DOI Heft:
Nr. 1/2
DOI Artikel:Recenzje i sprawozdania
DOI Artikel:Ciołek, Gerard: [Rezension von: Gerhard Bronisch, Walter Ohle, Hans Teichmueller, Kreis Bütow, Stettin 1938 s. 270, tabl. 40. (Die Kunst- und Kulturdenkmaeler der Provinz Pommern)]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37711#0099
drewnianych lub o domach podcieniowych, a nawet o chałupach kurnych
traktowanych oczywiście jako osobliwość. Z tak podanego materiału
trudno sobie zdać sprawę, jak wygląda całokształt budownictwa wiejskie-
go, jaki tam panuje typ osiedla, zagrody, chałupy i które formy są dawne,
miejscowe, a które nowe, napływowe. Na tym tle wyróżnia się obszerna
inwentaryzacja zabytków powiatu bytowskiego, stanowiąca część pierw-
szą cyklu poświęconego zabytkom sztuki i kultury prowincji pomorskiej.
Praca ta, oparta na szerokim zasięgu badań terenowych i archiwalnych,
opatrzona obfitą dokumentacją fotograficzną i pomiarową, posiada zu-
pełnie inny charakter niż starszy o pół wieku inwentarz L. Bottgera: Bau-
und Kunstdenkmaeler des Regierungsbezirks Koeslin. Na jej treść skła-
da się zarys fizjografii i etnografii powiatu, jego prehistoria i dzieje po-
lityczno-gospodarcze, osadnictwo, ogólny przegląd zabytków w powiecie,
szczegółowe opracowanie budownictwa wiejskiego, poczym następują mo-
nograficzne opisy miasta Bytowa, zamku bytowskiego, wszystkich wsi
i pustkowi. Obszernie podana literatura, archiwalia, spisy osadników,
zdjęcia fotograficzne i szczgółowe plany miasta i zamku zamykają całość.
Nie wdając się w bliższą analizę całości pracy, przytaczam w streszcze-
niu opis budownictwa wiejskiego, stanowiącego najwększą osobliwość po-
wiatu bytowskiego.
Materiał budowlany. W budynkach wiejskich, jako mate-
riał budowlany używane jest: drzewo (jako materiał wyłączny, lub jako
konstrukcja budynków szkieletowych, w połączeniu z gliną i cegłą), glina,
cegła i kamień polny. Jako pokrycie dachów stosowana jest słoma, trzcina,
gont, dachówka, papa smołowcowa i, dość rzadko, blacha. Budynki drew-
niane, wieńcowe i szkieletowe należą do najstarszych. Parę budynków gli-
nobitych datuje się z poez. XIX w., wszystkie inne materiały stosowane
były w czasach nowszych. To samo dotyczy kamienia polnego, który daw-
niej używany był jedynie w kuźniach wiejskich, na fundamenty dotmów
oraz na ogrodzenia obejść.
Konstrukcja szkieletowa, czyli ryglowa, wg źródeł z XVII w. określana
jest jako „sposób pruski", mos pruthenicum. Obfitość budulca w powiecie
sprzyjała oddawna rozpowszechnieniu drzewa, jako panującego materiału
budowlanego. Wiązanie wieńcowe było pierwotnym, szkieletowe natomiast
przywędrowało wraz z osadnikami z zachodu, którzy jednak przejmowali
z czasem miejscowe formy konstrukcyjne, a więc wieńcówkę.
Charakterystycznym zjawiskiem jest pokrywanie się zasięgu przewagi
budynków wieńcowych z przewagą ludności katolickiej. Zasięg ten obej-
muje płd.-wsch. część powiatu, podczas gdy gminy zachodnie i płn.-zach.
o przewadzie ludności protestanckiej, cechuje większość budynków ryglo-
wych. Kurczenie się stanu posiadania budynków wieńcowych było wyni-
kiem wycinania lasów na rzecz gruntów ornych, zwłaszcza w północno-
zachodniej części powiatu.
