DOI Artikel:
Miodońska, Barbara: Przedstawienie państwa polskiego w Statucie Łaskiego z r. 1506
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20355#0028
otaczająca całe przedstawienie a podtrzymywana
przez anioły wpisane w narożniki prostokąta zna-
czącego czarnymi konturami brzegi klocka drzewo-
rytniczego. Te trzy kręgi odpowiadające, jak zoba-
czymy, trzem wątkom ikonograficznym przedsta-
wienia : realistyczno-historycznemu, heraldycznemu
i kosmograficznemu, zostały umieszczone na różnych
płaszczyznach widzenia.
Krąg postaci ludzkich, którego oś stanowi gotycki
tron o wysmukłym zapiecku, zakreśla najbardziej
spłaszczoną elipsę. Tworzące go postacie siedzące
i stojące nie zawisły w próżni, lecz zajmują miejsca
na posadzce, którą artysta próbował przedstawić
w prostej perspektywie zbieżnej. Wywołał tym do
pewnego stopnia iluzję rzeczywistej przestrzeni,
stworzył wrażenie spoglądania nieco z góry na
wielkie zgromadzenie ludzkie. W sposobie przed-
stawienia tego zgromadzenia zaznaczają się wyraźnie
średniowieczne zasady perspektywy odwróconej i hie-
rarchicznej.
Tarcze herbowe zawisają w idealnej przestrzeni
kręgiem równoległym do płaszczyzny obrazu. Artysta
uzyskał harmonijne przejście między dwiema płasz-
czyznami widzenia wprawia:ąc tarcze herbowe
w lekki ruch. Elementem łączącym te dwie strefy
kompozycji jest tron królewski. Dwa najważniejsze
herby — Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa
Litewskiego — to rzeczywiste tarcze zdobiące
zapiecek tronu. Ich osie rozchylają się na zewnątrz.
Osie tarcz, które zawisły kręgiem w górze nad
tronem, chylą się ku niemu w heraldycznym hołdzie.
W dolnej części kręgu osie wyprostowują się, po
lewej (heraldycznie) niemal do pionu, po prawej
(heraldycznie) zachowują lekkie wychylenie na ze-
wnątrz.
Krąg ostatni wydaje się najbardziej abstrakcy'ny
i nieruchomy. Wszystkie cztery anioły tym samym
ruchem wychylają się zza obręczy, którą podtrzymują
w identycznym geście szeroko rozłożonych ramion
i rozpostartych skrzydeł.
Jak widzimy, zasady kompozycji zostały szcze-
gółowo przemyślane. Panuje w nich abstrakcyjny
ład, który jednakże nie ma nic wspólnego z geome-
trycznym rusztowaniem przestrzennym malarstwa
8 A. Betterówna, Polskie ilustracje książkowe XV i XVI
wieku (1490—1525) (Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury
Towarzystwa Naukowego we Lwowie I, Lwów 1929, s. 314).
9 Podobnie wygląda Łaski na drzeworycie w druku wy-
renesansowego. Już Betterówna słusznie zauważyła,
iż „w drzeworycie tym daleko silniej brzmią jeszcze
hasła sztuki średniowiecznej, aniżeli nowe postulaty
naturalizmu budzącej się u nas dopiero epoki
renesansu. Jeżeli tu w ogóle może być mowa o natu-
ralizmie, to chyba tylko w traktowaniu poszczegól-
nych typów czy ich ubiorów, nigdy gdy chodzi
o skomponowanie całości...CC8. Mając to w pamięci,
przypatrzmy się bliżej poszczególnym elementom
przedstawienia. Zacznijmy od strefy postaci ludz-
kich.
