DOI Artikel:
Samek, Jan: Nawrót do gotyku w sztuce Krakowa pierwszej połowy w. XVII
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20355#0134
59. Kielich, r. 1614. Sączów, kościół parafialny (fot. W.
Wolny)
w farze krośnieńskiej, fundowana w r. 1634 przez
Roberta Porcjusza288.
Najczęściej elementy gotyckie występują w zło-
tnictwie kościelnym, ujawniając się w dużym nasi-
288 W. Sarna, O farze i dzwonach krośnieńskich, Lwów
1890, s. 30.
289 Uwagi te oparte są na dotychczasowych wynikach
inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce. Występowaniem
w w. XVII monstrancji o formach gotyckich zajęli się margine-
sowo : Bochnaki Pagaczewski, Polskie rzemiosło artystyczne
wieków średnich..., s. 124,162—163. — J. Eckhardt, Złotnictwo
poznańskie w dobie odrodzenia (Muzeum Narodowe w Poznaniu,
Studia muzealne I, Wrocław 1957, s.174). — T. Dobrowolski,
Sztuka województwa śląskiego, Katowice 1933, s. 73, fig. 177—
178 na s. 77.
290 Jako wczesne przykłady wymienić można monstran-
cje promieniste z 2. tercji w. XVII w klasztorze franciszka-
nów w Krakowie (klisza w zbiorach Instytutu Sztuki PAN
w Warszawie), a także nie pozbawioną elementów gotyckich
leniu w monstrancjach. Siedemnastowieczne mon-
strancje gotyckie są zjawiskiem powszechnym. Wy-
stępują bardzo często w Wielkopolsce, na Mazowszu,
na Śląsku, są także w Małopolsce (ryc. 58) i na
Pomorzu Gdańskim; brak ich natomiast na wsch.
obszarach Polski289. Utrzymują się po lata sześć-
dziesiąte w. XVII, przewyższając ilościowo liczbę
zachowanych monstrancji z w. XV i XVI. To upor-
czywe trwanie przy schemacie gotyckim w monstran-
cjach z w. XVII sprawiło, że barokowy typ mon-
strancji promienistych zaczął się przyjmować w Pol-
sce dopiero w 2. tercji w. XVII290.
Nie tak powszechnie jak w monstrancjach uja-
wniają się formy zaczerpnięte ze złotnictwa gotyc-
kiego w kielichach, puszkach i innych wyrobach
złotniczych; uzależnione jest to także od rozwoju
tego rzemiosła w różnych ośrodkach w średnio-
wieczu, czego odbicie zarówno w typach, jak i spo-
sobie dekoracji, odnajdujemy w nurcie gotyckim
złotnictwa w. XVII.
Powołać się można na przykłady z różnych
terenów. Z wieku XVII pochodzą kielichy: w Są-
czowie, z r. 1614 (ryc. 59)291, w Grodźcu, z r. 1626(?)
(ryc. 60)292, w Sromowcach Niżnych293 oraz w Lidz-
barku Welskim (pow. działdowski, woj. olsztyńskie),
wykonany w r. 1604294. Wszystkie te obiekty nawią-
zują dość ściśle w formie, a niekiedy i w dekoracji,
do kielichów gotyckich, powtarzając lokalne typy,
czasem reprezentując oryginalne rozwiązania (Są-
czów).
W wyniku przeglądu obiektów z terenu całej
Polski stwierdzić można, że w w. XVII występują
we wszystkich środowiskach, w różnym nasileniu,
rozwiązania właściwe dla sztuki gotyckiej. Da się
tu wyróżnić: nawrót do gotyku, ożywienie tradycji
gotyckich lub tylko ich wegetację. Uważać też
monstrancję w kościele par. w Siemoni z r. 1646 (E. Dworni k-
Gutowska i M. Gutowski, Powiat będziński i miasta wydzie-
lone, Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec IKat. zab. szt.
w Polsce VI, Województwo katowickie, Warszawa 1961, s. 23,
fig. 52).
291 Tamże, s. 22.
292 Tamże, s. 15; kielich z Grodźca jest rzekomo fundacją
ksieni Doroty Kątskiej, inicjatorki licznych prac budowlanych,
w których zaobserwowany został nawrót do gotyku (por.
rozdz. I).
293 Szydłowski, Powiat nowotarski..., s. 160, fig. 195 na
s. 159.
