DOI article:
Miodońska, Barbara: Przedstawienie państwa polskiego w Statucie Łaskiego z r. 1506
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20355#0058
24. Powstrzymanie czterech wiatrów, miniatura w Beatusie
z Saint-Sever (Gaskonia), lata 1028—1072. Biblioteka Narodowa
w Paryżu, lat. 8878, fol. 119 (wg Neussa)
w ilustracjach rękopisów i druków astronomicznych
i astrologicznych ukazujących wszechświat lub
wpływ planet na losy ziemi i jej mieszkańców.
Przedstawimy tu przykładowo cztery takie wyobra-
żenia, z których każde ukazuje nieco inny aspekt
zagadnienia.
Erfurcki rękopis z 3. ćwierci w. XV, opubliko-*
wany przez Haubera115, łączy obliczenia astronomi-
czne dotyczące rocznego ruchu planet z wierzeniami
astrologicznymi we wpływ planet na losy ludzi.
Ilustrujące go przedstawienia planet i ich „dziecicc
115 A. Hau ber, Planetenkinderbilder und Sternbilder. Zur
Geschichte des menschlichen Glaubens und Irrens (Studien zur
deutschen Kunstgeschichte 194, Strassburg 1916, s. 59—63,
108—111, ryc. 27, 34, 44).
116 Encyclopaedia of World Art II, szp. 65, tabl. 25.
117 Procli Diadochi Sphera Astronomiom discere incipientibus
netilissima Thoma Licaro Linacro Britanno Interprete. Druk
lipski Martinusa Landsberga, sprzed r. 1500 (Hain 13387).
Drzeworyt z fol. lv został skopiowany w druku bolońskim
z r. 1500: J. de Sacrobosco, Opus sphaericum; druk Heinricha
Quentellsa (Hain 14124; repr. A. Schramm, Der Bilder-
schmuck ..., VIII, ryc. 503). Na drzeworyt ten zwróciła mi
uwagę dr Ewa Chojecka.
powtarzają wielokrotnie schemat koła — sfery obra-
canej przez cztery anioły (ryc. 25). Obraz z Muzeum
Miejskiego w Bambergu (Niemcy, 2 połowa w. XV,
ryc. 26)116 to horoskop noworoczny. Boże Narodzenie
rozpoczynające nowy rok ukazano tu w pośrodku or-
bit planetarnych i znaków zodiaku podtrzymywanych
i obracanych przez cztery anioły. Ich półfigury wy-
łaniające się spoza kręgu zodiaku i wypełniające
narożniki prostokątnej tafli obrazu wydają się nie-
zmiernie bliskie postaciom anielskim na drzeworycie
sejmowym Statutu Łaskiego. Trzecie przedstawienie
pochodzi z traktatu astronomicznego pt. Sphaera
autorstwa Proclusa, neoplatończyka z w. V. Traktat
ten wydrukowano w Lipsku przed r. 1500117. Drze-
woryt przedstawia dwa anioły, usytuowane raz
głową do góry, raz w dół, które obracają sferę
armilarną, wyobrażającą kulę świata z Ziemią
w postaci małego krążka z krajobrazem pośrodku
(ryc. 27)118. Układ postaci obu aniołów symbolizuje
ruch obrotowy, w jaki wprawiają oni sferę. Ilustrator
Statutu Łaskiego mógł znać ten drzeworyt z autopsji.
Kraków był wszak w tym czasie poważnym ośrod-
kiem studiów astronomicznych, a egzemplarz Sphaery
zachował się w Bibliotece Jagiellońskiej119. Wreszcie
czwarty przykład — to drzeworyt w popularnej
Kosmografii Sebastiana Miinstera120, przedstawiający
Stworzenie świata (ryc. 28). Reprezentuje on inny,
bardzo często spotykany w późnym średniowieczu
obraz świata, tym razem mniej mający wspólnego
z naukową astronomią, a bliższy popularnym wyo-
brażeniom. Górne narożniki prostokąta zakreślonego
wokół kulistego wyobrażenia mundus wypełniają
półfigury aniołów podtrzymujących szeroko rozpo-
startymi rękoma kopułę nieba; w dolnych narożni-
kach znalazły się postacie demonów symbolizujące
podziemny świat strąconych aniołów121. Pod kopułą
nieba ukazuje się wśród planet i gwiazd popiersie
118 P. E. Schramm, Sphaira, Globus, Reichsapfel. Wan-
derung und Wandlung eines Herrschaftszeichens von Caesar bis
zu Elisabeth II. Ein Beitrag zum „Nachleben der Antike“,
Stuttgart 1958. — E. Chojecka, Krakowska grafika kalen-
darzowa i astronomiczna XVI wieku (Studia Renesansowe III,
Wrocław-Warszawa-Kraków 1963, s. 425 i n.).
119 Ink. 42 pochodzący ze starego zasobu; brak niestety
zapisek proweniencyjnych.
120 Cosmographiae universalis libri VI, Basileae 1550, fol. 1,
Cap. I: De primordiali terrae et maris creatione et dispositione.
(Thorndike, o.c., V, s. 331).
