DOI issue:
Nr. 1/2
DOI article:Przypkowski, Tadeusz: Pierwsze wyniki inwentaryzacji zabytków w powiatach kieleckim i jędrzejowskim
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.37711#0069
(2)
Pierwsze wyniki inwentaryzacji zabytków
61
obecnych pracach restauratorskich w klasztorze, w związku z przejęciem
na nowo klasztoru w 1945 r. przez 00. Cystersów, odbito, zamurowane
dotychczas, wejście do tejże absydy, przechodzącej u góry w ośmioboczną
wieżę ze śladami przepalenia kamieni w pożarze kościoła. Wewnątrz absy-
dy zaznacza się wyraźnie teraz jej zamurowanie już z końcem XII w., przy
rozbudowie kościoła klasztornego.
Wyraźnie romańskimi są zasadnicze mury prezbiterium katedry kie-
leckiej wzniesione być może już pierwotnie przy fundacji przez biskupa
Gedeona ok. r. 1175. Dokładne zbadanie strychów kościelnych nad nawami
i przybudówkami bocznymi wykazało znaczne ich partie ciosowe typowymi
romańskim lizenami opatrzone, ze śladami dawnych otworów okiennych.
Jednakowoż ciosowa absyda, którą niektórzy uważali również za romań-
ską, zarówno swymi wielkimi rozmiarami i proporcjami jak i szczegółami
budowy, cienkością muru i konstrukcyjnym związaniem go z bocznymi
przybudówkami notorycznie pochodzącymi z r. 1514, musi być uważaną
za renesansową.
Do XIII w. odnieść należy, zupełnie naukowej literaturze nieznany,
kościół w Mokrsku Dolnym (ryc. 2) o pierwotnym prezbiterium i nawie
z ciosu, z narożnikowymi lizenami, kroksztynowym fryzem i lekko za-
ostrzonymi łukami okienek nawy przy typowych romańskich okienkach
(z tych południowe rozszerzone, a teraz pociskiem rozbite) prezbiterium.
Prezbiterium to posiada w narożnikach wnętrza typowe romańskie kolu-
mienki, z których po wybuchu pocisku opadły nowsze tynki ukazując pier-
wotną i bardzo barwną (ochra i cynober) polichromię architektoniczną ka-
piteli z palmetami i trzonów, nawiązującą do polichromii kapiteli jędrze-
jowskich, której resztki jeszcze widział i notował Łuszczkiewicz. Wogóle
całość kościoła w Mokrsku Dolnym nawiązuje do budowli cysterskich i nie-
wątpliwe pod ich wpływem sąsiedzkim on powstał. Nawet nieźle zachowa-
ny portal romański, wiodący teraz z zakrystii do prezbiterium (dawniej-
szej nawy), nawiązuje swymi wyraźnymi uproszczeniami, profilami rów-
nież polichromowanych gzymsów i układem arkad do bogatych portali cy-
sterskich, które niestety w samym Jędrzejowie nigdzie się nie dochowały,
lecz znamy je dobrze z Sulejowa czy Koprzywnicy.
Wczesny XIV wiek pozostawia przede wszystkim charakterystyczną
franciszkańską, a więc częściowo amatorską, budowlę klasztoru tegoż za-
konu w Chęcinach. Z tego czasu pochodzi zresztą tylko prezbiterium, gdyż
nawa nosi cechy późniejszego gotyku chociaż może jeszcze i XIV w. pod-
czas gdy sam klasztor raczej posiada charakter budynku XVII w.
Z zamków XIV w. Mszczuja z Kurzelowa i Floriana z Mokrska pozo-
stały tylko resztki gruzu i miejsca „zamczyskami" zwane. Głęboka jednak
fosa i potężne wały ziemne w Mokrsku Dolnym proszą się o dokładne to-
pograficzne pomiary, które być może wykażą pozostałości jakiegoś nawet
dużo starszego grodziska. Z zamku tegoż Floriana w Bodzentynie tylko
nikłych pozostałości w ruinach pałacu renesansowego możemy się dopa-
trzyć. Podobnie takichże resztek gotyckich zameczka bratanków Floriana
z Mokrska modemy się doszukać (resztki żeber, gotycka, tak od renesan-
sowej odmiennń, konstrukcja muru z łupanego kamienia) w ruinach rene-
sansowego pałacu Kmity w Mokrsku Górnym, gdzie stanowiły one pod-
stawę pod zasadnicze mieszkalne skrzydło magnackiego późniejszego
pałacu.
