DOI Artikel:
Ross, Juliusz: Związki Słowaczyzny i Małopolski w dziedzinie rzeźby nagrobkowej z okresu renesansu i manieryzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20355#0139
JULIUSZ ROSS
ZWIĄZKI SŁOWACZYZNY I MAŁOPOLSKI W DZIEDZINIE RZEŹBY NAGROBKOWEJ
Z OKRESU RENESANSU I MANIERYZMU
Sztuka nagrobkowa nie była na Słowaczyźnie
w okresie renesansu i manieryzmu zjawiskim tak
powszechnym jak w Polsce, toteż dzieł renesansowej
plastyki figuralnej oraz fragmentów, będących tylko
częścią pomników, zachowało się na Słowacji nie
tak wiele jak w Polsce*. Z nielicznych pomników
szlacheckich i mieszczańskich wypadnie nam ze-
stawić kilka — pod względem artystycznym na ogół
przeciętnej wartości — z odpowiednimi nagrobkami
w Polsce, by wyjaśnić wzajemne powiązania w tej
dziedzinie sztuki.
Już około połowy w. XVI pojawiły się na Sło-
waczyźnie reliefowe przedstawienia zmarłych i ich
rodzin, adorujących wspólnie w pozach klęczących
krucyfiks. Należy tu przede wszystkim epitafium
Aleksego Thurzona, zmarłego w r. 1543 w Le-
woczy1. Jest ono dzisiaj jednym z wczesnych, być
może, najwcześniejszym przedstawieniem tego typu
w renesansowej plastyce na obszarze północnej
Słowacji. Wykonane w wapieniu, znajduje się
* Przy opracowywaniu niniejszej rozprawy korzystałem
z wielu cennych wskazówek prof. dra Adama Bochnaka, zaś
po jej napisaniu także z uwag prof. dra Józefa Edwarda Dut-
kiewicza oraz prof. dra Jerzego Szabłowskiego, którym winien
jestem wdzięczność. Osobne podziękowanie zechcą przyjąć
prof. dr Lech Kalinowski oraz doc. dr Józef Lepiarczyk
za pomoc przy ostatecznej redakcji tekstu.
1 I. Henszlmann, Ldcsenek regisegei (Monumenta Hun-
gariae Archaeologica, kótet III, II resz., Budapest 1878,
s. 132—135). — K. Divald, Szepesvarmegye miiveszeti emlekei
II, Szobraszat es festeszet, Budapest 1906, s. 106’ ił. 78. —
w kościele parafialnym w Lewoczy (ryc. 1, 2). Tło
sceny adoracji imituje niszę renesansową o kon-
chowym sklepieniu ozdobionym kasetonami z roze-
tami. Na pierwszym planie stoi wysunięty przed
niszę krucyfiks. U jego stóp po jednej stronie klęczy
w zbroi, z rękoma złożonymi do modlitwy, Thurzo,
po przeciwnej zaś w takiej samej pozie żona i trzy
córki, w szesnastowiecznych strojach.
Nie wiadomo, czy ten nagrobek został wykonany
na miejscu, czy też poza Lewoczą. Pod względem
schematu kompozycyjnego jest on zbliżony do
kilku po dzień dzisiejszy zachowanych nagrobków
mieszczańskich wmurowanych na zewnątrz kościoła
Mariackiego w Krakowie, podobnych do siebie
w układzie i wykonaniu, a mogących pochodzić
z jednego warsztatu2. Całością ujęcia epitafium
Aleksego Thurzona zbliżone jest do nagrobków
krakowskich, między innymi do nagrobka apte-
karza — Stanisława Chudzicza (zmarłego w r. 1557)3.
Sama zaś nisza ozdobiona kasetonami przypomina
V. Wagner, Dejiny v$tvarneho umenia na Slovensku, Trnava
1930, s. 154, ił. 161. — O. Schurer und E. Wiese, Deutsche
Kunst in der Zips, Briinn - Wien-Leipzig 1938, s. 82, 207,
ił. 297. — E. Horvath, II rinascimento in Ungheria, Roma 1939,
s. 77—78, ił. 51.
2 M. i S. Cerchowie i F. Kopera, Pomniki Krakowa,
II, Kraków 1904. — W. Tatarkiewicz, Nagrobki z figurami
klęczącymi (Studia Renesansowe II, Wrocław 1956, s. 274—
275).
