DOI article:
Malik-Gumińska, Bronisława: Kodeks emmeramski: Zagadnienia czasu powstania, ikonografii i treści miniatur
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20354#0016
3. Maria, śś. Piotr, Jan Chrzciciel i diakoni, Kodeks emmeram-
ski, pag. 3 (fot. W. Gumuia).
pag. 98 — początek Prologu do Ewangelii św. Mar-
ka, inicjał M(arcus evangelista);
pag. 101 — miniatura wypełniająca większą część
strony — pod arkadami stoją śś.: Gaubald,
Emmeram i Tuto;
7 Poza przedstawionymi na pag. 2 i 3, wszyscy święci
z miniatur Kodeksu, a więc Emmeram, Wolfgang, Gaubald,
Tuto (Tuton), Dionizy związani są nie tylko z Ratyzboną ale
z samym opactwem i jego dziejami. Św. Emmeram, jego patron,
był jednocześnie pierwszym bawarskim świętym, biskupem
i męczennikiem, którego relikwie zostały przeniesione przez
biskupa Gaubalda (736-762) z Helfendorf (miejsce męczeństwa
w r. 692) do kościoia św. Jerzego w Ratyzbonie, gdzie stały się
najcenniejszym skarbem założonego w tym miejscu z końcem
w. VIII opactwa benedyktynów. Drugie cenne relikwie uzyskał
dla klasztoru (od cesarza Arnulfa) biskup Tuto (894-930).
Były to wykradzione z St. Denis szczątki św. Dionizego Areopa-
gity (tak określono go w Kodeksie, ponieważ w tym czasie
utożsamiano ze sobą trzy różne postacie: św. Dionizego Areopa-
gitę, Dionizego Pseudo-Areopagitę i św. Dionizego apostoła
Galii). Spór, jaki wiodły o nie zainteresowane opactwa, zakoń-
czyło i rozstrzygnęło breve Leona IX wydane w Ratyzbonie
podczas kanonizacji św. Wolfganga w r. 1052 w obecności
cesarza Henryka III. Św. Wolfgang, biskup Ratyzbony był
sprawcą usamodzielnienia się opactwa przez odłączenie go od
stolicy biskupiej. Zestawienie śś. Emmerama i Dionizego
z Wolfgangiem na jednym obrazie (pag. 31) zdaje się nawiązy-
wać do wydarzeń, które miały miejsce w związku z kanonizacją
pag. 102 — całostronicowa miniatura — ewange-
lista Marek;
pag. 103 — początek Prologu do Ewangelii św. Łu-
kasza, inicjał L(ucas syrusantio);
pag. 152 — całostronicowa miniatura — ewange-
lista Łukasz;
pag. 153 — początek Prologu i Ewangelii św. Łu-
kasza, inicjały: Q(uoniam), F(uit in diebus);
pag. 221 — początek Prologu do Ewangelii św. Jana,
inicjał H(ic est Johannes);
pag. 225 — całostronicowa miniatura — ewange-
lista Jan;
pag. 226 — początek Ewangelii św. Jana, inicjał
I(n principio);
od pag. 279 do 296 — Capitulare evangeliorum de
circulo anno.
Uderzającą cechą dekoracji malarskiej Kodeksu
emmeramskiego, tą, która wyróżnia go spośród naj-
częściej spotykanych ewangeliarzy, jest prawie zu-
pełny brak miniatur ilustrujących tekst, przy równo-
czesnym bogactwie przedstawień nie mających
związku z treścią rękopisu. Myślę o charaktery-
stycznych dla tego Kodeksu miniaturach (ryc. 1, 2, 3,
4, 5) umieszczonych na pierwszych stronach i przed-
stawiających władcę na tronie (pag. 1), archaniołów,
świętych oraz dostojników świeckich i kościelnych
(pag. 2, 3, 4). Dobór przedstawionych osób — są
wśród nich śś.: Emmeram, Wolfgang, Tuto a także
opaci z benedyktyńskiego klasztoru ratyzbońskie-
go7 — właściwości tekstu8 oraz zawartość kalenda-
tego świętego. Jej data (1052) może w związku z tym stanowić
terminus post ąuem powstania Ewangeliarza. Warto może
przypomnieć, że wizerunek Św. Wolfganga w Kodeksie emme-
ramskim jest, jak podaje Kiinstle, jego pierwszym przedsta-
wieniem (K. Kiinstle, Ikonographie der Heiligen, Freiburg
im Breisgau 1926, s. 597). Legendę o św. Dionizym i losach
jego relikwii w Ratyzbonie, w oparciu o źródła ratyzbońskiej
proweniencji, przytacza: R. P. Petri Halloix, De S. Dionysii
vita et operibus. Questiones ąuattuor. Questio IV: De corpore
Sancti Dionysii prope Lutetiam an Ratisbonae in Bajoaria [w:]
Patrologiae Cursus Completus, Series Graeca, IV, 1857, szp.
945-954. Historię tę wzmiankują także: Szujski (o.c),
Thausing, Rieger (o.c), Swarzenski (o.c). Wiadomości
na temat najdawniejszych dziejów opactwa św. Emmerama
zob.: Swarzenski o.c, s. 16-23. — R. Bauerreis, Kirchen-
geschichte Bayerns, I, Munich St Ottilien 1939, passim. Źródła
dotyczące opata Ramwolda, św. Gaubalda i biskupa Tutona
podaje: Cheyalier, o.c, Fasc. V, Paris 1905, szp. 1662;
Fasc. VII, Paris 1906, szp. 3877, 4576. — Lexikon fur Theo-
logie und Kirche, Bd VIII, Freiburg im Breisgau 1936,
szp. 627-628; Bd X, Freiburg im Breisgau 1938, szp.
