DOI Heft:
Nr. 1/2
DOI Artikel:Przypkowski, Tadeusz: Pierwsze wyniki inwentaryzacji zabytków w powiatach kieleckim i jędrzejowskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37711#0068
TADEUSZ PRZYPKOWSKI
Pierwsze wyniki Inwentaryzacji zabytków
w powiatach kieleckim i jędrzejowskiiss
W lecie 1945 rozpoczęto inwentaryzację zabytków av powiatach kielec-
kim i jędrzejowskim. Prace te, ze względu na utrudnioną komunikację
w specyficznie powojennych warunkach, musiały przebiegać po szlakach
bardziej ożywionych. Choć rezultaty mogły być jedynie fragmentaryczne,
to jednak uzyskany materiał w poszczególnych wypadkach jest bardzo
ciekawy, a niejednokrotnie rewelacyjny i zasługuje na tymczasową publi-
kację. Na pograniczu obu pierwotnych województw Małopolski: krakow-
skiego i sandomierskiego, a więc w samym jej sercu leży obszar dwu ba-
danych powiatów, obejmuje on góry świętokrzyskie, kraj przede wszyst-
kim łowów i równinne jędrzejowskie, kraj odwiecznego rolnictwa rozpo-
wszechnionego tu przez gospodarnych cystersów z Jędrzejowa.
Dotychczasowy oficjalny spis zabytków ogłoszony w Pamiętniku Świę-
tokrzyskim (1931) podał 63 miejscowości z 73 zespołami zabytków w czym
37 zespołów niezbadanych i nieokreślonych stylowo lub chronologicznie.
Mój prowizoryczny spis objął 77 miejscowości z 128 zespołami; z nich
obecnie 29 jest nieokreślonych drogą autopsji lub autorytatywnej litera-
tury. Zwiedzono 33 miejscowości z nich niektóre parokrotnie i za dłuższym
pobytem. Całkowicie wykończono inwentaryzację 18 zespołów (w tym by-
ły takie jak katedra kielecka obejmująca kilkaset zabytków), nadto rozpo-
częto, a niekiedy doprowadzono do stanu na ukończeniu inwentaryzację
42 dalszych zespołów co do wyboru których kierowano się ilością zabyt-
ków, ich dawnością czy wagą historyczną. Zdjęć fotograficznych wykona-
no 472, do pomiaru zakwalifikowano dotąd 94 zabytki architektury. Po-
miary inwentaryzacyjne wykonywane przez inż. arch. Jerzego żukowskie-
go pod kierunkiem prof. inż. arch. Bohdana Pniewskiego, ze względu na
konieczność znacznych funduszów mogły posunąć się dotąd niezbyt wy-
datnie.
Architektura. Chcąc znaleźć najstarsze ślady architektoniczne
na tym terenie skierowano się przede wszystkim do najstarszej stolicy
tych stron, do kasztelanii małogoskiej. Tam na wzgórzu pod Małogoszczą
wśród obecnego cmentarza grzebalnego wznosi się kaplica cmentarna,
której wieża okrągła stawiana z łupanego kamienia posiada bardzo pier-
wotny charakter (ryc. 1). Kaplica ta jest resztką większych zabudowań
ongiś szpitalnych, a dawniej jeszcze, według tradycji, zamkowych. Na
akwareli Vogla mamy jeszcze widoczny znaczny zrąb tych zabudowań,
dziś nieistniejących, z resztką zamkowej renesansowej attyki, gotyckimi
odrzwiami i właśnie ową okrągłą basztą, która nigdy dotychczas nie ba-
dana zasługuje w całości na dobre pomierzenie i przede wszystkim zbada-
nie dokładne ceramicznych gzymsów, których profile, o ile można było za
tymczasowym pobytem, bez odpowiednich drabin, dostrzec, posiadają cha-
rakter romański i może mogłyby pochodzić z czasów pierwszych wiado-
mości o grodzie kasztelańskim, z pierwszej połowy XII w.