1. „Rex cum senatu et nuntiis terrestribuscc
Grupa środkowa — król zasiadający na gotyckim
tronie o rzeźbionym zapiecku pokrytym wzorzystą
tkaniną oraz kanclerz podchodzący do tronu z dy-
plomem i pieczęcią w wyciągniętych rękach —
powtarza w odwróconym układzie drzeworyt tytu-
łowy. Postać długowłosego władcy w gotyckiej
koronie otwartej, z jabłkiem (bez krzyżyka) i wy-
smukłym berłem, nie odbiega swym wyglądem od
wyobrażeń króla znanych nam z kart Graduału
Olbrachta. Okrywa ją identyczna, jak tam, szata:
luźna, fałdzista, aż do stóp sięgająca szuba o szero-
kich rękawach, podbita futrem. Można przyjąć, że
tak właśnie wyglądał uroczysty strój króla polskiego
w początkach w. XVI. — Taką samą szatę nosi
Bolesław Śmiały na kwaterach ołtarza z legendą
św. Stanisława, powstałego w kręgu Mistrza Le-
gendy Jana Jałmużnika (około r. 1500, Państwowe
Zbiory Sztuki na Wawelu).
Tarcza z herbem Korab u stóp kanclerza określa
go jednoznacznie jako Jana Łaskiego. Bardzo indy-
widualne rysy szczupłej, pobrużdżonej twarzy o dłu-
gim, lekko zgarbionym nosie, każą widzieć w tym
wizerunku portret znakomitego męża stanu8 9. Jego
duchowny strój odznacza się powagą i skromnością.
Stanowi go powłóczysta, luźna suknia gładko okala-
jąca szyję, z równoległymi fałdami zaszytymi na
piersiach i puszczonymi ku dołowi, rozcięta z przodu.
Łysiejącą czaszkę kanclerza okrywa kolisty biret.
Miękkie ugięcie kolan i układ fałdów szaty doskonale
wyrażają szybki chód.
Wokół tronu zasiadają na ławach zestawionych
danym przez Hallera nakładem kanclerza w r. 1506 (Oratioties
ad Salvatorem nostrum, divam Virginem sanctosąue Sebaslianum
et Rochum pro praeservatione a pestis lue. Kraków, 4. II. 1506;
Polonia typographica ..., fasc. II, z. 1, tabl. 48).
22
przez anioły wpisane w narożniki prostokąta zna-
czącego czarnymi konturami brzegi klocka drzewo-
rytniczego. Te trzy kręgi odpowiadające, jak zoba-
czymy, trzem wątkom ikonograficznym przedsta-
wienia : realistyczno-historycznemu, heraldycznemu
i kosmograficznemu, zostały umieszczone na różnych
płaszczyznach widzenia.
Krąg postaci ludzkich, którego oś stanowi gotycki
tron o wysmukłym zapiecku, zakreśla najbardziej
spłaszczoną elipsę. Tworzące go postacie siedzące
i stojące nie zawisły w próżni, lecz zajmują miejsca
na posadzce, którą artysta próbował przedstawić
w prostej perspektywie zbieżnej. Wywołał tym do
pewnego stopnia iluzję rzeczywistej przestrzeni,
stworzył wrażenie spoglądania nieco z góry na
wielkie zgromadzenie ludzkie. W sposobie przed-
stawienia tego zgromadzenia zaznaczają się wyraźnie
średniowieczne zasady perspektywy odwróconej i hie-
rarchicznej.
Tarcze herbowe zawisają w idealnej przestrzeni
kręgiem równoległym do płaszczyzny obrazu. Artysta
uzyskał harmonijne przejście między dwiema płasz-
czyznami widzenia wprawia:ąc tarcze herbowe
w lekki ruch. Elementem łączącym te dwie strefy
kompozycji jest tron królewski. Dwa najważniejsze
herby — Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa
Litewskiego — to rzeczywiste tarcze zdobiące
zapiecek tronu. Ich osie rozchylają się na zewnątrz.
Osie tarcz, które zawisły kręgiem w górze nad
tronem, chylą się ku niemu w heraldycznym hołdzie.