Gotyckie kościoły w Małogoszczy, Węgleszynie, Jędrzejowie (św. Trój-
cy), Bodzentynie, św. Krzyżu i św. Katarzynie, objęte dotychczasowymi
Pierwsze wyniki inwentaryzacji zabytków
61
obecnych pracach restauratorskich w klasztorze, w związku z przejęciem
na nowo klasztoru w 1945 r. przez 00. Cystersów, odbito, zamurowane
dotychczas, wejście do tejże absydy, przechodzącej u góry w ośmioboczną
wieżę ze śladami przepalenia kamieni w pożarze kościoła. Wewnątrz absy-
dy zaznacza się wyraźnie teraz jej zamurowanie już z końcem XII w., przy
rozbudowie kościoła klasztornego.
Wyraźnie romańskimi są zasadnicze mury prezbiterium katedry kie-
leckiej wzniesione być może już pierwotnie przy fundacji przez biskupa
Gedeona ok. r. 1175. Dokładne zbadanie strychów kościelnych nad nawami
i przybudówkami bocznymi wykazało znaczne ich partie ciosowe typowymi
romańskim lizenami opatrzone, ze śladami dawnych otworów okiennych.
Jednakowoż ciosowa absyda, którą niektórzy uważali również za romań-
ską, zarówno swymi wielkimi rozmiarami i proporcjami jak i szczegółami
budowy, cienkością muru i konstrukcyjnym związaniem go z bocznymi
przybudówkami notorycznie pochodzącymi z r. 1514, musi być uważaną
za renesansową.
Do XIII w. odnieść należy, zupełnie naukowej literaturze nieznany,
kościół w Mokrsku Dolnym (ryc. 2) o pierwotnym prezbiterium i nawie
z ciosu, z narożnikowymi lizenami, kroksztynowym fryzem i lekko za-
ostrzonymi łukami okienek nawy przy typowych romańskich okienkach
(z tych południowe rozszerzone, a teraz pociskiem rozbite) prezbiterium.
Prezbiterium to posiada w narożnikach wnętrza typowe romańskie kolu-
mienki, z których po wybuchu pocisku opadły nowsze tynki ukazując pier-
wotną i bardzo barwną (ochra i cynober) polichromię architektoniczną ka-
piteli z palmetami i trzonów, nawiązującą do polichromii kapiteli jędrze-
jowskich, której resztki jeszcze widział i notował Łuszczkiewicz. Wogóle
całość kościoła w Mokrsku Dolnym nawiązuje do budowli cysterskich i nie-
wątpliwe pod ich wpływem sąsiedzkim on powstał. Nawet nieźle zachowa-
ny portal romański, wiodący teraz z zakrystii do prezbiterium (dawniej-
szej nawy), nawiązuje swymi wyraźnymi uproszczeniami, profilami rów-
nież polichromowanych gzymsów i układem arkad do bogatych portali cy-
sterskich, które niestety w samym Jędrzejowie nigdzie się nie dochowały,
lecz znamy je dobrze z Sulejowa czy Koprzywnicy.
Wczesny XIV wiek pozostawia przede wszystkim charakterystyczną
franciszkańską, a więc częściowo amatorską, budowlę klasztoru tegoż za-
konu w Chęcinach. Z tego czasu pochodzi zresztą tylko prezbiterium, gdyż
nawa nosi cechy późniejszego gotyku chociaż może jeszcze i XIV w. pod-
czas gdy sam klasztor raczej posiada charakter budynku XVII w.
Z zamków XIV w. Mszczuja z Kurzelowa i Floriana z Mokrska pozo-
stały tylko resztki gruzu i miejsca „zamczyskami" zwane. Głęboka jednak
fosa i potężne wały ziemne w Mokrsku Dolnym proszą się o dokładne to-
pograficzne pomiary, które być może wykażą pozostałości jakiegoś nawet
dużo starszego grodziska. Z zamku tegoż Floriana w Bodzentynie tylko
nikłych pozostałości w ruinach pałacu renesansowego możemy się dopa-
trzyć. Podobnie takichże resztek gotyckich zameczka bratanków Floriana
z Mokrska modemy się doszukać (resztki żeber, gotycka, tak od renesan-
sowej odmiennń, konstrukcja muru z łupanego kamienia) w ruinach rene-
sansowego pałacu Kmity w Mokrsku Górnym, gdzie stanowiły one pod-
stawę pod zasadnicze mieszkalne skrzydło magnackiego późniejszego
pałacu.
Gotyckie kościoły w Małogoszczy, Węgleszynie, Jędrzejowie (św. Trój-
cy), Bodzentynie, św. Krzyżu i św. Katarzynie, objęte dotychczasowymi