DOI article:
Samek, Jan: Nawrót do gotyku w sztuce Krakowa pierwszej połowy w. XVII
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20355#0119
tu w dwóch siedemnastowiecznych relikwiarzach:
powstałym w latach 1636—1645 (mieszczącym agnu-
sek) oraz nieokreślonego przeznaczenia z połowy
w. XVII174. Pierwszy z nich nawiązuje do typu
reprezentowanego przez kilka zabytków w kościele
Mariackim, który nazwać by można tarczowym
(ryc. 45). Uwagę zwraca tu stopa posiadająca stoso-
wany w złotnictwie gotyckim kształt ośmioliścia
o polach oddzielonych grzbiecikami, wypełnionych
ornamentem o motywach roślinnych i małżowino-
wych. Brzeg stopy ożywia ażurowy ornament utwo-
rzony przez stykające się ze sobą półkola, podobny
jak na stopie jednego z kielichów z około r. 1500,
w skarbcu kościoła Mariackiego175. Puszkę okala
ażurowy wieniec złożony z ornamentów chrząstkowo-
-małżowinowych, rozwiniętych na jednej płasz-
czyźnie.
W drugim z wymienionych relikwiarzy owalną
puszkę podtrzymuje na wzniesionych ku górze dło-
niach postać kobieca; stopa jest okrągła, ożywiona
puklowaniem (ryc. 46). Bogate obramienie puszki
nawiązuje do ażurowych kompozycji architektoni-
cznych w gotyckich monstrancjach i relikwiarzach;
powtórzony tu został charakterystyczny schemat
jakby tryptyku gotyckiego, naturalnie w uprosz-
czeniu. Puszkę flankują wysmukłe sterczyny, może
wcześniejsze, innego pochodzenia, do których przy-
legają podwójne przeźrocza o podziałach krzyżo-
wych. Całość ujmują motywy chrząstkowo-małżo-
winowe, również ażurowe, skomponowane w ten
sposób, że relikwiarz w sylwecie przypomina wyro-
by złotnictwa gotyckiego.
Z siedemnastowiecznych relikwiarzy nawiązują-
cych do złotnictwa gotyckiego na uwagę zasługuje
relikwiarz św. Jacka u dominikanów. Nie jest on
wyrobem krakowskim, lecz augsburskim z 1. ćwierci
w. XVII (po 1611), wykonany zaś został z fundacji
króla Zygmunta III (ryc. 47)176. W szczegółach
zaliczył je w czasie pobytu w Krakowie prof. H. R. Hahnloser.
174 W datowaniu relikwiarzy z kościoła Mariackiego
oparto się na wynikach inwentaryzacji Krakowa (skarbiec
kościoła Mariackiego opracowali A. Ciechanowiecki i B.
Przybyszewski).
175 Bochnak i Pagaczewski, o.c., s. 100, fig. 74 na s. 102.
176 Tomkowicz i Lepszy, o.c., s. 53—54; augsburskie
pochodzenie relikwiarza ustalił A. Bochnak, Dwie puszki
srebrne z herbami Wazów w kolegiacie łowickiej (Prace KHS
VI, 1934, s. 48—49).
177 Typ ten wyróżnił jako charakterystyczny dla polskiego
złotnictwa oraz zestawił reprezentujące go przykłady A. Boch-
nak, Zabytki złotnictwa późnogotyckiego związane z kard.
49. Relikwiarz św. Jana Kantego, r. 1695. Kraków, kościół
Św. Anny (fot. W. Gumuła)
relikwiarz św. Jacka nie wykazuje żadnych ele-
mentów gotyckich, do zajęcia się nim z tego
punktu widzenia upoważnia typ, jaki reprezentuje.
Jest to nawrót do wykształconego w gotyku, specy-
ficznego dla polskiego złotnictwa, typu wielobocznych
relikwiarzy puszkowych o kopulastych pokrywach177.
Z zabytków gotyckich typ ten reprezentują w Kra-
kowie trzy obiekty: relikwiarz św. Floriana (pier-
wotnie św. Stanisława) w skarbcu katedry krako-
wskiej, dar królowej Zofii, żony Władysława Ja-
giełły, z 2. tercji w. XV178, relikwiarz św. Urszuli
w kościele Św. Szczepana179, wreszcie okazały reli-
kwiarz św. Stanisława w katedrze krakowskiej,
Fryderykiem Jagiellończykiem (Prace KHS IX, 1948, s. 6—12).—
Tenże i Pagaczewski, o.c., s. 165—166.
178 J. Polkowski, Skarbiec katedralny na Wawelu, Kraków
1882. — Furmankiewiczówna, Święty Florian w zabyt-
kach Krakowa (Rocz. Krak. XVIII, 1922, s. 114—115, fig.
13 na s. 114). — Bochnak, Zabytki złotnictwa późnogotyckie-
go..., s. 1. — Bochnak i Pagaczewski, o.c., s. 98, fig. 63 na
s. 88; w datowaniu oparto się na ostatniej z wymienionych
publikacji.
179 J. Pagaczewski, Dwa relikwiarze w skarbcu para-
fialnym kościoła N. P. Marii na Piasku w Krakowie (Sprawoz-
dania KHS IX, 1915, szp. CXLIX, fig. 22 na szp. CXLVII).
