Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (8.1946)

KRONIKA KRAJOWA
KRAKÓW, KOMISJA HISTORII SZTUKI POLSKIEJ AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI
Ukazał się drugi zeszyt VIII tomu Prac Komisji Historii Sztuki, obejmujący arkusze
od 14 do 49 (strony od 105 do 391). Zeszyt ten, wydany częściowo z zasiłku Państwowego
Instytutu Historii Sztuki w kwocie 100.000 zł, zawiera następujące rozprawy: Adolf
Szyszko-Bohusz, Studia nad Katedrą Wawelską; Tadeusz Mańkowski, Pra-
ce Schliitera w Wilanowie; Władysław Tatarkiewicz, Dwa baroki, krakowski i wi-
leński; Wspomnienia pośmiertne: Juliana Pagaczewskiego przez Adama Bochnaka
(z bibliografią ułożoną przez Adama Bochnaka i Jerzego Szabłowskiego),
Józefa Muczkowskiego przez Adama Bochnaka oraz Zygmunta Batowskiego przez
Tadeusza Mańkowskiego; wreszcie sprawozdania z posiedzeń za lata 1938, 1939
i 1945, w których w całości pomieszczono prace: Jerzego Ż a r n e c k i eg o. Ze studiów
nad snycerstwem gotyckim w. XIV — XVI północnej Małopolski, Tadeusza Mańkow-
skiego, Do dziejów rzeźby późnogotyckiej — Miklas Haberschrak, Dwa dzieła sztuki
hiszpańskiej we Lwowie oraz Kaplica Boimów we Lwowie, Adama Bochnaka
Portrety Zygmunta III i Anny Austriaczki w Muzeum Sztuki Uniw. Jagieł!., pozostałe
zaś w streszczeniu; w końcu indeks do całego tomu VIII, opracowany przez Adama
Bochnaka. Zeszyt zawiera 155 ilustracji w tekście.
Na posiedzeniach Komisji w okresie sprawozdawczym przedstawiono następujące
prace: |
I. POSIEDZENIE Z DNIA 10 STYCZNIA 1945.
Czł. Tadeusz MAŃKOWSKI przedstawił pracę pt. Mecenat Jana III w Żółkwi.
Blisko Lwowa Żółkiew stanowiła centrum administracyjne rozległych prywatnych
włości króla, a zarazem miejsce jego wywczasów po trudach panowania. Toteż działal-
ność Jana III na polu sztuki miała w Żółkwi inne oblicze, aniżeli w pobliskim stolicy
VVilanow'e, który miał być reprezentacyjną jego siedzibą. Działalność Króla w Żółkwi na
tym polu miała z jednej strony na celu zaspakajanie potrzeb jego rozległych latyfundiów,
z drugiej zaś strony dążeniem Sobieskiego było stworzenie w Żółkwi skarbnicy pamią-
tek rodzinnych i rycerskiej tradycji przodków. Nie gdzieindziej też, jak przede wszystkim
do Żółkwi, przeznaczał Jan III dzieła sztuki, głoszące tryumfy jego oręża i jego własną
sławę.
Życie dworskie na zamku w Żółkwi w czasach pobytu w niej Jana III opisuje diariusz
królewskiego dworzanina, Kazimierza Sarneckiego, obejmujący lata 1693 — 5. Zdała od
spraw państwowych, w zajęciach króla nie najmniejszą rolę odgrywały sprawy sztuki.
Jan III lubił muzykę, chętnie przebywał też wśród książek w bibliotece zamkowej, lubił
także przeglądać dzieła grafiki, kopersztychy, które przy sobie kazał podklejać. Sam
wspólnie z architektem Piotrem Beberem planował wznoszenie pałacu w Kukizowie, lud-
wisarni w Żółkwi i tp., lub „czyniąc mensurację“ obmyślał urbanistyczne rozplanowanie
miasta Żółkwi, czy miasteczek Kukizowa lub Jaworowa.
Sprawy architektury łączył król z ekonomiczną polityką w swych majętnościach. Po
zniszczeniu części miasta przez pożar, udzielając z prywatnej kasy pożyczek poszcze-
gólnym mieszkańcom Żółkwi na odbudowę domostw, Sobieski zastrzegał, jak budowa ma
być prowadzona. Szło mu o podniesienie ich poziomu, chciał, by wznoszone w mieście
budynki dorównywały kamienicy bogatego dzierżawcy ceł. Żyda Becala. Te same mo-
menty zdają się grać rolę przy popieraniu przez króla w Żółkwi nowego osadnictwa
i sprowadzeniu do miasta rzemieślników, wśród których znajdujemy także niemałą liczbę
pracowników przemysłu artystycznego, złotników, hafciarzy, namiotników itp., często
o imionach żydowskich.
Administrację spraw dotyczących sztuki, w szczególności architektury, składał król
w ręce duchownych. Czas dłuższy wyręczał się sprowadzonym do Żółkwi o. Bartłomde-