294 rp Chrzanowski, M. Kornecki i J. Samek, Po-
wiat działdowski (Kat. zab. szt. w Polsce, Województwo ol-
sztyńskie, rkps w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie).
126
Wolny)
w farze krośnieńskiej, fundowana w r. 1634 przez
Roberta Porcjusza288.
Najczęściej elementy gotyckie występują w zło-
tnictwie kościelnym, ujawniając się w dużym nasi-
288 W. Sarna, O farze i dzwonach krośnieńskich, Lwów
1890, s. 30.
289 Uwagi te oparte są na dotychczasowych wynikach
inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce. Występowaniem
w w. XVII monstrancji o formach gotyckich zajęli się margine-
sowo : Bochnaki Pagaczewski, Polskie rzemiosło artystyczne
wieków średnich..., s. 124,162—163. — J. Eckhardt, Złotnictwo
poznańskie w dobie odrodzenia (Muzeum Narodowe w Poznaniu,
Studia muzealne I, Wrocław 1957, s.174). — T. Dobrowolski,
Sztuka województwa śląskiego, Katowice 1933, s. 73, fig. 177—
178 na s. 77.
290 Jako wczesne przykłady wymienić można monstran-
cje promieniste z 2. tercji w. XVII w klasztorze franciszka-
nów w Krakowie (klisza w zbiorach Instytutu Sztuki PAN
w Warszawie), a także nie pozbawioną elementów gotyckich
leniu w monstrancjach. Siedemnastowieczne mon-
strancje gotyckie są zjawiskiem powszechnym. Wy-
stępują bardzo często w Wielkopolsce, na Mazowszu,
na Śląsku, są także w Małopolsce (ryc. 58) i na
Pomorzu Gdańskim; brak ich natomiast na wsch.
obszarach Polski289. Utrzymują się po lata sześć-
dziesiąte w. XVII, przewyższając ilościowo liczbę
zachowanych monstrancji z w. XV i XVI. To upor-
czywe trwanie przy schemacie gotyckim w monstran-
cjach z w. XVII sprawiło, że barokowy typ mon-
strancji promienistych zaczął się przyjmować w Pol-
sce dopiero w 2. tercji w. XVII290.
Nie tak powszechnie jak w monstrancjach uja-
wniają się formy zaczerpnięte ze złotnictwa gotyc-
kiego w kielichach, puszkach i innych wyrobach
złotniczych; uzależnione jest to także od rozwoju
tego rzemiosła w różnych ośrodkach w średnio-
wieczu, czego odbicie zarówno w typach, jak i spo-
sobie dekoracji, odnajdujemy w nurcie gotyckim
złotnictwa w. XVII.
Powołać się można na przykłady z różnych
terenów. Z wieku XVII pochodzą kielichy: w Są-
czowie, z r. 1614 (ryc. 59)291, w Grodźcu, z r. 1626(?)
(ryc. 60)292, w Sromowcach Niżnych293 oraz w Lidz-
barku Welskim (pow. działdowski, woj. olsztyńskie),
wykonany w r. 1604294. Wszystkie te obiekty nawią-
zują dość ściśle w formie, a niekiedy i w dekoracji,
do kielichów gotyckich, powtarzając lokalne typy,
czasem reprezentując oryginalne rozwiązania (Są-
czów).
W wyniku przeglądu obiektów z terenu całej
Polski stwierdzić można, że w w. XVII występują
we wszystkich środowiskach, w różnym nasileniu,
rozwiązania właściwe dla sztuki gotyckiej. Da się
tu wyróżnić: nawrót do gotyku, ożywienie tradycji
gotyckich lub tylko ich wegetację. Uważać też
monstrancję w kościele par. w Siemoni z r. 1646 (E. Dworni k-
Gutowska i M. Gutowski, Powiat będziński i miasta wydzie-
lone, Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec IKat. zab. szt.
w Polsce VI, Województwo katowickie, Warszawa 1961, s. 23,
fig. 52).
291 Tamże, s. 22.
292 Tamże, s. 15; kielich z Grodźca jest rzekomo fundacją
ksieni Doroty Kątskiej, inicjatorki licznych prac budowlanych,
w których zaobserwowany został nawrót do gotyku (por.
rozdz. I).
293 Szydłowski, Powiat nowotarski..., s. 160, fig. 195 na
s. 159.
294 rp Chrzanowski, M. Kornecki i J. Samek, Po-
wiat działdowski (Kat. zab. szt. w Polsce, Województwo ol-
sztyńskie, rkps w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie).
126