DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Działalność architektoniczna benedyktynów w Wielkopolsce w drugiej połowie XI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20358#0129
KLEMENTYNA ŻUROWSKA
DZIAŁALNOŚĆ ARCHITEKTONICZNA BENEDYKTYNÓW W WIELKOPOLSCE
W DRUGIEJ POŁOWIE W. XI
I. WSTĘP*
W tym samym okresie czasu, kiedy nad brzegiem
Wisły, w podkrakowskim Tyńcu, wznoszono bu-
budowle nowo ufundowanego królewskiego opac-
twa1, na północy, w Wielkopolsce kwitł inny ośrodek
budowlany, będący również wynikiem inicjatywy
Bolesława Szczodrego we współpracy z zakonem
benedyktynów. W r. 1065, a więc o dziesięć lat
wcześniej od domniemanych początków benedyktyń-
skiego Tyńca, Bolesław ufundował opactwo w Mo-
gilnie2, w miejscowości położonej nieopodal arcy-
biskupiego Gniezna i —■ jak sądzą historycy —
celem wzmocnienia tego najważniejszego ośrodka
* Wyrazy głębokiej wdzięczności zechcą przyjąć prof.
K. Żurowski i dr G. Mikołajczyk, którzy wielokrotnie służyli
mi pomocą i łaskawie udostępnili mi plany reliktów odkry-
tych pod katedrą w Gnieźnie.
Składam również podziękowanie mgrowi Z. Ciarze
i mgrowi M. Rej mano wskiemu za udostępnienie mi mate-
riałów do kościoła w Mogilnie, przechowywanych w Urzędzie
Głównego Konserwatora Zabytków woj. bydgoskiego.
1 Por. K. Żurowska, Romański kościół benedyktynów
w Tyńcu, s. 49-113.
2 Por. T. Kozłowska-Budkowa, Repertorium polskich
dokumentów doby piastowskiej, Kraków, z. 1, 1937, s. 99-101.
Por. też T. Wojciechowski, Szkice historyczne jedenastego
wieku, wyd. 3, Kraków 1951, s. 137-140. — P. David, Le mo-
nachisme benedictin et VOdre de Cluny dans la Pologne medievale,
Paris 1938, s. 49-55.
3 J. Kłoczowski, Zakony na ziemiach polskich w wiekach
średnich (.Kościół w Polsce, I, s. 398).
kościelnego w Polsce3. Fundacja ta wiązała się też
niewątpliwie, podobnie jak i Tyniec, z koncepcją
reorganizacji kościoła w Polsce, jaką Bolesław przy-
gotowywał i której niewątpliwie dokonał około
r. 10754.
Fakt istnienia i równoczesnego z Tyńcem działa-
nia drugiego w Polsce benedyktyńskiego ośrodka bu-
dowlanego upoważnia, a nawet poniekąd zmusza do
przeanalizowania ośrodka wielkopolskiego. Jest to
tym bardziej konieczne, że jego architektura nie
była dotąd tematem bardziej szczegółowych rozwa-
żań, a dla problemu Tyńca posiada ona niezwykle
istotne znaczenie5. Dopiero bowiem na tle lota-
ryńskiego charakteru budowli Mogilna i niewątpliwie
4 Wojciechowski, Szkice historyczne..., s. 134 i n.
6 Kościół ten nie doczekał się dotąd opracowania monogra-
ficznego i poza uwagami Furmankiewiczówny omawiany był
jedynie w pracach o ogólniejszym charakterze. Por. W. Łuszcz-
ki ewicz, Trzy granitowe kościoły Wielkopolski z epoki romań-
skiej (Sprawozdania KHS I, 1879, s. 58-59). — K. Furman-
kiewiczówna, O podziemiach kościoła Benedyktynów w Mo-
gilnie (Prace KHS IV, 1930, s. X-XI). — Taż, O wieży ro-
mańskiej w Mogilnie (tamże, s. LXI). — Z. Świechowski,
Les plus anciens monuments de Varchitecture religieuse en Po-
logne (Cahiers Archeologiąues IX, 195, s. 317). — T. Zachwa-
towicz, Polska architektura monumentalna w X i XI wieku
(Kwartalnik AiU V, 1960, s. 123-124). — Z. Świechowski,
Budownictwo romańskie w Polsce, Wrocław-Warszawa-Kraków,
1963, s. 169-171. —Z. Świechowski i J. Zachwatowicz,
Dzieje Budownictwa w Polsce, I, 1964, s. 63. — Z. Świechow-
ski, Situation europeenne de Varchitecture romane en Pologne
(Lhnformation d’histoire de l’art XI, 1966, s. 158). — A. Kar-
121
DZIAŁALNOŚĆ ARCHITEKTONICZNA BENEDYKTYNÓW W WIELKOPOLSCE
W DRUGIEJ POŁOWIE W. XI
I. WSTĘP*
W tym samym okresie czasu, kiedy nad brzegiem
Wisły, w podkrakowskim Tyńcu, wznoszono bu-
budowle nowo ufundowanego królewskiego opac-
twa1, na północy, w Wielkopolsce kwitł inny ośrodek
budowlany, będący również wynikiem inicjatywy
Bolesława Szczodrego we współpracy z zakonem
benedyktynów. W r. 1065, a więc o dziesięć lat
wcześniej od domniemanych początków benedyktyń-
skiego Tyńca, Bolesław ufundował opactwo w Mo-
gilnie2, w miejscowości położonej nieopodal arcy-
biskupiego Gniezna i —■ jak sądzą historycy —
celem wzmocnienia tego najważniejszego ośrodka
* Wyrazy głębokiej wdzięczności zechcą przyjąć prof.