Budowle wieńcowe. Najstarszy budynek datuje się z roku
1778, dwa inne natomiast pochodzą już z połowy wieku XIX. Użyto w nich
wyłącznie drzewo sosnowe, obrabiane toporem. Technika ta trwa aż poza
r. 1850. Wiązanie narożników na nakładkę lub obłap z ostatkami należy do
form starszych, natomiast wiązania na jaskółczy ogon, znane już w XVIII
w. upowszechnia się dopiero w pierwszej połowie XIX w., wobec powsta-
jących trudności materiałowych. Braki te zmuszają wieś od poł. XIX w.
do zastosowania konstrukcji słupowej czyli sumikowej. Dalszą formą roz-
traktowanych oczywiście jako osobliwość. Z tak podanego materiału
trudno sobie zdać sprawę, jak wygląda całokształt budownictwa wiejskie-
go, jaki tam panuje typ osiedla, zagrody, chałupy i które formy są dawne,
miejscowe, a które nowe, napływowe. Na tym tle wyróżnia się obszerna
inwentaryzacja zabytków powiatu bytowskiego, stanowiąca część pierw-
szą cyklu poświęconego zabytkom sztuki i kultury prowincji pomorskiej.
Praca ta, oparta na szerokim zasięgu badań terenowych i archiwalnych,
opatrzona obfitą dokumentacją fotograficzną i pomiarową, posiada zu-
pełnie inny charakter niż starszy o pół wieku inwentarz L. Bottgera: Bau-
und Kunstdenkmaeler des Regierungsbezirks Koeslin. Na jej treść skła-
da się zarys fizjografii i etnografii powiatu, jego prehistoria i dzieje po-
lityczno-gospodarcze, osadnictwo, ogólny przegląd zabytków w powiecie,
szczegółowe opracowanie budownictwa wiejskiego, poczym następują mo-
nograficzne opisy miasta Bytowa, zamku bytowskiego, wszystkich wsi
i pustkowi. Obszernie podana literatura, archiwalia, spisy osadników,
zdjęcia fotograficzne i szczgółowe plany miasta i zamku zamykają całość.
Nie wdając się w bliższą analizę całości pracy, przytaczam w streszcze-
niu opis budownictwa wiejskiego, stanowiącego najwększą osobliwość po-
wiatu bytowskiego.
Materiał budowlany. W budynkach wiejskich, jako mate-
riał budowlany używane jest: drzewo (jako materiał wyłączny, lub jako
konstrukcja budynków szkieletowych, w połączeniu z gliną i cegłą), glina,
cegła i kamień polny. Jako pokrycie dachów stosowana jest słoma, trzcina,
gont, dachówka, papa smołowcowa i, dość rzadko, blacha. Budynki drew-
niane, wieńcowe i szkieletowe należą do najstarszych. Parę budynków gli-
nobitych datuje się z poez. XIX w., wszystkie inne materiały stosowane
były w czasach nowszych. To samo dotyczy kamienia polnego, który daw-
niej używany był jedynie w kuźniach wiejskich, na fundamenty dotmów
oraz na ogrodzenia obejść.
Konstrukcja szkieletowa, czyli ryglowa, wg źródeł z XVII w. określana
jest jako „sposób pruski", mos pruthenicum. Obfitość budulca w powiecie
sprzyjała oddawna rozpowszechnieniu drzewa, jako panującego materiału
budowlanego. Wiązanie wieńcowe było pierwotnym, szkieletowe natomiast
przywędrowało wraz z osadnikami z zachodu, którzy jednak przejmowali
z czasem miejscowe formy konstrukcyjne, a więc wieńcówkę.
Charakterystycznym zjawiskiem jest pokrywanie się zasięgu przewagi
budynków wieńcowych z przewagą ludności katolickiej. Zasięg ten obej-
muje płd.-wsch. część powiatu, podczas gdy gminy zachodnie i płn.-zach.
o przewadzie ludności protestanckiej, cechuje większość budynków ryglo-
wych. Kurczenie się stanu posiadania budynków wieńcowych było wyni-
kiem wycinania lasów na rzecz gruntów ornych, zwłaszcza w północno-
zachodniej części powiatu.
Budowle wieńcowe. Najstarszy budynek datuje się z roku
1778, dwa inne natomiast pochodzą już z połowy wieku XIX. Użyto w nich
wyłącznie drzewo sosnowe, obrabiane toporem. Technika ta trwa aż poza
r. 1850. Wiązanie narożników na nakładkę lub obłap z ostatkami należy do
form starszych, natomiast wiązania na jaskółczy ogon, znane już w XVIII
w. upowszechnia się dopiero w pierwszej połowie XIX w., wobec powsta-
jących trudności materiałowych. Braki te zmuszają wieś od poł. XIX w.
do zastosowania konstrukcji słupowej czyli sumikowej. Dalszą formą roz-