111
powstałym w latach 1636—1645 (mieszczącym agnu-
sek) oraz nieokreślonego przeznaczenia z połowy
w. XVII174. Pierwszy z nich nawiązuje do typu
reprezentowanego przez kilka zabytków w kościele
Mariackim, który nazwać by można tarczowym
(ryc. 45). Uwagę zwraca tu stopa posiadająca stoso-
wany w złotnictwie gotyckim kształt ośmioliścia
o polach oddzielonych grzbiecikami, wypełnionych
ornamentem o motywach roślinnych i małżowino-
wych. Brzeg stopy ożywia ażurowy ornament utwo-
rzony przez stykające się ze sobą półkola, podobny
jak na stopie jednego z kielichów z około r. 1500,
w skarbcu kościoła Mariackiego175. Puszkę okala
ażurowy wieniec złożony z ornamentów chrząstkowo-
-małżowinowych, rozwiniętych na jednej płasz-
czyźnie.
W drugim z wymienionych relikwiarzy owalną
puszkę podtrzymuje na wzniesionych ku górze dło-
niach postać kobieca; stopa jest okrągła, ożywiona
puklowaniem (ryc. 46). Bogate obramienie puszki
nawiązuje do ażurowych kompozycji architektoni-
cznych w gotyckich monstrancjach i relikwiarzach;
powtórzony tu został charakterystyczny schemat
jakby tryptyku gotyckiego, naturalnie w uprosz-
czeniu. Puszkę flankują wysmukłe sterczyny, może
wcześniejsze, innego pochodzenia, do których przy-
legają podwójne przeźrocza o podziałach krzyżo-
wych. Całość ujmują motywy chrząstkowo-małżo-
winowe, również ażurowe, skomponowane w ten
sposób, że relikwiarz w sylwecie przypomina wyro-
by złotnictwa gotyckiego.
Z siedemnastowiecznych relikwiarzy nawiązują-
cych do złotnictwa gotyckiego na uwagę zasługuje
relikwiarz św. Jacka u dominikanów. Nie jest on
wyrobem krakowskim, lecz augsburskim z 1. ćwierci
w. XVII (po 1611), wykonany zaś został z fundacji
króla Zygmunta III (ryc. 47)176. W szczegółach
zaliczył je w czasie pobytu w Krakowie prof. H. R. Hahnloser.
174 W datowaniu relikwiarzy z kościoła Mariackiego
oparto się na wynikach inwentaryzacji Krakowa (skarbiec
kościoła Mariackiego opracowali A. Ciechanowiecki i B.
Przybyszewski).
175 Bochnak i Pagaczewski, o.c., s. 100, fig. 74 na s. 102.
176 Tomkowicz i Lepszy, o.c., s. 53—54; augsburskie
pochodzenie relikwiarza ustalił A. Bochnak, Dwie puszki
srebrne z herbami Wazów w kolegiacie łowickiej (Prace KHS
VI, 1934, s. 48—49).
177 Typ ten wyróżnił jako charakterystyczny dla polskiego
złotnictwa oraz zestawił reprezentujące go przykłady A. Boch-
nak, Zabytki złotnictwa późnogotyckiego związane z kard.
49. Relikwiarz św. Jana Kantego, r. 1695. Kraków, kościół
Św. Anny (fot. W. Gumuła)
relikwiarz św. Jacka nie wykazuje żadnych ele-
mentów gotyckich, do zajęcia się nim z tego
punktu widzenia upoważnia typ, jaki reprezentuje.
Jest to nawrót do wykształconego w gotyku, specy-
ficznego dla polskiego złotnictwa, typu wielobocznych
relikwiarzy puszkowych o kopulastych pokrywach177.
Z zabytków gotyckich typ ten reprezentują w Kra-
kowie trzy obiekty: relikwiarz św. Floriana (pier-
wotnie św. Stanisława) w skarbcu katedry krako-
wskiej, dar królowej Zofii, żony Władysława Ja-
giełły, z 2. tercji w. XV178, relikwiarz św. Urszuli
w kościele Św. Szczepana179, wreszcie okazały reli-
kwiarz św. Stanisława w katedrze krakowskiej,
Fryderykiem Jagiellończykiem (Prace KHS IX, 1948, s. 6—12).—
Tenże i Pagaczewski, o.c., s. 165—166.
178 J. Polkowski, Skarbiec katedralny na Wawelu, Kraków
1882. — Furmankiewiczówna, Święty Florian w zabyt-
kach Krakowa (Rocz. Krak. XVIII, 1922, s. 114—115, fig.
13 na s. 114). — Bochnak, Zabytki złotnictwa późnogotyckie-
go..., s. 1. — Bochnak i Pagaczewski, o.c., s. 98, fig. 63 na
s. 88; w datowaniu oparto się na ostatniej z wymienionych
publikacji.
179 J. Pagaczewski, Dwa relikwiarze w skarbcu para-
fialnym kościoła N. P. Marii na Piasku w Krakowie (Sprawoz-
dania KHS IX, 1915, szp. CXLIX, fig. 22 na szp. CXLVII).
111