DOI article:
Samek, Jan: Nawrót do gotyku w sztuce Krakowa pierwszej połowy w. XVII
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20355#0129
tekturą biblioteki dominikańskiej w Krakowie koś-
ciół Dominikanów w Warszawie (ryc. ó)252.
Wyraźnie występuje nawrót do gotyku na terenie
Wielkopolski. Zaobserwował to już Władysław
Tatarkiewicz wyróżniając tzw. typ kaliski kościołów
renesansowych, podkreślając silniejsze niż na Lu-
belszczyźnie „cofnięcie sięcc ku gotykowi253. Wy-
mienione przezeń przykłady posiadają z reguły
konsekwentnie zastosowane oszkarpowanie, poli-
gonalne zamknięcie prezbiterium i wieżę przed
fasadą, jak np. kościół w Wągłczewie254. Wyraźne
nawiązanie do architektury gotyckiej występuje
również w architekturze kościoła Bernardynów
w Złoczewie w powiecie sieradzkim (rozpoczęcie
budowy 1603, konsekracja 1607)255, wzniesionego na
planie centralnym, o murach pozostawionych na
zewnątrz w surowej cegle, konsekwentnie oszkarpo-
wanych (ryc. 52). Relacje z architekturą gotycką
pojawiają się również w dziełach związanych z Krzy-
sztofem Bonadurą starszym, wysuwającym się na
czoło murarzy wielkopolskich tego okresu. W łą-
czonym z tym architektem kościele Bernardynów
we Wschowej, wzniesionym po r. 1639, jak i w blis-
kim mu kościele w Koźminie zastosowany został,
oparty na gotyckich wzorach, wydłużony rzut
z węższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium256.
Bardzo charakterystycznym szczegółem jest stoso-
wanie przez Bonadurę laskowań przechodzących
w uproszczone maswerki (Wschowa)257, obok z re-
guły stosowanych szkarp. Występujące u Bonadury
nawiązania do architektury gotyckiej pozostają za-
pewne w związku z prowadzonymi przezeń rozbu-
dowami gotyckich kościołów (Grodzisk). Warto
podkreślić, że pojawienie się w twórczości Bonadury
nawrotu do gotyku idzie w parze z rozwiązaniami
w duchu manieryzmu, stanowiącymi istotną cechę
dzieł, zjawisko zanotowane już przy sposobności
omawiania nawrotu do gotyku w krakowskiej ar-
chitekturze w. XVII.
Kończąc rozważania nad elementami gotyckimi
w architekturze na terenie Wielkopolski, stwierdzić
252 Por. przypisy 41—42.
253 Tatarkiewicz, Typ lubelski i kaliski..., s. 38. Obiekt
opracował monograficznie J. Kubiak, Kościół i klasztor po-
bernardyński w Złoczewie [Streszczenie referatu wygłoszonego
na zebraniu naukowym Oddziału Warszawskiego w dniu 8. VI.
1966 r.J (Biuletyn HS XXIX, 1967, z. 4, s. 576—580).
254 Tamże, s. 39.
255 Tamże, s. 38.
256 E. Kręglewska-Foksowicz, E. Linette, J. Po-
52. Złoczew, kościół pobernardyński, widok od pd. wschodu
(fot. ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN)
należy, że geneza ich jest tu niekiedy całkowicie
odmienna niż w dotychczas wymienionych przykła-
dach. Świadczyć o tym może wzniesienie w Lesznie
w r. 1653 przez Braci Czeskich zboru w stylu go-
tyckim258, w czym widzieć należy tendencję do
przeciwstawiania się barokowej architekturze koś-
ciołów katolickich259.
Na północnych obszarach Polski posługiwanie
się w w. XVII formami właściwymi architekturze
gotyckiej nie należy wcale do rzadkości. Z dokładniej
zbadanych obiektów ujawnia je klasztorny kościół
Reformatów p.w. ŚŚ. Piotra i Pawła na Podgórzu
pod Toruniem. Budowa jego rozpoczęta w r. 1644
widzki i A. Sławska, Sztuka baroku w Wielkopolsce (Biuletyn
HS XX, 1958, z. 1, s. 54).
257 Tamże, fig. 3 na s. 52.
258 J. Kothe, Die Kunstdenkmaler der Landkreise des Re-
gierungsbezirks Posen (Verzeichnis der Kunstdenkmaler der
Prowinz Posen III, Berlin 1896, s. 213).
259 Interpretację taką wysuwał Linette (por. Kręglew-
ska-Foksowicz, Linette, Powidzki i Sławska,
o.c., s. 53).