K. Żurowski i dr G. Mikołajczyk, którzy wielokrotnie służyli
mi pomocą i łaskawie udostępnili mi plany reliktów odkry-
tych pod katedrą w Gnieźnie.
Składam również podziękowanie mgrowi Z. Ciarze
i mgrowi M. Rej mano wskiemu za udostępnienie mi mate-
riałów do kościoła w Mogilnie, przechowywanych w Urzędzie
Głównego Konserwatora Zabytków woj. bydgoskiego.
1 Por. K. Żurowska, Romański kościół benedyktynów
w Tyńcu, s. 49-113.
2 Por. T. Kozłowska-Budkowa, Repertorium polskich
dokumentów doby piastowskiej, Kraków, z. 1, 1937, s. 99-101.
Por. też T. Wojciechowski, Szkice historyczne jedenastego
wieku, wyd. 3, Kraków 1951, s. 137-140. — P. David, Le mo-
nachisme benedictin et VOdre de Cluny dans la Pologne medievale,
Paris 1938, s. 49-55.
3 J. Kłoczowski, Zakony na ziemiach polskich w wiekach
średnich (.Kościół w Polsce, I, s. 398).
kościelnego w Polsce3. Fundacja ta wiązała się też
niewątpliwie, podobnie jak i Tyniec, z koncepcją
reorganizacji kościoła w Polsce, jaką Bolesław przy-
gotowywał i której niewątpliwie dokonał około
r. 10754.
Fakt istnienia i równoczesnego z Tyńcem działa-
nia drugiego w Polsce benedyktyńskiego ośrodka bu-
dowlanego upoważnia, a nawet poniekąd zmusza do
przeanalizowania ośrodka wielkopolskiego. Jest to
tym bardziej konieczne, że jego architektura nie
była dotąd tematem bardziej szczegółowych rozwa-
żań, a dla problemu Tyńca posiada ona niezwykle
istotne znaczenie5. Dopiero bowiem na tle lota-
ryńskiego charakteru budowli Mogilna i niewątpliwie
4 Wojciechowski, Szkice historyczne..., s. 134 i n.
6 Kościół ten nie doczekał się dotąd opracowania monogra-
ficznego i poza uwagami Furmankiewiczówny omawiany był
jedynie w pracach o ogólniejszym charakterze. Por. W. Łuszcz-
ki ewicz, Trzy granitowe kościoły Wielkopolski z epoki romań-
skiej (Sprawozdania KHS I, 1879, s. 58-59). — K. Furman-
kiewiczówna, O podziemiach kościoła Benedyktynów w Mo-
gilnie (Prace KHS IV, 1930, s. X-XI). — Taż, O wieży ro-
mańskiej w Mogilnie (tamże, s. LXI). — Z. Świechowski,
Les plus anciens monuments de Varchitecture religieuse en Po-
logne (Cahiers Archeologiąues IX, 195, s. 317). — T. Zachwa-
towicz, Polska architektura monumentalna w X i XI wieku
(Kwartalnik AiU V, 1960, s. 123-124). — Z. Świechowski,
Budownictwo romańskie w Polsce, Wrocław-Warszawa-Kraków,
1963, s. 169-171. —Z. Świechowski i J. Zachwatowicz,
Dzieje Budownictwa w Polsce, I, 1964, s. 63. — Z. Świechow-
ski, Situation europeenne de Varchitecture romane en Pologne
(Lhnformation d’histoire de l’art XI, 1966, s. 158). — A. Kar-
121