DOI article:
Samek, Jan: Nawrót do gotyku w sztuce Krakowa pierwszej połowy w. XVII
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20355#0109
36. Pomnik bł. Szymona z Lipnicy (fragment) r. 1687. Kraków, kościół Bernardynów (fot. M. Grochal)
nagrobek bł. Gedroycia129. Mańkowski zwrócił
uwagę na związek tego typu nagrobków ze sztuką
średniowieczną, szczególnie wyraźny w pomniku bł.
Jana z Dukli i wskazał na pokrewieństwo z plastyką
niemiecką130. Geneza typu nagrobków bernardyń-
skich, których cechą charakterystyczną jest przed-
stawienie zmarłego w pozycji leżącej na wznak oraz
bardzo sztywne potraktowanie postaci, nie została
dotychczas ustalona. Niewątpliwie ważną rolę ode-
grać tu musiał nagrobek św. Jacka w jego kaplicy
przy kościele Dominikanów, wzniesiony w latach
1581—1583131, na co dotychczas nie zwrócono
uwagi. Nagrobek ten został rozebrany w w. XVII,
a poszczególne elementy posłużyły do wzniesienia
stall i portali w kościele Św. Idziego132. Według
współczesnych opisów, na podstawie których opra-
cowana została rekonstrukcja rysunkowa, posiadał
on strukturę baldachimową, osłaniającą sarkofag
z postacią św. Jacka, przedstawioną w pozycji le-
żącej133.
Jeszcze słabiej niż w plastyce nagrobkowej
ujawniają się elementy gotyckie w posągach zdo-
biących elewacje kościołów i domów. W pewnym
stopniu dopatrywać się ich można w rzeźbach śś. Jana
Chrzciciela i Stanisława na wsch. elewacji skarbca
przy kościele Mariackim, powstałego około r. 1600134.
Relacje z plastyką późnogotycką wykazuje również
kamienny posąg Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
umieszczony w niszy na fasadzie kamienicy przy
ul. Floriańskiej nr 7, powstały zapewne z początkiem
w. XVII135, oraz rzeźba Trójcy Św., stanowiąca
godło domu przy ul. Stolarskiej nr 13 (dawniej
własność dominikanów)136. Przeważnie jednak sie-
demnastowieczne rzeźby fasadowe, reprezentowane
zresztą przez niewielką ilość zabytków, nie wykazują
związków z plastyką gotycką.
Znacznie trudniejszym zadaniem jest prześle-
dzenie związków ze sztuką gotycką w krakowskiej
rzeźbie drewnianej w. XVII. Przegląd zachowanych
obiektów upoważnia do stwierdzenia, że relacje
takie wykazuje siedemnastowieczna rzeźba nie na-
leżąca do większych zespołów snycerskiego wypo-
sażenia wnętrz. Związki z rzeźbą gotycką ujawniają
zachowane stosunkowo licznie siedemnastowieczne
krucyfiksy. Liczba ich sięga kilkudziesięciu, żaden
nie jest dokładnie datowany, a często są to dzieła
o dość dużej wartości artystycznej137.
Bliskie rzeźbom późnogotyckim są przede wszy-
stkim krucyfiksy o symetrycznym układzie ciała.
Przykładem może tu być rzeźba w kościele Domini-
kanek Na Gródku (pochodząca z ołtarza przeniesio-
nego do Gór Wysokich), powstała zapewne w 1.
129 J. Szabłowski [głos w dyskusji] (Prace KHS IX,
1948, s. 198).
130 Mańkowski, o.c., s. 193—194 i 197.
131 K. Sinko-Popielowa, Zaginiony nagrobek św. Jacka
w Krakowie (Prace KHS IX, 1948, s. 67).
132 Tamże, s. 80—84.
133 S. Świszczowski, Rekonstrukcja nagrobka św. Jacka
(Prace KHS IX, 1948, s. 86—87, 15 i 16.
134 Dobrowolski, Sztuka Krakowa ..., s. 297 oraz
fig. 166 na s. 296; rzeźby nie były osobno publikowane (kli-
sze w zbiorach Instytutu Sztuki PAN w Warszawie).
135 A Sternschuss, Godła domów krakowskich (Rocz.
Krak. II, 1899, s. 190 fig. 15 na s. 191). — A. Chmiel, Domy
krakowskie, Ulica Floriańska, część I (Bibl. Krak. 54, 1917,
s. 42). W datowaniu oparto się na Kat. zab. szt. w Polsce IV,
Miasto Kraków, część III, Budowle świeckie Śródmieścia,
rkps w Instytucie Historii Sztuki UJ oraz w Instytucie Sztuki
PAN w Warszawie.
