DOI Heft:
Artykuły
DOI Artikel:Smolińska, Marta: (Przeciw)pomnik nomadyczny w konstelacji metafor: „Biała penetracja” przestrzeni (pamięci)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0097
97
4. Horst Hoheisel & Andreas Knitz, Pomnik szarych autobusów, 2013, montaż w Kassel. Fot. dzięki uprzejmości Artystów
Artyści, obejrzawszy zdjęcia ukazujące pomalowane na
szaro pojazdy, zdecydowali się, że swoim monumentem
przypomną to narzędzie nazistowskich zbrodniarzy.
Perspektywę ofiar miał z kolei przypominać napis, któ-
ry można było przeczytać wewnątrz pomnika-autobusu:
„Wohin bringt Ihr uns?” („Dokąd nas zabieracie?”) - py-
tanie zadawane przez przerażonych pacjentów. W ramach
tajnej akcji Tą w samych Niemczech zostało zagazowa-
nych ponad 70 000 mężczyzn, kobiet i dzieci, których
polityka narodowych socjalistów zakwalifikowała jako
lebensunwert - niewartych życia. Kolejnych 90 000 zmar-
ło z głodu, z powodu złego traktowania i braku lekarstw.
W czasie II wojny światowej ofiarą tych zorganizowanych
działań padło w sumie około 300 000 psychicznie cho-
rych oraz umysłowo upośledzonych osób. Kryptonim ak-
cji T4 wynikał z faktu, iż sterowano nią centralnie z Ber-
lina z Tiergartenstrafie 4. Denkmal der Grauen Busse ma
być więc oskarżeniem nazistów prowadzących operację
eutanazja oraz upamiętnieniem bezbronnych ofiar trans-
portów śmierci.
Hoheisel&Knitz zlecili wykonanie dwóch identycz-
nych odlewów szarego autobusu, wykonanych z surowe-
go betonu w skali 1:1 o wadze około 70 ton każdy [il. 4, 5].
Jeden z pomników stanął na stałe w dawno nieużywanej
bramie byłej kliniki psychiatrycznej Weifienau niedale-
ko Ravensburga, przez którą regularnie wywożono pa-
cjentów tego ośrodka. Drugi został natomiast przezna-
czony do przemieszczania się z miejsca na miejsce, po
trasach, jakie w nazistowskich Niemczech przemierzały
szare autobusy, by znaczyć te newralgiczne punkty, które
najsilniej wiążą się z akcją T4. Transport tego nomadycz-
nego (przeciw)pomnika jest finansowany z datków oraz
środków publicznych - cel stanowi więc w tym wypadku
nieustanne bycie w drodze i jedynie czasowe przystanki.
Do tej pory ten nomadyczny (przeciw)pomnik „par-
kował” w Weifienau koło Ravensburga (2006), Berlinie
(2008), Brandenburgu nad Havelą (2009), Stuttgarcie
(2009), Heilbronn (2010), Neuendettelsau (2010), Pirnie
(2010), Kolonii, (2011), Zwiefalten (2012), Grafeneck (2013),
Monachium (2013), Kassel (2013) Poznaniu (2014), Rei-
chenau (2014), Brunszwiku (2015) i Winnenden (2015) 27.
Miejsca tych przystanków - odwołując się do geopoetyki
Whitea - nie ustanawiają jednak relacji osiadłości i stabili-
zacji, lecz otwierają się, w sensie dosłownym i metaforycz-
nym, na ruch i przepływ. Swoją obecnością nagle „nakłu-
wają” znaną i oswojoną przestrzeń, wprowadzając do niej
zaskakujący i przykuwający uwagę nowy element.
Hoheisel i Knitz opisują Denkmal der Grauen Busse
jako mobilny pomnik do wypożyczenia, który inicju-
je powstawanie sieci - „ein mobiles, ausleihbares und
netzwerkendes Denkmal” 28. Pojęcie sieci może być w tym
kontekście interpretowane jako tworzenie sieci znaczeń
27 http://www.dasdenkmaldergrauenbusse.de/ (dostęp: 3.11.2016).
