DOI Artikel:
Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Geneza, styl i historia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20357#0033
historycznymi — tak jak w obu wersjach legendy
częstochowskiej — nie jest wypadkiem odosobnio-
nym, o czym świadczy ruska legenda o Znameniu66.
W legendach o zranieniu obrazu przez niewiernych
zarysowują się dwa momenty: zadanie ciosu mie-
czem lub włócznią oraz przebicie obrazu strzałą,
występujące równolegle w obu wersjach legendy
częstochowskiej. Rany zadane przez prześladowców
bywają różnie umiejscowione. O cięciu obrazu Marii
na wysokości policzka mówi wyraźnie legenda
0 Portaitissie iwirońskiej i Panagii Esphagmeni. Ikony
te są ponadto jedynymi (obok częstochowskiego
1 jego kopii) znanymi obrazami, gdzie po prawej
stronie twarzy Matki Boskiej występuje zastygła krew
otaczająca bliznę, jakby po zadaniu rany (ryc. 18)67.
Niestety, ikony te, jak większość ikon z góry Atos,
są bardzo mało zbadane i dlatego trudno cokolwiek
powiedzieć o sposobie wykonania opisanych śladów.
Madonna z mcnasteru Iwiron należy do typu Perib-
leptos i ma inny układ niż Matka Boska Często-
chowska68. Panagia Esphagmeni reprezentuje wpraw-
dzie IV odmianę typu Hodegetrii, ale nie może sta-
nowić bezpośredniego prototypu dla malowidła
częstochowskiego, gdyż różni je szereg innych ele-
mentów, jak np. układ prawej ręki Matki Boskiej.
W tych trzech obrazach znalazła jednak odbicie
legenda o zranieniu świętego wizerunku przez nie-
wiernych, wywodząca się z legendy o krucyfiksie
w Berytos i obrazie Matki Boskiej w Kastra. Szerokie
rozpowszechnienie się tej legendy tak na Wschodzie,
jak i na Zachodzie pozwala przypuszczać, że albo
była ona znana twórcy Matki Boskiej Częstochow-
skiej— który dał temu wyraz umieszczając na obrazie
ślady cięcia mieczem — albo obraz częstochowski
jest kopią nie zachowanego wyobrażenia Madonny,
z którą związana była wspomniana legenda.
Obecnie należy przejść do rozważań nad stylem
obrazu częstochowskiego. Wśród istniejących hipotez
na pierwszy plan wysuwają się podkreślenia związ-
ków obrazu z malarstwem włoskim i malarstwem
ikonowym. W określeniu stylu malowidła często-
chowskiego decydujące znaczenie mają: kształt
i rysy twarzy Madonny oraz Dzieciątka, a także
66 Frolow, o. c. XXIV, 1948, s. 70.
67 Spunda, o. c., s. 80, 88, 102. —Huber, Athos. Leben...,
s. 73. Na górze Atos w Ławrze znajduje się ponadto ikona
Chrystusa z śladem na nodze przypominającym bliznę z za-
krzepłą krwią; wg legendy ranę miał zadać żołnierz turecki. —
Heydock, o. c., s. 57 wspomina o ikonie Św. Jana Męczennika
20. Simone Martini, Święty biskup, fresk z lat 1315-1317,
Asyż, kościół Św. Franciszka, kaplica Św. Marcina (wg van
Marle).
sposób malowania twarzy, opracowanie szat, w końcu
ornamenty występujące na szatach obu postaci.
Wszystkie inne cechy tego wizerunku należą do typu
przedstawienia, którego najstarszym zachowanym
zabytkiem jest mozaika z kościoła Pammaka-
ristos.
Charakterystyczną cechą twarzy Matki Boskiej
Częstochowskiej i Dzieciątka są zwężające się oczy.
Taki kształt oczu pojawia się powszechnie w ma-
larstwie sieneńskim od czasów Simone Martiniego.
w klasztorze Xenophontos (także na górze Atos) przebitej
nożem w okresie rozruchów obrazoburczych przez jednego
z żołnierzy cesarskich. Ślad przypominający ranę z cieknącą
krwią pokazywany jest jeszcze obecnie jako cud.
