DOI issue:
Nr. 1/2
DOI article:Recenzje i sprawozdania
DOI article:Herbst, Stanisław: [Rezension von: Hellmuth Bethe, Die Kunst am Hofe der pommerhchen Herzöge]
DOI article:Ciołek, Gerard: [Rezension von: Gerhard Bronisch, Walter Ohle, Hans Teichmueller, Kreis Bütow, Stettin 1938 s. 270, tabl. 40. (Die Kunst- und Kulturdenkmaeler der Provinz Pommern)]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.37711#0098
(22)
Recenzje
87
Udział delegacji polskiej z Kromerem i J. D. Sulikowskim na czele
w kongresie szczecińskim 1570, był ostatnim szerszym zetknięciem Za-
chodniego Pomorza z Polską, choć w okresie walki o dominium maris bal-
t.ici nieraz dochodziło do wymiany posłów, a Szczecin zawsze był portem
zachodniej połaci Rzplitej. Książęta pomorscy łączyli się wyłącznie z pro-
testanckimi dynastiami północno-niemieckimi i utrzymywali nieskończe-
nie żywsze stosunki kulturalne z Norymbergą, Lipskiem, Dreznem, Wit-
tenberga niż z Gdańskiem czy Królewcem lub Niderlandami. Dwory Szcze-
cina, Wołogoszczy czy innych, przelotnych rezydencji młodszych gałęzi dy-
nastii Gryfów miały typowy drobnoniemiecki charakter, czasem osiąga-
jąc lokalne sukcesy — jak kranachowski portret Filipa I z r. 1541, pobyt
drugorzędnego malarza florenckiego G. B. Perini‘ego 1571. Obok książąt
spożywających dzieła sztuki z żądzy przepychu i reprezentacji (Jan Fry-
deryk pan. 1569 — 1600, Filip Juliusz 1625) byli też mecenasi z wewnętrz-
nej potrzeby jak Barnim XI (pan. 1523 — 1513), Filip I (pan. 1531 —
1560), a zwłaszcza Filip II (pan. 1603 — 1618) fundator osobnego gma-
chu na pomieszczenie zbiorów w którym znalazły miejsce biblioteka, zbro-
jownia i typowa co do swej zawartości Kunstkamera. Filip II ufundował
też sekretarzyk, Pommersche Kunstschrank w którego wykonaniu 1610 —
1617 uczestniczyli najwybitniej ssi malarze, snycerze, złotnicy i stolarze
norymberscy. Sekretarzyk pomorski, w przeciwieństwie do innych zna-
nych (florenckiego i upsalskiego) jest jedynym który zachował całkowite
wyposażenie. Jest to oparta na czterech srebrnych gryfach trzypiętrowa
szafa hebanowa ozdobiona srebrnymi okuciami i figurkami, srebrną ema-
lią i barwnymi kamieniami. Schowki, szuflady i przegródki wypełniają
bez reszty przyrządy matematyczne i chirurgiczne, książki w kosztow-
nych oprawach, srebrne karty do gry, szachy z kości słoniowej, sztućce
i v/. in. Szczególniej ważna jest zebrana i oprawiona z polecenia Filipa II
księga szkiców portretowych, wizerunków (Viesierungsbuch), typową dla
epoki była zaś znana już tylko z podobizn makieta pałacu i gospodarstwa
(Meierhof) wzorowana na podobnych osobliwościach w rezydencji pra-
skiej, paryskiej, brukselskiej, madryckiej i florenckiej.
Końcowy rozdział książki poświęcony jest losom zbiorów po wymarciu
(1637) dynastii. Przeszły one przeważnie w ręce Hohenzollernów i do
ostatka stanowiły ozdobę ich rezydencji berlińskich. Wysuwając zasadę
rewindykacji zabytków związanych z naszymi ziemiami, należałoby ubie-
gać się też i o ruchome pamiątki po książętach zachodniego Pomorza. Pa-
miątki nieruchome w znacznej części padły ofiarą tej wojny.
Stanisław Herbst
Gerhard BRONISCH, Walter OHLE, Hans TEICHMUELLER. Kreds
Biitow, Stettin 1938 s. 270, tabl. 40. (Die Kunst- und Kultur'denkmaeler der
Prorinz Pommern).