W dolnej części kręgu osie wyprostowują się, po
lewej (heraldycznie) niemal do pionu, po prawej
(heraldycznie) zachowują lekkie wychylenie na ze-
wnątrz.
Krąg ostatni wydaje się najbardziej abstrakcy'ny
i nieruchomy. Wszystkie cztery anioły tym samym
ruchem wychylają się zza obręczy, którą podtrzymują
w identycznym geście szeroko rozłożonych ramion
i rozpostartych skrzydeł.
Jak widzimy, zasady kompozycji zostały szcze-
gółowo przemyślane. Panuje w nich abstrakcyjny
ład, który jednakże nie ma nic wspólnego z geome-
trycznym rusztowaniem przestrzennym malarstwa
8 A. Betterówna, Polskie ilustracje książkowe XV i XVI
wieku (1490—1525) (Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury
Towarzystwa Naukowego we Lwowie I, Lwów 1929, s. 314).
9 Podobnie wygląda Łaski na drzeworycie w druku wy-
renesansowego. Już Betterówna słusznie zauważyła,
iż „w drzeworycie tym daleko silniej brzmią jeszcze
hasła sztuki średniowiecznej, aniżeli nowe postulaty
naturalizmu budzącej się u nas dopiero epoki
renesansu. Jeżeli tu w ogóle może być mowa o natu-
ralizmie, to chyba tylko w traktowaniu poszczegól-
nych typów czy ich ubiorów, nigdy gdy chodzi
o skomponowanie całości...CC8. Mając to w pamięci,
przypatrzmy się bliżej poszczególnym elementom
przedstawienia. Zacznijmy od strefy postaci ludz-
kich.
1. „Rex cum senatu et nuntiis terrestribuscc
Grupa środkowa — król zasiadający na gotyckim
tronie o rzeźbionym zapiecku pokrytym wzorzystą
tkaniną oraz kanclerz podchodzący do tronu z dy-
plomem i pieczęcią w wyciągniętych rękach —
powtarza w odwróconym układzie drzeworyt tytu-
łowy. Postać długowłosego władcy w gotyckiej
koronie otwartej, z jabłkiem (bez krzyżyka) i wy-
smukłym berłem, nie odbiega swym wyglądem od
wyobrażeń króla znanych nam z kart Graduału
Olbrachta. Okrywa ją identyczna, jak tam, szata:
luźna, fałdzista, aż do stóp sięgająca szuba o szero-
kich rękawach, podbita futrem. Można przyjąć, że
tak właśnie wyglądał uroczysty strój króla polskiego
w początkach w. XVI. — Taką samą szatę nosi
Bolesław Śmiały na kwaterach ołtarza z legendą
św. Stanisława, powstałego w kręgu Mistrza Le-
gendy Jana Jałmużnika (około r. 1500, Państwowe
Zbiory Sztuki na Wawelu).
Tarcza z herbem Korab u stóp kanclerza określa
go jednoznacznie jako Jana Łaskiego. Bardzo indy-
widualne rysy szczupłej, pobrużdżonej twarzy o dłu-
gim, lekko zgarbionym nosie, każą widzieć w tym
wizerunku portret znakomitego męża stanu8 9. Jego
duchowny strój odznacza się powagą i skromnością.
Stanowi go powłóczysta, luźna suknia gładko okala-
jąca szyję, z równoległymi fałdami zaszytymi na
piersiach i puszczonymi ku dołowi, rozcięta z przodu.
Łysiejącą czaszkę kanclerza okrywa kolisty biret.
Miękkie ugięcie kolan i układ fałdów szaty doskonale
wyrażają szybki chód.
Wokół tronu zasiadają na ławach zestawionych
danym przez Hallera nakładem kanclerza w r. 1506 (Oratioties
ad Salvatorem nostrum, divam Virginem sanctosąue Sebaslianum
et Rochum pro praeservatione a pestis lue. Kraków, 4. II. 1506;
Polonia typographica ..., fasc. II, z. 1, tabl. 48).
22