68 Tatij-Buraij, o. c., s. 341.
25
częstochowskiej — nie jest wypadkiem odosobnio-
nym, o czym świadczy ruska legenda o Znameniu66.
W legendach o zranieniu obrazu przez niewiernych
zarysowują się dwa momenty: zadanie ciosu mie-
czem lub włócznią oraz przebicie obrazu strzałą,
występujące równolegle w obu wersjach legendy
częstochowskiej. Rany zadane przez prześladowców
bywają różnie umiejscowione. O cięciu obrazu Marii
na wysokości policzka mówi wyraźnie legenda
0 Portaitissie iwirońskiej i Panagii Esphagmeni. Ikony
te są ponadto jedynymi (obok częstochowskiego
1 jego kopii) znanymi obrazami, gdzie po prawej
stronie twarzy Matki Boskiej występuje zastygła krew
otaczająca bliznę, jakby po zadaniu rany (ryc. 18)67.
Niestety, ikony te, jak większość ikon z góry Atos,
są bardzo mało zbadane i dlatego trudno cokolwiek
powiedzieć o sposobie wykonania opisanych śladów.
Madonna z mcnasteru Iwiron należy do typu Perib-
leptos i ma inny układ niż Matka Boska Często-
chowska68. Panagia Esphagmeni reprezentuje wpraw-
dzie IV odmianę typu Hodegetrii, ale nie może sta-
nowić bezpośredniego prototypu dla malowidła
częstochowskiego, gdyż różni je szereg innych ele-
mentów, jak np. układ prawej ręki Matki Boskiej.
W tych trzech obrazach znalazła jednak odbicie
legenda o zranieniu świętego wizerunku przez nie-
wiernych, wywodząca się z legendy o krucyfiksie
w Berytos i obrazie Matki Boskiej w Kastra. Szerokie
rozpowszechnienie się tej legendy tak na Wschodzie,
jak i na Zachodzie pozwala przypuszczać, że albo
była ona znana twórcy Matki Boskiej Częstochow-
skiej— który dał temu wyraz umieszczając na obrazie
ślady cięcia mieczem — albo obraz częstochowski
jest kopią nie zachowanego wyobrażenia Madonny,
z którą związana była wspomniana legenda.
Obecnie należy przejść do rozważań nad stylem
obrazu częstochowskiego. Wśród istniejących hipotez
na pierwszy plan wysuwają się podkreślenia związ-
ków obrazu z malarstwem włoskim i malarstwem
ikonowym. W określeniu stylu malowidła często-
chowskiego decydujące znaczenie mają: kształt
i rysy twarzy Madonny oraz Dzieciątka, a także
66 Frolow, o. c. XXIV, 1948, s. 70.
67 Spunda, o. c., s. 80, 88, 102. —Huber, Athos. Leben...,
s. 73. Na górze Atos w Ławrze znajduje się ponadto ikona
Chrystusa z śladem na nodze przypominającym bliznę z za-
krzepłą krwią; wg legendy ranę miał zadać żołnierz turecki. —
Heydock, o. c., s. 57 wspomina o ikonie Św. Jana Męczennika
20. Simone Martini, Święty biskup, fresk z lat 1315-1317,
Asyż, kościół Św. Franciszka, kaplica Św. Marcina (wg van
Marle).
sposób malowania twarzy, opracowanie szat, w końcu
ornamenty występujące na szatach obu postaci.
Wszystkie inne cechy tego wizerunku należą do typu
przedstawienia, którego najstarszym zachowanym
zabytkiem jest mozaika z kościoła Pammaka-
ristos.
Charakterystyczną cechą twarzy Matki Boskiej
Częstochowskiej i Dzieciątka są zwężające się oczy.
Taki kształt oczu pojawia się powszechnie w ma-
larstwie sieneńskim od czasów Simone Martiniego.
w klasztorze Xenophontos (także na górze Atos) przebitej
nożem w okresie rozruchów obrazoburczych przez jednego
z żołnierzy cesarskich. Ślad przypominający ranę z cieknącą
krwią pokazywany jest jeszcze obecnie jako cud.
68 Tatij-Buraij, o. c., s. 341.
25