28 Ibidem.
4. Horst Hoheisel & Andreas Knitz, Pomnik szarych autobusów, 2013, montaż w Kassel. Fot. dzięki uprzejmości Artystów
Artyści, obejrzawszy zdjęcia ukazujące pomalowane na
szaro pojazdy, zdecydowali się, że swoim monumentem
przypomną to narzędzie nazistowskich zbrodniarzy.
Perspektywę ofiar miał z kolei przypominać napis, któ-
ry można było przeczytać wewnątrz pomnika-autobusu:
„Wohin bringt Ihr uns?” („Dokąd nas zabieracie?”) - py-
tanie zadawane przez przerażonych pacjentów. W ramach
tajnej akcji Tą w samych Niemczech zostało zagazowa-
nych ponad 70 000 mężczyzn, kobiet i dzieci, których
polityka narodowych socjalistów zakwalifikowała jako
lebensunwert - niewartych życia. Kolejnych 90 000 zmar-
ło z głodu, z powodu złego traktowania i braku lekarstw.
W czasie II wojny światowej ofiarą tych zorganizowanych
działań padło w sumie około 300 000 psychicznie cho-
rych oraz umysłowo upośledzonych osób. Kryptonim ak-
cji T4 wynikał z faktu, iż sterowano nią centralnie z Ber-
lina z Tiergartenstrafie 4. Denkmal der Grauen Busse ma
być więc oskarżeniem nazistów prowadzących operację
eutanazja oraz upamiętnieniem bezbronnych ofiar trans-
portów śmierci.
Hoheisel&Knitz zlecili wykonanie dwóch identycz-
nych odlewów szarego autobusu, wykonanych z surowe-
go betonu w skali 1:1 o wadze około 70 ton każdy [il. 4, 5].
Jeden z pomników stanął na stałe w dawno nieużywanej
bramie byłej kliniki psychiatrycznej Weifienau niedale-
ko Ravensburga, przez którą regularnie wywożono pa-
cjentów tego ośrodka. Drugi został natomiast przezna-
czony do przemieszczania się z miejsca na miejsce, po
trasach, jakie w nazistowskich Niemczech przemierzały
szare autobusy, by znaczyć te newralgiczne punkty, które
najsilniej wiążą się z akcją T4. Transport tego nomadycz-
nego (przeciw)pomnika jest finansowany z datków oraz
środków publicznych - cel stanowi więc w tym wypadku
nieustanne bycie w drodze i jedynie czasowe przystanki.
Do tej pory ten nomadyczny (przeciw)pomnik „par-
kował” w Weifienau koło Ravensburga (2006), Berlinie
(2008), Brandenburgu nad Havelą (2009), Stuttgarcie
(2009), Heilbronn (2010), Neuendettelsau (2010), Pirnie
(2010), Kolonii, (2011), Zwiefalten (2012), Grafeneck (2013),
Monachium (2013), Kassel (2013) Poznaniu (2014), Rei-
chenau (2014), Brunszwiku (2015) i Winnenden (2015) 27.
Miejsca tych przystanków - odwołując się do geopoetyki
Whitea - nie ustanawiają jednak relacji osiadłości i stabili-
zacji, lecz otwierają się, w sensie dosłownym i metaforycz-
nym, na ruch i przepływ. Swoją obecnością nagle „nakłu-
wają” znaną i oswojoną przestrzeń, wprowadzając do niej
zaskakujący i przykuwający uwagę nowy element.
Hoheisel i Knitz opisują Denkmal der Grauen Busse
jako mobilny pomnik do wypożyczenia, który inicju-
je powstawanie sieci - „ein mobiles, ausleihbares und
netzwerkendes Denkmal” 28. Pojęcie sieci może być w tym
kontekście interpretowane jako tworzenie sieci znaczeń
27 http://www.dasdenkmaldergrauenbusse.de/ (dostęp: 3.11.2016).
28 Ibidem.