, to ogród w Podhorcach, opracowany na podstawie
rekonstrukcji prof. Szyszki-Bohusza. Autor nazywa ogród w, Podhorcach
słusznie najbardziej pełnym przykładem ogrodu włoskiego na ziemiach
polskich. Jest to inwencja ogrodowa ciekawa nie tylko ze względu na wy-
jątkową jak na. stosunki polskie okazałość, ale i przez to, że wiadomem jest
dokładnie jej czas powstania (1640). Wiemy również, że planista pocho-
dził z Rzymu. Mówiąc o ogrodzie w Podhorcach przypomnieć trzeba, że
asystent prof. Antoniewicza śp. Jan Wilusz poległy w r. 1919 pozo-
stawił w rękopisie pracę o zamku w Podhorcach, w której szczegółowo zaj-
mował się również i ogrodem na podstawie znalezionych dawnych pla-
nów2). Po ogrodach w Krzyżtoporze i Podhorcach, zdecydowanie włoskich,
przedstawione są inwencje ogrodów stworzonych w duchu stylowego
ogrodnictwa francuskiego. Autor przedkłada nieznane dotąd plany (od-
kryte w Bibliotece Zamoyskich w Warszawie) ogrodów w Wysocku, po-
wiecie Jarosławskim (stan ogrodu z r. 1720) i w Oleszycach (tu dołączona
rekonstrukcja ogrodu) nadto zaznajamia nas ze stanem ogrodu Wilanow-
skiego w r. 1682, na podstawie oryginalnego planu z Biblioteki Narodowej
w Warszawie. Dotarcie do dawnych planów pozwala wniknąć w dawną
strukturę ogrodów co zwłaszcza ciekawym jest ze względu na zmiany
w ogrodzie Wilanowskim. Ostatnim ogrodem, jakim się C. w swej pracy
zajmuje, to ogród w Łubnicach (pow. opatowskim) fundowany przez Sta-
nisława Herakliusza Lubomirskiego. Autor podkreślając w nim pewne po-
krewieństwo z ogrodem Wilanowskim, dostrzega tu wpływy holenderskie,
tłumacząc je współudziałem nadwornego budowniczego Lubomirskiego
Tylmana z Gameren Gamerskiego z pochodzenia Holendra.
Autor, przedkładając zespół zabytków stylowego ogrodnictwa w Pol-
sce, dał poważny wkład do tej tak mało znanej i opracowanej dziedziny.
Tekst załączony do planów zdradza zupełne opanowanie przedmiotu i za-
gadnień wiążących się z dziejami ogrodnictwa w Polsce. Jednym z tych
zagadnień poruszanym bodajże poraź pierwszy, to oddziaływanie ogrodu
holenderskiego na ogrody polskie w. XVII. Czy to oddziaływanie przekra-
cza ramy samej użytkowości, a rozciąga się również na konstrukcje ogro-
dów stylowych zdaje się ]}yć narazie kwestią otwartą. Stylowy ogród ho-
lenderski w drugiej poi. XVII w., a również w w. XVIII był, jak to pra-
wie jednogłośnie stwierdzają badacze stylowego ogrodnictwa, jedynie ga-
1) BHSK 1939, R. VII, nr 1.
2) Praca śp. Wilusza znajdowała się przed wojną, o ile mi wiadomo, w posiadaniu
jego żony we Lwowie.