121 Schramm, o.c., s. 178. W Kosmografii półkopuła
nieba nad tarczą ziemi ma zarys spłaszczony, co sugeruje, że
52
z Saint-Sever (Gaskonia), lata 1028—1072. Biblioteka Narodowa
w Paryżu, lat. 8878, fol. 119 (wg Neussa)
w ilustracjach rękopisów i druków astronomicznych
i astrologicznych ukazujących wszechświat lub
wpływ planet na losy ziemi i jej mieszkańców.
Przedstawimy tu przykładowo cztery takie wyobra-
żenia, z których każde ukazuje nieco inny aspekt
zagadnienia.
Erfurcki rękopis z 3. ćwierci w. XV, opubliko-*
wany przez Haubera115, łączy obliczenia astronomi-
czne dotyczące rocznego ruchu planet z wierzeniami
astrologicznymi we wpływ planet na losy ludzi.
Ilustrujące go przedstawienia planet i ich „dziecicc
115 A. Hau ber, Planetenkinderbilder und Sternbilder. Zur
Geschichte des menschlichen Glaubens und Irrens (Studien zur
deutschen Kunstgeschichte 194, Strassburg 1916, s. 59—63,
108—111, ryc. 27, 34, 44).
116 Encyclopaedia of World Art II, szp. 65, tabl. 25.
117 Procli Diadochi Sphera Astronomiom discere incipientibus
netilissima Thoma Licaro Linacro Britanno Interprete. Druk
lipski Martinusa Landsberga, sprzed r. 1500 (Hain 13387).
Drzeworyt z fol. lv został skopiowany w druku bolońskim
z r. 1500: J. de Sacrobosco, Opus sphaericum; druk Heinricha
Quentellsa (Hain 14124; repr. A. Schramm, Der Bilder-
schmuck ..., VIII, ryc. 503). Na drzeworyt ten zwróciła mi
uwagę dr Ewa Chojecka.
powtarzają wielokrotnie schemat koła — sfery obra-
canej przez cztery anioły (ryc. 25). Obraz z Muzeum
Miejskiego w Bambergu (Niemcy, 2 połowa w. XV,
ryc. 26)116 to horoskop noworoczny. Boże Narodzenie
rozpoczynające nowy rok ukazano tu w pośrodku or-
bit planetarnych i znaków zodiaku podtrzymywanych
i obracanych przez cztery anioły. Ich półfigury wy-
łaniające się spoza kręgu zodiaku i wypełniające
narożniki prostokątnej tafli obrazu wydają się nie-
zmiernie bliskie postaciom anielskim na drzeworycie
sejmowym Statutu Łaskiego. Trzecie przedstawienie
pochodzi z traktatu astronomicznego pt. Sphaera
autorstwa Proclusa, neoplatończyka z w. V. Traktat
ten wydrukowano w Lipsku przed r. 1500117. Drze-
woryt przedstawia dwa anioły, usytuowane raz
głową do góry, raz w dół, które obracają sferę
armilarną, wyobrażającą kulę świata z Ziemią
w postaci małego krążka z krajobrazem pośrodku
(ryc. 27)118. Układ postaci obu aniołów symbolizuje
ruch obrotowy, w jaki wprawiają oni sferę. Ilustrator
Statutu Łaskiego mógł znać ten drzeworyt z autopsji.
Kraków był wszak w tym czasie poważnym ośrod-
kiem studiów astronomicznych, a egzemplarz Sphaery
zachował się w Bibliotece Jagiellońskiej119. Wreszcie
czwarty przykład — to drzeworyt w popularnej
Kosmografii Sebastiana Miinstera120, przedstawiający
Stworzenie świata (ryc. 28). Reprezentuje on inny,
bardzo często spotykany w późnym średniowieczu
obraz świata, tym razem mniej mający wspólnego
z naukową astronomią, a bliższy popularnym wyo-
brażeniom. Górne narożniki prostokąta zakreślonego
wokół kulistego wyobrażenia mundus wypełniają
półfigury aniołów podtrzymujących szeroko rozpo-
startymi rękoma kopułę nieba; w dolnych narożni-
kach znalazły się postacie demonów symbolizujące
podziemny świat strąconych aniołów121. Pod kopułą
nieba ukazuje się wśród planet i gwiazd popiersie
118 P. E. Schramm, Sphaira, Globus, Reichsapfel. Wan-
derung und Wandlung eines Herrschaftszeichens von Caesar bis
zu Elisabeth II. Ein Beitrag zum „Nachleben der Antike“,
Stuttgart 1958. — E. Chojecka, Krakowska grafika kalen-
darzowa i astronomiczna XVI wieku (Studia Renesansowe III,
Wrocław-Warszawa-Kraków 1963, s. 425 i n.).
119 Ink. 42 pochodzący ze starego zasobu; brak niestety
zapisek proweniencyjnych.
120 Cosmographiae universalis libri VI, Basileae 1550, fol. 1,
Cap. I: De primordiali terrae et maris creatione et dispositione.
(Thorndike, o.c., V, s. 331).
121 Schramm, o.c., s. 178. W Kosmografii półkopuła
nieba nad tarczą ziemi ma zarys spłaszczony, co sugeruje, że
52