DOI Artikel:
Sobieraj, Małgorzata: "Polonia" Artura Grottgera: Treści ideowe i struktura cyklu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0127
11. Josef Danhauser, Hulaka, 1836. Wiedeń, Ósterreichische Galerie Belvedere
(fot. Muzeum)
podwórzu zdarzenia można wnosić, że jest „obserwo-
wane” z takiej mniej więcej odległości, jaka dzieli portal
sceniczny od pierwszych rzędów krzeseł na widowni.
Do teatralnych efektów, poza specyficznym rozmie-
szczeniem postaci, należy punktowe oświetlenie ściany
domu, przed którym te postacie stoją. Akcja gospoda-
rzy tego domu na rzecz powstańców polega na podję-
ciu określonych działań, akcja Żyda - na przekazaniu
ostrzeżenia. Przedstawienie postaci mówiącej wyróżnia
czwarty karton spośród pozostałych ogniw cyklu22. Ich
bohaterowie bądź zaabsorbowani tym, co sami robią,
22 Tylko w tym kartonie występują wszystkie cztery, niezbędne w
procesie komunikowania się, elementy. Mamy więc autora przekazu
(Żyd) oraz jego odbiorców (towarzystwo zebrane w pobliżu domu).
Wiemy też, czego dotyczy podawana wiadomość (dostrzeżenie nie-
bezpieczeństwa w określonym miejscu) i w jaki sposób jej treść jest
komunikowana (słownie). Równie bezpośredniej relacji między
nadawcą jakiejś informacji a odbiorcą nie ma ani w kartonie pierw-
szym, ani w siódmym. Dociera ona (raz w formie rozporządzenia lub
obwieszczenia, innym razem w postaci listu) do adresatów dzięki
doręczycielom, ściślej zaś mówiąc - wykonawcom: w jednym przy-
padku rozkazu władzy, w drugim - ostatniej woli poległego w walce
żołnierza. Podczas gdy jedną z postaci, którym powierzona została ta
funkcja, widać doskonale, drugą - tylko nieledwie. W odróżnieniu
od Żyda (autora informacji przyjętej nieufnie i weryfikowanej; zob.
niżej) żadna z tych postaci nie może być - i faktycznie nie jest -
oceniana z punktu widzenia wiarygodności, jakkolwiek swym poja-
wieniem się z określoną wiadomością stawia jej odbiorców w nowej
bądź pochłonięci tym, co robią inni, wreszcie porażeni
nieszczęściem i pogrążeni w bólu - milczą23.
Nieme przerażenie widać także na papierowo bla-
dej, niemal przezroczystej twarzy panny ze Schroniska.
Strach, który ścisnął ją za gardło, Żyda - wprost prze-
ciwnie - wprawił w rozdygotanie. Krańcowa odmien-
ność reakcji obu tych postaci przejawia się równie wy-
raziście w ich postawie. Podczas gdy Żyd pochyla się
do przodu w taki sposób, że przywodzi na myśl pro-
szalną pozę żebraka „na ugiętych nogach” (ryc. ff) z
obrazu Josefa Danhausera24, panna, do której się zwra-
sytuacji. Tylko w kartonie czwartym mamy do czynienia z dodatko-
wą komplikacją. Pierwszą wywołują powstańcy, wtórną dopiero -
Żyd.
23 Grottger, który lubił klarowne sytuacje, różnicuje bohaterów
swego cyklu na sprawców perypetii (są zawsze przedstawieni apud
portas) i tychże perypetii uczestników. Wśród postaci należących do
drugiej grupy bohaterów przynajmniej jedna, zazwyczaj ta, która ule-
ga najsilniejszym emocjom, zastyga w bezruchu, niezdolna do wypo-
wiedzenia czegokolwiek, uczynienia najmniejszego gestu czy kroku.
Paradoksalnie zatem można powiedzieć, że im bardziej jakaś postać
jest wewnętrznie poruszona, tym bardziej staje się fizycznie bezwładna,
przybita i zamknięta w sobie.