3 Cerchowie i Kopera, o.c., s. 212 oraz tabl. nielicz-
bowana.
9*
131
ZWIĄZKI SŁOWACZYZNY I MAŁOPOLSKI W DZIEDZINIE RZEŹBY NAGROBKOWEJ
Z OKRESU RENESANSU I MANIERYZMU
Sztuka nagrobkowa nie była na Słowaczyźnie
w okresie renesansu i manieryzmu zjawiskim tak
powszechnym jak w Polsce, toteż dzieł renesansowej
plastyki figuralnej oraz fragmentów, będących tylko
częścią pomników, zachowało się na Słowacji nie
tak wiele jak w Polsce*. Z nielicznych pomników
szlacheckich i mieszczańskich wypadnie nam ze-
stawić kilka — pod względem artystycznym na ogół
przeciętnej wartości — z odpowiednimi nagrobkami
w Polsce, by wyjaśnić wzajemne powiązania w tej
dziedzinie sztuki.
Już około połowy w. XVI pojawiły się na Sło-
waczyźnie reliefowe przedstawienia zmarłych i ich
rodzin, adorujących wspólnie w pozach klęczących
krucyfiks. Należy tu przede wszystkim epitafium
Aleksego Thurzona, zmarłego w r. 1543 w Le-
woczy1. Jest ono dzisiaj jednym z wczesnych, być
może, najwcześniejszym przedstawieniem tego typu
w renesansowej plastyce na obszarze północnej
Słowacji. Wykonane w wapieniu, znajduje się
* Przy opracowywaniu niniejszej rozprawy korzystałem
z wielu cennych wskazówek prof. dra Adama Bochnaka, zaś
po jej napisaniu także z uwag prof. dra Józefa Edwarda Dut-
kiewicza oraz prof. dra Jerzego Szabłowskiego, którym winien
jestem wdzięczność. Osobne podziękowanie zechcą przyjąć
prof. dr Lech Kalinowski oraz doc. dr Józef Lepiarczyk
za pomoc przy ostatecznej redakcji tekstu.
1 I. Henszlmann, Ldcsenek regisegei (Monumenta Hun-
gariae Archaeologica, kótet III, II resz., Budapest 1878,
s. 132—135). — K. Divald, Szepesvarmegye miiveszeti emlekei
II, Szobraszat es festeszet, Budapest 1906, s. 106’ ił. 78. —
w kościele parafialnym w Lewoczy (ryc. 1, 2). Tło
sceny adoracji imituje niszę renesansową o kon-
chowym sklepieniu ozdobionym kasetonami z roze-
tami. Na pierwszym planie stoi wysunięty przed
niszę krucyfiks. U jego stóp po jednej stronie klęczy
w zbroi, z rękoma złożonymi do modlitwy, Thurzo,
po przeciwnej zaś w takiej samej pozie żona i trzy
córki, w szesnastowiecznych strojach.
Nie wiadomo, czy ten nagrobek został wykonany
na miejscu, czy też poza Lewoczą. Pod względem
schematu kompozycyjnego jest on zbliżony do
kilku po dzień dzisiejszy zachowanych nagrobków
mieszczańskich wmurowanych na zewnątrz kościoła
Mariackiego w Krakowie, podobnych do siebie
w układzie i wykonaniu, a mogących pochodzić
z jednego warsztatu2. Całością ujęcia epitafium
Aleksego Thurzona zbliżone jest do nagrobków
krakowskich, między innymi do nagrobka apte-
karza — Stanisława Chudzicza (zmarłego w r. 1557)3.
Sama zaś nisza ozdobiona kasetonami przypomina
V. Wagner, Dejiny v$tvarneho umenia na Slovensku, Trnava
1930, s. 154, ił. 161. — O. Schurer und E. Wiese, Deutsche
Kunst in der Zips, Briinn - Wien-Leipzig 1938, s. 82, 207,
ił. 297. — E. Horvath, II rinascimento in Ungheria, Roma 1939,
s. 77—78, ił. 51.
2 M. i S. Cerchowie i F. Kopera, Pomniki Krakowa,
II, Kraków 1904. — W. Tatarkiewicz, Nagrobki z figurami
klęczącymi (Studia Renesansowe II, Wrocław 1956, s. 274—
275).
3 Cerchowie i Kopera, o.c., s. 212 oraz tabl. nielicz-
bowana.
9*
131