Z połowy już tego wieku pochodzi absyda odkryta w Jędrzejowie przez
Szydłowskiego i Gawlika w zachodniej części kościoła klasztornego. Przy
Pierwsze wyniki Inwentaryzacji zabytków
w powiatach kieleckim i jędrzejowskiiss
W lecie 1945 rozpoczęto inwentaryzację zabytków av powiatach kielec-
kim i jędrzejowskim. Prace te, ze względu na utrudnioną komunikację
w specyficznie powojennych warunkach, musiały przebiegać po szlakach
bardziej ożywionych. Choć rezultaty mogły być jedynie fragmentaryczne,
to jednak uzyskany materiał w poszczególnych wypadkach jest bardzo
ciekawy, a niejednokrotnie rewelacyjny i zasługuje na tymczasową publi-
kację. Na pograniczu obu pierwotnych województw Małopolski: krakow-
skiego i sandomierskiego, a więc w samym jej sercu leży obszar dwu ba-
danych powiatów, obejmuje on góry świętokrzyskie, kraj przede wszyst-
kim łowów i równinne jędrzejowskie, kraj odwiecznego rolnictwa rozpo-
wszechnionego tu przez gospodarnych cystersów z Jędrzejowa.
Dotychczasowy oficjalny spis zabytków ogłoszony w Pamiętniku Świę-
tokrzyskim (1931) podał 63 miejscowości z 73 zespołami zabytków w czym
37 zespołów niezbadanych i nieokreślonych stylowo lub chronologicznie.
Mój prowizoryczny spis objął 77 miejscowości z 128 zespołami; z nich
obecnie 29 jest nieokreślonych drogą autopsji lub autorytatywnej litera-
tury. Zwiedzono 33 miejscowości z nich niektóre parokrotnie i za dłuższym
pobytem. Całkowicie wykończono inwentaryzację 18 zespołów (w tym by-
ły takie jak katedra kielecka obejmująca kilkaset zabytków), nadto rozpo-
częto, a niekiedy doprowadzono do stanu na ukończeniu inwentaryzację
42 dalszych zespołów co do wyboru których kierowano się ilością zabyt-
ków, ich dawnością czy wagą historyczną. Zdjęć fotograficznych wykona-
no 472, do pomiaru zakwalifikowano dotąd 94 zabytki architektury. Po-
miary inwentaryzacyjne wykonywane przez inż. arch. Jerzego żukowskie-
go pod kierunkiem prof. inż. arch. Bohdana Pniewskiego, ze względu na
konieczność znacznych funduszów mogły posunąć się dotąd niezbyt wy-
datnie.
Architektura. Chcąc znaleźć najstarsze ślady architektoniczne
na tym terenie skierowano się przede wszystkim do najstarszej stolicy
tych stron, do kasztelanii małogoskiej. Tam na wzgórzu pod Małogoszczą
wśród obecnego cmentarza grzebalnego wznosi się kaplica cmentarna,
której wieża okrągła stawiana z łupanego kamienia posiada bardzo pier-
wotny charakter (ryc. 1). Kaplica ta jest resztką większych zabudowań
ongiś szpitalnych, a dawniej jeszcze, według tradycji, zamkowych. Na
akwareli Vogla mamy jeszcze widoczny znaczny zrąb tych zabudowań,
dziś nieistniejących, z resztką zamkowej renesansowej attyki, gotyckimi
odrzwiami i właśnie ową okrągłą basztą, która nigdy dotychczas nie ba-
dana zasługuje w całości na dobre pomierzenie i przede wszystkim zbada-
nie dokładne ceramicznych gzymsów, których profile, o ile można było za
tymczasowym pobytem, bez odpowiednich drabin, dostrzec, posiadają cha-
rakter romański i może mogłyby pochodzić z czasów pierwszych wiado-
mości o grodzie kasztelańskim, z pierwszej połowy XII w.
Z połowy już tego wieku pochodzi absyda odkryta w Jędrzejowie przez
Szydłowskiego i Gawlika w zachodniej części kościoła klasztornego. Przy