Pracując od lat nad polskim budownictwem wiejskim, odczuwałem
brak opracowań dotyczących ziem przyłączonych obecnie do Polski na za-
chodzie. Dość liczne wydawnictwa ndemieickie, poświęcone zabytkom bu-
downictwa i sztuki na Śląsku, Pomorzu i Mazurach (Kothe, Dehio, Lutsch,
Bóttger i in.) nie zajmują się zagadnieniami wiejskimi wcale, lub wzmian-
kują tylko o niektórych budowlach, jako osobliwościach raczej, niż o ty-
pach. Znajdujemy więc sporadyczne wzmianki o wiejskich kościołach
Recenzje
87
Udział delegacji polskiej z Kromerem i J. D. Sulikowskim na czele
w kongresie szczecińskim 1570, był ostatnim szerszym zetknięciem Za-
chodniego Pomorza z Polską, choć w okresie walki o dominium maris bal-
t.ici nieraz dochodziło do wymiany posłów, a Szczecin zawsze był portem
zachodniej połaci Rzplitej. Książęta pomorscy łączyli się wyłącznie z pro-
testanckimi dynastiami północno-niemieckimi i utrzymywali nieskończe-
nie żywsze stosunki kulturalne z Norymbergą, Lipskiem, Dreznem, Wit-
tenberga niż z Gdańskiem czy Królewcem lub Niderlandami. Dwory Szcze-
cina, Wołogoszczy czy innych, przelotnych rezydencji młodszych gałęzi dy-
nastii Gryfów miały typowy drobnoniemiecki charakter, czasem osiąga-
jąc lokalne sukcesy — jak kranachowski portret Filipa I z r. 1541, pobyt
drugorzędnego malarza florenckiego G. B. Perini‘ego 1571. Obok książąt
spożywających dzieła sztuki z żądzy przepychu i reprezentacji (Jan Fry-
deryk pan. 1569 — 1600, Filip Juliusz 1625) byli też mecenasi z wewnętrz-
nej potrzeby jak Barnim XI (pan. 1523 — 1513), Filip I (pan. 1531 —
1560), a zwłaszcza Filip II (pan. 1603 — 1618) fundator osobnego gma-
chu na pomieszczenie zbiorów w którym znalazły miejsce biblioteka, zbro-
jownia i typowa co do swej zawartości Kunstkamera. Filip II ufundował
też sekretarzyk, Pommersche Kunstschrank w którego wykonaniu 1610 —
1617 uczestniczyli najwybitniej ssi malarze, snycerze, złotnicy i stolarze
norymberscy. Sekretarzyk pomorski, w przeciwieństwie do innych zna-
nych (florenckiego i upsalskiego) jest jedynym który zachował całkowite
wyposażenie. Jest to oparta na czterech srebrnych gryfach trzypiętrowa
szafa hebanowa ozdobiona srebrnymi okuciami i figurkami, srebrną ema-
lią i barwnymi kamieniami. Schowki, szuflady i przegródki wypełniają
bez reszty przyrządy matematyczne i chirurgiczne, książki w kosztow-
nych oprawach, srebrne karty do gry, szachy z kości słoniowej, sztućce
i v/. in. Szczególniej ważna jest zebrana i oprawiona z polecenia Filipa II
księga szkiców portretowych, wizerunków (Viesierungsbuch), typową dla
epoki była zaś znana już tylko z podobizn makieta pałacu i gospodarstwa
(Meierhof) wzorowana na podobnych osobliwościach w rezydencji pra-
skiej, paryskiej, brukselskiej, madryckiej i florenckiej.
Końcowy rozdział książki poświęcony jest losom zbiorów po wymarciu
(1637) dynastii. Przeszły one przeważnie w ręce Hohenzollernów i do
ostatka stanowiły ozdobę ich rezydencji berlińskich. Wysuwając zasadę
rewindykacji zabytków związanych z naszymi ziemiami, należałoby ubie-
gać się też i o ruchome pamiątki po książętach zachodniego Pomorza. Pa-
miątki nieruchome w znacznej części padły ofiarą tej wojny.
Stanisław Herbst
Gerhard BRONISCH, Walter OHLE, Hans TEICHMUELLER. Kreds
Biitow, Stettin 1938 s. 270, tabl. 40. (Die Kunst- und Kultur'denkmaeler der
Prorinz Pommern).
Pracując od lat nad polskim budownictwem wiejskim, odczuwałem
brak opracowań dotyczących ziem przyłączonych obecnie do Polski na za-
chodzie. Dość liczne wydawnictwa ndemieickie, poświęcone zabytkom bu-
downictwa i sztuki na Śląsku, Pomorzu i Mazurach (Kothe, Dehio, Lutsch,
Bóttger i in.) nie zajmują się zagadnieniami wiejskimi wcale, lub wzmian-
kują tylko o niektórych budowlach, jako osobliwościach raczej, niż o ty-
pach. Znajdujemy więc sporadyczne wzmianki o wiejskich kościołach