DOI article:
Ross, Juliusz: Związki Słowaczyzny i Małopolski w dziedzinie rzeźby nagrobkowej z okresu renesansu i manieryzmu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20355#0153
retabulum o cechach manieryzmu. Część środkową
nagrobka ujmują kolumny korynckie, będące za-
razem podstawą przerwanego przyczółka, w który
wkomponowano tablicę z inskrypcją. W środku
retabulum, na tle pozornej wnęki z muszlą imitu-
jącą konchę, wykuta jest w białym marmurze postać
zmarłego w pozie stojącej w lekkim kontrapoście
(ryc. 21); przedstawia brodatego mężczyznę w stroju
rycerskim z buławą w prawej ręce. Obok rycerza,
przy jego lewej nodze, na postumencie widnieje
hełm. Znacznie niższe części boczne nagrobka
posiadają konchowe nisze z obeliskami. Przy naro-
żnikach flankują je hermy. Wraz z personifikacjami
obfitości w pozach klęczących, umieszczonymi ponad
gzymsami wieńczącymi części boczne,-oraz postaciami
i główkami aniołków, panopliony i girlandy owocowe
tworzą bogatą dekorację plastyczną nagrobka. Całość
wieńczy wielki kartusz herbowy z tarczą, zakoń-
czony uskrzydloną czaszką i klepsydrą u szczytu.
Opisany nagrobek odbiega znacznie od dotych-
czas omówionych przez swą złożoność. Dzieło to,
pod względem bogatej kompozycji architektonicznej
raczej wyjątkowe, można zestawić z wymienionym
już nagrobkiem książąt Ostrogskich w katedrze
tarnowskiej, ze skromniejszych zaś z pomnikiem
Barbary z Kamienieckich Mniszchowej w kościele
Franciszkanów w Krośnie77. Postać Thurzona w na-
grobku orawskim różni się wyraźnie od poprze-
dnich przedstawień takich postaci brakiem zwie-
rzęcych wyobrażeń symbolicznych (pod stopami),
tak długo utrzymujących się w rzeźbie nagrobnej
na obszarze Słowaczyzny. W zestawieniu z polskimi
postać Thurzona przypomina np. figurę Piotra
Załuskiego na płycie marmurowej, znajdującej się
w kościele parafialnym w Opocznie78. Chociaż
opisane dzieło wraz z późniejszym nagrobkiem
Kaspra Illeshazego (zięcia Thurzona zmarłego w r.
1649) w Trenczynie bywa łączone z twórczością
augsburskich rzeźbiarzy Piotra Meyera i Kaspra
Mennelera79, to jednak w całości swej kompozycji
mogło być ono inspirowane bardziej bogatymi, już
20. Epitafium Jana Śenensisa (zm. 1584). Bańska Szczawnica
(fot. E. Plickova)
wówczas istniejącymi nagrobkami polskimi. Warto
przy tym podkreślić, iż w połowie w. XVII w od-
ległym Siedmiogrodzie (Alba Julia) nagrobki Ga-
briela Bethlena czy Jerzego Rakoczego I wykony-
wali artyści z Krakowa (Andrzej Castelli, Sebastian
77 W. Łoziński, Sztuka lwowska w XVI i XVII wieku,
Lwów 1898, s. 128. — W. L. Antoniewicz, Klasztor fran-
ciszkański w Krośnie, Lwów 1910, s. 47—42, il. po s. 42. —
Gębarowicz, o.c., s. 54—56, il. 14.
78 W. Łuszczkiewicz, Komunikat w: Sprawozdania
KHS IV, Kraków 1891, s. LXV, il. 25.
79 A. Guntherova-Mayerova, Dejiny a supis vyWar-
nych pamiatok Oravy, Turćiansky Sv. Martin 1944, s. 58,
il. lla. — Vagner, V$skum..., s. 32. — M. Agghazy, Barock-
plastik ..., s. 7. — U. Thieme und F. Becker (Allgemeines
Lexicon der bildenden Kunstler XXIV, Leipzig 1930, s. 395),
podając krótkie dane dotyczące Kaspra Mennelera, określają
go mianem „Holzschnitzer“; o jego pracach na Słowaczyźnie
nie ma tam wzmianki, toteż ta atrybucja jego wydaje się niezbyt
dokładnie uzasadniona.