341-342.
8 Tekst Kodeksu został gruntownie zbadany przez Grygle-
8
ski, pag. 3 (fot. W. Gumuia).
pag. 98 — początek Prologu do Ewangelii św. Mar-
ka, inicjał M(arcus evangelista);
pag. 101 — miniatura wypełniająca większą część
strony — pod arkadami stoją śś.: Gaubald,
Emmeram i Tuto;
7 Poza przedstawionymi na pag. 2 i 3, wszyscy święci
z miniatur Kodeksu, a więc Emmeram, Wolfgang, Gaubald,
Tuto (Tuton), Dionizy związani są nie tylko z Ratyzboną ale
z samym opactwem i jego dziejami. Św. Emmeram, jego patron,
był jednocześnie pierwszym bawarskim świętym, biskupem
i męczennikiem, którego relikwie zostały przeniesione przez
biskupa Gaubalda (736-762) z Helfendorf (miejsce męczeństwa
w r. 692) do kościoia św. Jerzego w Ratyzbonie, gdzie stały się
najcenniejszym skarbem założonego w tym miejscu z końcem
w. VIII opactwa benedyktynów. Drugie cenne relikwie uzyskał
dla klasztoru (od cesarza Arnulfa) biskup Tuto (894-930).
Były to wykradzione z St. Denis szczątki św. Dionizego Areopa-
gity (tak określono go w Kodeksie, ponieważ w tym czasie
utożsamiano ze sobą trzy różne postacie: św. Dionizego Areopa-
gitę, Dionizego Pseudo-Areopagitę i św. Dionizego apostoła
Galii). Spór, jaki wiodły o nie zainteresowane opactwa, zakoń-
czyło i rozstrzygnęło breve Leona IX wydane w Ratyzbonie
podczas kanonizacji św. Wolfganga w r. 1052 w obecności
cesarza Henryka III. Św. Wolfgang, biskup Ratyzbony był
sprawcą usamodzielnienia się opactwa przez odłączenie go od
stolicy biskupiej. Zestawienie śś. Emmerama i Dionizego
z Wolfgangiem na jednym obrazie (pag. 31) zdaje się nawiązy-
wać do wydarzeń, które miały miejsce w związku z kanonizacją
pag. 102 — całostronicowa miniatura — ewange-
lista Marek;
pag. 103 — początek Prologu do Ewangelii św. Łu-
kasza, inicjał L(ucas syrusantio);
pag. 152 — całostronicowa miniatura — ewange-
lista Łukasz;
pag. 153 — początek Prologu i Ewangelii św. Łu-
kasza, inicjały: Q(uoniam), F(uit in diebus);
pag. 221 — początek Prologu do Ewangelii św. Jana,
inicjał H(ic est Johannes);
pag. 225 — całostronicowa miniatura — ewange-
lista Jan;
pag. 226 — początek Ewangelii św. Jana, inicjał
I(n principio);
od pag. 279 do 296 — Capitulare evangeliorum de
circulo anno.
Uderzającą cechą dekoracji malarskiej Kodeksu
emmeramskiego, tą, która wyróżnia go spośród naj-
częściej spotykanych ewangeliarzy, jest prawie zu-
pełny brak miniatur ilustrujących tekst, przy równo-
czesnym bogactwie przedstawień nie mających
związku z treścią rękopisu. Myślę o charaktery-
stycznych dla tego Kodeksu miniaturach (ryc. 1, 2, 3,
4, 5) umieszczonych na pierwszych stronach i przed-
stawiających władcę na tronie (pag. 1), archaniołów,
świętych oraz dostojników świeckich i kościelnych
(pag. 2, 3, 4). Dobór przedstawionych osób — są
wśród nich śś.: Emmeram, Wolfgang, Tuto a także
opaci z benedyktyńskiego klasztoru ratyzbońskie-
go7 — właściwości tekstu8 oraz zawartość kalenda-
tego świętego. Jej data (1052) może w związku z tym stanowić
terminus post ąuem powstania Ewangeliarza. Warto może
przypomnieć, że wizerunek Św. Wolfganga w Kodeksie emme-
ramskim jest, jak podaje Kiinstle, jego pierwszym przedsta-
wieniem (K. Kiinstle, Ikonographie der Heiligen, Freiburg
im Breisgau 1926, s. 597). Legendę o św. Dionizym i losach
jego relikwii w Ratyzbonie, w oparciu o źródła ratyzbońskiej
proweniencji, przytacza: R. P. Petri Halloix, De S. Dionysii
vita et operibus. Questiones ąuattuor. Questio IV: De corpore
Sancti Dionysii prope Lutetiam an Ratisbonae in Bajoaria [w:]
Patrologiae Cursus Completus, Series Graeca, IV, 1857, szp.
945-954. Historię tę wzmiankują także: Szujski (o.c),
Thausing, Rieger (o.c), Swarzenski (o.c). Wiadomości
na temat najdawniejszych dziejów opactwa św. Emmerama
zob.: Swarzenski o.c, s. 16-23. — R. Bauerreis, Kirchen-
geschichte Bayerns, I, Munich St Ottilien 1939, passim. Źródła
dotyczące opata Ramwolda, św. Gaubalda i biskupa Tutona
podaje: Cheyalier, o.c, Fasc. V, Paris 1905, szp. 1662;
Fasc. VII, Paris 1906, szp. 3877, 4576. — Lexikon fur Theo-
logie und Kirche, Bd VIII, Freiburg im Breisgau 1936,
szp. 627-628; Bd X, Freiburg im Breisgau 1938, szp.
341-342.
8 Tekst Kodeksu został gruntownie zbadany przez Grygle-
8