136 Sternschuss, o.c., s. 194, fig. 17 na s. 195.
137 Określenie czasu powstania krucyfiksów na w. XVII
osiągnięte zostało z reguły przez eliminację; rozstrzygał brak
cech właściwych plastyce osiemnastowiecznej, różnice w trak-
101
nagrobek bł. Gedroycia129. Mańkowski zwrócił
uwagę na związek tego typu nagrobków ze sztuką
średniowieczną, szczególnie wyraźny w pomniku bł.
Jana z Dukli i wskazał na pokrewieństwo z plastyką
niemiecką130. Geneza typu nagrobków bernardyń-
skich, których cechą charakterystyczną jest przed-
stawienie zmarłego w pozycji leżącej na wznak oraz
bardzo sztywne potraktowanie postaci, nie została
dotychczas ustalona. Niewątpliwie ważną rolę ode-
grać tu musiał nagrobek św. Jacka w jego kaplicy
przy kościele Dominikanów, wzniesiony w latach
1581—1583131, na co dotychczas nie zwrócono
uwagi. Nagrobek ten został rozebrany w w. XVII,
a poszczególne elementy posłużyły do wzniesienia
stall i portali w kościele Św. Idziego132. Według
współczesnych opisów, na podstawie których opra-
cowana została rekonstrukcja rysunkowa, posiadał
on strukturę baldachimową, osłaniającą sarkofag
z postacią św. Jacka, przedstawioną w pozycji le-
żącej133.
Jeszcze słabiej niż w plastyce nagrobkowej
ujawniają się elementy gotyckie w posągach zdo-
biących elewacje kościołów i domów. W pewnym
stopniu dopatrywać się ich można w rzeźbach śś. Jana
Chrzciciela i Stanisława na wsch. elewacji skarbca
przy kościele Mariackim, powstałego około r. 1600134.
Relacje z plastyką późnogotycką wykazuje również
kamienny posąg Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
umieszczony w niszy na fasadzie kamienicy przy
ul. Floriańskiej nr 7, powstały zapewne z początkiem
w. XVII135, oraz rzeźba Trójcy Św., stanowiąca
godło domu przy ul. Stolarskiej nr 13 (dawniej
własność dominikanów)136. Przeważnie jednak sie-
demnastowieczne rzeźby fasadowe, reprezentowane
zresztą przez niewielką ilość zabytków, nie wykazują
związków z plastyką gotycką.
Znacznie trudniejszym zadaniem jest prześle-
dzenie związków ze sztuką gotycką w krakowskiej
rzeźbie drewnianej w. XVII. Przegląd zachowanych
obiektów upoważnia do stwierdzenia, że relacje
takie wykazuje siedemnastowieczna rzeźba nie na-
leżąca do większych zespołów snycerskiego wypo-
sażenia wnętrz. Związki z rzeźbą gotycką ujawniają
zachowane stosunkowo licznie siedemnastowieczne
krucyfiksy. Liczba ich sięga kilkudziesięciu, żaden
nie jest dokładnie datowany, a często są to dzieła
o dość dużej wartości artystycznej137.
Bliskie rzeźbom późnogotyckim są przede wszy-
stkim krucyfiksy o symetrycznym układzie ciała.
Przykładem może tu być rzeźba w kościele Domini-
kanek Na Gródku (pochodząca z ołtarza przeniesio-
nego do Gór Wysokich), powstała zapewne w 1.
129 J. Szabłowski [głos w dyskusji] (Prace KHS IX,
1948, s. 198).
130 Mańkowski, o.c., s. 193—194 i 197.
131 K. Sinko-Popielowa, Zaginiony nagrobek św. Jacka
w Krakowie (Prace KHS IX, 1948, s. 67).
132 Tamże, s. 80—84.
133 S. Świszczowski, Rekonstrukcja nagrobka św. Jacka
(Prace KHS IX, 1948, s. 86—87, 15 i 16.
134 Dobrowolski, Sztuka Krakowa ..., s. 297 oraz
fig. 166 na s. 296; rzeźby nie były osobno publikowane (kli-
sze w zbiorach Instytutu Sztuki PAN w Warszawie).
135 A Sternschuss, Godła domów krakowskich (Rocz.
Krak. II, 1899, s. 190 fig. 15 na s. 191). — A. Chmiel, Domy
krakowskie, Ulica Floriańska, część I (Bibl. Krak. 54, 1917,
s. 42). W datowaniu oparto się na Kat. zab. szt. w Polsce IV,
Miasto Kraków, część III, Budowle świeckie Śródmieścia,
rkps w Instytucie Historii Sztuki UJ oraz w Instytucie Sztuki
PAN w Warszawie.
136 Sternschuss, o.c., s. 194, fig. 17 na s. 195.
137 Określenie czasu powstania krucyfiksów na w. XVII
osiągnięte zostało z reguły przez eliminację; rozstrzygał brak
cech właściwych plastyce osiemnastowiecznej, różnice w trak-
101