10 — Folia Historiae Artium, t. V
145
nagrobka ujmują kolumny korynckie, będące za-
razem podstawą przerwanego przyczółka, w który
wkomponowano tablicę z inskrypcją. W środku
retabulum, na tle pozornej wnęki z muszlą imitu-
jącą konchę, wykuta jest w białym marmurze postać
zmarłego w pozie stojącej w lekkim kontrapoście
(ryc. 21); przedstawia brodatego mężczyznę w stroju
rycerskim z buławą w prawej ręce. Obok rycerza,
przy jego lewej nodze, na postumencie widnieje
hełm. Znacznie niższe części boczne nagrobka
posiadają konchowe nisze z obeliskami. Przy naro-
żnikach flankują je hermy. Wraz z personifikacjami
obfitości w pozach klęczących, umieszczonymi ponad
gzymsami wieńczącymi części boczne,-oraz postaciami
i główkami aniołków, panopliony i girlandy owocowe
tworzą bogatą dekorację plastyczną nagrobka. Całość
wieńczy wielki kartusz herbowy z tarczą, zakoń-
czony uskrzydloną czaszką i klepsydrą u szczytu.
Opisany nagrobek odbiega znacznie od dotych-
czas omówionych przez swą złożoność. Dzieło to,
pod względem bogatej kompozycji architektonicznej
raczej wyjątkowe, można zestawić z wymienionym
już nagrobkiem książąt Ostrogskich w katedrze
tarnowskiej, ze skromniejszych zaś z pomnikiem
Barbary z Kamienieckich Mniszchowej w kościele
Franciszkanów w Krośnie77. Postać Thurzona w na-
grobku orawskim różni się wyraźnie od poprze-
dnich przedstawień takich postaci brakiem zwie-
rzęcych wyobrażeń symbolicznych (pod stopami),
tak długo utrzymujących się w rzeźbie nagrobnej
na obszarze Słowaczyzny. W zestawieniu z polskimi
postać Thurzona przypomina np. figurę Piotra
Załuskiego na płycie marmurowej, znajdującej się
w kościele parafialnym w Opocznie78. Chociaż
opisane dzieło wraz z późniejszym nagrobkiem
Kaspra Illeshazego (zięcia Thurzona zmarłego w r.
1649) w Trenczynie bywa łączone z twórczością
augsburskich rzeźbiarzy Piotra Meyera i Kaspra
Mennelera79, to jednak w całości swej kompozycji
mogło być ono inspirowane bardziej bogatymi, już
20. Epitafium Jana Śenensisa (zm. 1584). Bańska Szczawnica
(fot. E. Plickova)
wówczas istniejącymi nagrobkami polskimi. Warto
przy tym podkreślić, iż w połowie w. XVII w od-
ległym Siedmiogrodzie (Alba Julia) nagrobki Ga-
briela Bethlena czy Jerzego Rakoczego I wykony-
wali artyści z Krakowa (Andrzej Castelli, Sebastian
77 W. Łoziński, Sztuka lwowska w XVI i XVII wieku,
Lwów 1898, s. 128. — W. L. Antoniewicz, Klasztor fran-
ciszkański w Krośnie, Lwów 1910, s. 47—42, il. po s. 42. —
Gębarowicz, o.c., s. 54—56, il. 14.
78 W. Łuszczkiewicz, Komunikat w: Sprawozdania
KHS IV, Kraków 1891, s. LXV, il. 25.
79 A. Guntherova-Mayerova, Dejiny a supis vyWar-
nych pamiatok Oravy, Turćiansky Sv. Martin 1944, s. 58,
il. lla. — Vagner, V$skum..., s. 32. — M. Agghazy, Barock-
plastik ..., s. 7. — U. Thieme und F. Becker (Allgemeines
Lexicon der bildenden Kunstler XXIV, Leipzig 1930, s. 395),
podając krótkie dane dotyczące Kaspra Mennelera, określają
go mianem „Holzschnitzer“; o jego pracach na Słowaczyźnie
nie ma tam wzmianki, toteż ta atrybucja jego wydaje się niezbyt
dokładnie uzasadniona.
10 — Folia Historiae Artium, t. V
145