121
ciół Dominikanów w Warszawie (ryc. ó)252.
Wyraźnie występuje nawrót do gotyku na terenie
Wielkopolski. Zaobserwował to już Władysław
Tatarkiewicz wyróżniając tzw. typ kaliski kościołów
renesansowych, podkreślając silniejsze niż na Lu-
belszczyźnie „cofnięcie sięcc ku gotykowi253. Wy-
mienione przezeń przykłady posiadają z reguły
konsekwentnie zastosowane oszkarpowanie, poli-
gonalne zamknięcie prezbiterium i wieżę przed
fasadą, jak np. kościół w Wągłczewie254. Wyraźne
nawiązanie do architektury gotyckiej występuje
również w architekturze kościoła Bernardynów
w Złoczewie w powiecie sieradzkim (rozpoczęcie
budowy 1603, konsekracja 1607)255, wzniesionego na
planie centralnym, o murach pozostawionych na
zewnątrz w surowej cegle, konsekwentnie oszkarpo-
wanych (ryc. 52). Relacje z architekturą gotycką
pojawiają się również w dziełach związanych z Krzy-
sztofem Bonadurą starszym, wysuwającym się na
czoło murarzy wielkopolskich tego okresu. W łą-
czonym z tym architektem kościele Bernardynów
we Wschowej, wzniesionym po r. 1639, jak i w blis-
kim mu kościele w Koźminie zastosowany został,
oparty na gotyckich wzorach, wydłużony rzut
z węższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium256.
Bardzo charakterystycznym szczegółem jest stoso-
wanie przez Bonadurę laskowań przechodzących
w uproszczone maswerki (Wschowa)257, obok z re-
guły stosowanych szkarp. Występujące u Bonadury
nawiązania do architektury gotyckiej pozostają za-
pewne w związku z prowadzonymi przezeń rozbu-
dowami gotyckich kościołów (Grodzisk). Warto
podkreślić, że pojawienie się w twórczości Bonadury
nawrotu do gotyku idzie w parze z rozwiązaniami
w duchu manieryzmu, stanowiącymi istotną cechę
dzieł, zjawisko zanotowane już przy sposobności
omawiania nawrotu do gotyku w krakowskiej ar-
chitekturze w. XVII.
Kończąc rozważania nad elementami gotyckimi
w architekturze na terenie Wielkopolski, stwierdzić
252 Por. przypisy 41—42.
253 Tatarkiewicz, Typ lubelski i kaliski..., s. 38. Obiekt
opracował monograficznie J. Kubiak, Kościół i klasztor po-
bernardyński w Złoczewie [Streszczenie referatu wygłoszonego
na zebraniu naukowym Oddziału Warszawskiego w dniu 8. VI.
1966 r.J (Biuletyn HS XXIX, 1967, z. 4, s. 576—580).
254 Tamże, s. 39.
255 Tamże, s. 38.
256 E. Kręglewska-Foksowicz, E. Linette, J. Po-
52. Złoczew, kościół pobernardyński, widok od pd. wschodu
(fot. ze zbiorów Instytutu Sztuki PAN)
należy, że geneza ich jest tu niekiedy całkowicie
odmienna niż w dotychczas wymienionych przykła-
dach. Świadczyć o tym może wzniesienie w Lesznie
w r. 1653 przez Braci Czeskich zboru w stylu go-
tyckim258, w czym widzieć należy tendencję do
przeciwstawiania się barokowej architekturze koś-
ciołów katolickich259.
Na północnych obszarach Polski posługiwanie
się w w. XVII formami właściwymi architekturze
gotyckiej nie należy wcale do rzadkości. Z dokładniej
zbadanych obiektów ujawnia je klasztorny kościół
Reformatów p.w. ŚŚ. Piotra i Pawła na Podgórzu
pod Toruniem. Budowa jego rozpoczęta w r. 1644
widzki i A. Sławska, Sztuka baroku w Wielkopolsce (Biuletyn
HS XX, 1958, z. 1, s. 54).
257 Tamże, fig. 3 na s. 52.
258 J. Kothe, Die Kunstdenkmaler der Landkreise des Re-
gierungsbezirks Posen (Verzeichnis der Kunstdenkmaler der
Prowinz Posen III, Berlin 1896, s. 213).
259 Interpretację taką wysuwał Linette (por. Kręglew-
ska-Foksowicz, Linette, Powidzki i Sławska,
o.c., s. 53).
121