DOI issue:
Artykuły
DOI article:Smolińska, Marta: (Przeciw)pomnik nomadyczny w konstelacji metafor: „Biała penetracja” przestrzeni (pamięci)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0096
96
3. Szare autobusy biorące udział w operacji eutanazja. Dzięki uprzejmości Artystów
w tym aspekcie Wanderboje urzeczywistnia deleuzjański
nieustanny ruch myśli o krytycznym wymiarze, wpisany
w nomadologię.
Co ciekawe, Wanderboje była dotychczas wypożyczana
przez fundacje i władze miejskie: m.in. przez organizato-
rów obchodów dwudziestolecia upadku Muru Berlińskie-
go, gdy od 13 sierpnia do 9 listopada 2009 roku poruszała
się wzdłuż linii, na której stał Mur, i gromadziła narracje
związane z jego wieloletnią obecnością i zburzeniem.
W roku 2013 ów nomadyczny pomnik na zaproszenie
Fundacji Barak Kultury, organizującej coroczny festi-
wal „Inwazja Barbarzyńców”, zakotwiczał się na krótko
w kilku dzielnicach Poznania, by zbierać lokalne histo-
rie i osobiste opowieści przechodniów. Jesienią 2014 r.
z kolei Wanderboje znalazła się w Bazylei, gdzie władze
przygotowują się do napisania na nowo dziejów miasta,
szeroko uwzględniających perspektywę jego mieszkań-
ców. Interesujący jest więc fakt, niepozbawiony znamion
paradoksalności, że impuls do opowiadania mikrohistorii
i osobistych wspomnień może także wychodzić od władz
miejskich. Na przykładzie funkcjonowania Wanderboje
można więc zaryzykować przewrotne stwierdzenie, że
tzw. inicjatywy oddolne są często zapoczątkowywane
odgórnie, co oczywiście nie niweluje krytycznego po-
tencjału nomadycznych (przeciw)pomników, związa-
nego z dokonywaniem „białej penetracji” przestrzeni
(pamięci).
O ile Wanderboje duetu Peschen&Pisarsky stanowi
przykład (przeciw)pomnika, który można określić jako
mobilny w sensie dosłownym i metaforycznym, o tyle
propozycja duetu niemieckich artystów Horsta Hoheisela
i Andreasa Knitza Denkmal der Grauen Busse reprezen-
tuje nieco inny typ (przeciw)pomnika nomadycznego.
Przemieszcza się on bowiem z miejsca na miejsce, lecz
czyni to w celu przypominania jednej z potwornych
zbrodni nazistów w czasie II wojny światowej: tak zwanej
operacji eutanazja (Euthanasie-Aktion), w ramach której
eksterminowano osoby psychicznie chore. Przesłanie
tego pomnika pozostaje więc zawsze takie samo, mimo
że z pewnością działa on zupełnie inaczej na mieszkań-
ców tych rejonów, którzy owe złowieszcze szare pojazdy
pamiętają z własnego doświadczenia, niż na tych, którzy
o jego znaczeniu dowiadują się studiując historię.
W roku 2006 Hoheisel&Knitz zastanawiali się nad for-
mą upamiętnienia ofiar z kliniki psychiatrycznej Ravens-
burg-Weifienau, z której w latach 1940-1941 charaktery-
styczne szare autobusy, należące do organizacji GEKRAT
(GEmeinnutzige KRAnkenTransportgesellschaff), wywo-
ziły pacjentów do komory gazowej w Grafeneck [il. 3] 26.
26 Das Denkmal der grauen Busse, s. 8 (jak w przyp. 10). Zob. też
http://www.dasdenkmaldergrauenbusse.de/. Oficjalna strona in-
ternetowa pomnika: http://www.dasdenkmaldergrauenbusse.de
(dostęp: 3.11.2016).
3. Szare autobusy biorące udział w operacji eutanazja. Dzięki uprzejmości Artystów
w tym aspekcie Wanderboje urzeczywistnia deleuzjański
nieustanny ruch myśli o krytycznym wymiarze, wpisany
w nomadologię.
Co ciekawe, Wanderboje była dotychczas wypożyczana
przez fundacje i władze miejskie: m.in. przez organizato-
rów obchodów dwudziestolecia upadku Muru Berlińskie-
go, gdy od 13 sierpnia do 9 listopada 2009 roku poruszała
się wzdłuż linii, na której stał Mur, i gromadziła narracje
związane z jego wieloletnią obecnością i zburzeniem.
W roku 2013 ów nomadyczny pomnik na zaproszenie
Fundacji Barak Kultury, organizującej coroczny festi-
wal „Inwazja Barbarzyńców”, zakotwiczał się na krótko
w kilku dzielnicach Poznania, by zbierać lokalne histo-
rie i osobiste opowieści przechodniów. Jesienią 2014 r.
z kolei Wanderboje znalazła się w Bazylei, gdzie władze
przygotowują się do napisania na nowo dziejów miasta,
szeroko uwzględniających perspektywę jego mieszkań-
ców. Interesujący jest więc fakt, niepozbawiony znamion
paradoksalności, że impuls do opowiadania mikrohistorii
i osobistych wspomnień może także wychodzić od władz
miejskich. Na przykładzie funkcjonowania Wanderboje
można więc zaryzykować przewrotne stwierdzenie, że
tzw. inicjatywy oddolne są często zapoczątkowywane
odgórnie, co oczywiście nie niweluje krytycznego po-
tencjału nomadycznych (przeciw)pomników, związa-
nego z dokonywaniem „białej penetracji” przestrzeni
(pamięci).
O ile Wanderboje duetu Peschen&Pisarsky stanowi
przykład (przeciw)pomnika, który można określić jako
mobilny w sensie dosłownym i metaforycznym, o tyle
propozycja duetu niemieckich artystów Horsta Hoheisela
i Andreasa Knitza Denkmal der Grauen Busse reprezen-
tuje nieco inny typ (przeciw)pomnika nomadycznego.
Przemieszcza się on bowiem z miejsca na miejsce, lecz
czyni to w celu przypominania jednej z potwornych
zbrodni nazistów w czasie II wojny światowej: tak zwanej
operacji eutanazja (Euthanasie-Aktion), w ramach której
eksterminowano osoby psychicznie chore. Przesłanie
tego pomnika pozostaje więc zawsze takie samo, mimo
że z pewnością działa on zupełnie inaczej na mieszkań-
ców tych rejonów, którzy owe złowieszcze szare pojazdy
pamiętają z własnego doświadczenia, niż na tych, którzy
o jego znaczeniu dowiadują się studiując historię.
W roku 2006 Hoheisel&Knitz zastanawiali się nad for-
mą upamiętnienia ofiar z kliniki psychiatrycznej Ravens-
burg-Weifienau, z której w latach 1940-1941 charaktery-
styczne szare autobusy, należące do organizacji GEKRAT
(GEmeinnutzige KRAnkenTransportgesellschaff), wywo-
ziły pacjentów do komory gazowej w Grafeneck [il. 3] 26.
26 Das Denkmal der grauen Busse, s. 8 (jak w przyp. 10). Zob. też
http://www.dasdenkmaldergrauenbusse.de/. Oficjalna strona in-
ternetowa pomnika: http://www.dasdenkmaldergrauenbusse.de
(dostęp: 3.11.2016).