24 Tytuł wspomnianego obrazu: Hulaka. Namalowany w r. 1836,
przechowywany w Ósterreichische Galerie w Wiedniu; zob. Joseph
Danhauser (1805-1845). Gemalde und Zeichnungen [Ausstellungs-
katalog], bearb. v. V. B i r k e, Wien 1983, tabl. 28 na s. 42-44; Wiener
Biedermeier. Malerei zwischen Wiener KongreJS und Reuolution [Aus-
123
(fot. Muzeum)
podwórzu zdarzenia można wnosić, że jest „obserwo-
wane” z takiej mniej więcej odległości, jaka dzieli portal
sceniczny od pierwszych rzędów krzeseł na widowni.
Do teatralnych efektów, poza specyficznym rozmie-
szczeniem postaci, należy punktowe oświetlenie ściany
domu, przed którym te postacie stoją. Akcja gospoda-
rzy tego domu na rzecz powstańców polega na podję-
ciu określonych działań, akcja Żyda - na przekazaniu
ostrzeżenia. Przedstawienie postaci mówiącej wyróżnia
czwarty karton spośród pozostałych ogniw cyklu22. Ich
bohaterowie bądź zaabsorbowani tym, co sami robią,
22 Tylko w tym kartonie występują wszystkie cztery, niezbędne w
procesie komunikowania się, elementy. Mamy więc autora przekazu
(Żyd) oraz jego odbiorców (towarzystwo zebrane w pobliżu domu).
Wiemy też, czego dotyczy podawana wiadomość (dostrzeżenie nie-
bezpieczeństwa w określonym miejscu) i w jaki sposób jej treść jest
komunikowana (słownie). Równie bezpośredniej relacji między
nadawcą jakiejś informacji a odbiorcą nie ma ani w kartonie pierw-
szym, ani w siódmym. Dociera ona (raz w formie rozporządzenia lub
obwieszczenia, innym razem w postaci listu) do adresatów dzięki
doręczycielom, ściślej zaś mówiąc - wykonawcom: w jednym przy-
padku rozkazu władzy, w drugim - ostatniej woli poległego w walce
żołnierza. Podczas gdy jedną z postaci, którym powierzona została ta
funkcja, widać doskonale, drugą - tylko nieledwie. W odróżnieniu
od Żyda (autora informacji przyjętej nieufnie i weryfikowanej; zob.
niżej) żadna z tych postaci nie może być - i faktycznie nie jest -
oceniana z punktu widzenia wiarygodności, jakkolwiek swym poja-
wieniem się z określoną wiadomością stawia jej odbiorców w nowej
bądź pochłonięci tym, co robią inni, wreszcie porażeni
nieszczęściem i pogrążeni w bólu - milczą23.
Nieme przerażenie widać także na papierowo bla-
dej, niemal przezroczystej twarzy panny ze Schroniska.
Strach, który ścisnął ją za gardło, Żyda - wprost prze-
ciwnie - wprawił w rozdygotanie. Krańcowa odmien-
ność reakcji obu tych postaci przejawia się równie wy-
raziście w ich postawie. Podczas gdy Żyd pochyla się
do przodu w taki sposób, że przywodzi na myśl pro-
szalną pozę żebraka „na ugiętych nogach” (ryc. ff) z
obrazu Josefa Danhausera24, panna, do której się zwra-
sytuacji. Tylko w kartonie czwartym mamy do czynienia z dodatko-
wą komplikacją. Pierwszą wywołują powstańcy, wtórną dopiero -
Żyd.
23 Grottger, który lubił klarowne sytuacje, różnicuje bohaterów
swego cyklu na sprawców perypetii (są zawsze przedstawieni apud
portas) i tychże perypetii uczestników. Wśród postaci należących do
drugiej grupy bohaterów przynajmniej jedna, zazwyczaj ta, która ule-
ga najsilniejszym emocjom, zastyga w bezruchu, niezdolna do wypo-
wiedzenia czegokolwiek, uczynienia najmniejszego gestu czy kroku.
Paradoksalnie zatem można powiedzieć, że im bardziej jakaś postać
jest wewnętrznie poruszona, tym bardziej staje się fizycznie bezwładna,
przybita i zamknięta w sobie.
24 Tytuł wspomnianego obrazu: Hulaka. Namalowany w r. 1836,
przechowywany w Ósterreichische Galerie w Wiedniu; zob. Joseph
Danhauser (1805-1845). Gemalde und Zeichnungen [Ausstellungs-
katalog], bearb. v. V. B i r k e, Wien 1983, tabl. 28 na s. 42-44; Wiener
Biedermeier. Malerei zwischen Wiener KongreJS und Reuolution [Aus-
123