DOI issue:
Artykuły
DOI article:Smolińska, Marta: (Przeciw)pomnik nomadyczny w konstelacji metafor: „Biała penetracja” przestrzeni (pamięci)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.32786#0095
95
tablic upamiętniających wybrzmiewa w krajobrazie po-
wiatu Borken niczym jedyna i niepodważalna „prawda”,
co wydało im się nieco zbyt autorytarne. Jak sami dekla-
rują, ich celem było nie tylko dopuszczenie do głosu tych,
którzy prezentują zdanie odmienne na daną kwestię, lecz
również umożliwienie wypowiedzenia się milczącej dotąd
większości 22.
Peschken i Pisarsky w związku z tym zaproponowa-
li Wanderboje, czyli platformę artykulacji rozmaitych
doświadczeń historycznych, którą sami określili jako
mobilną rzeźbę przeznaczoną dla miejsc z historią/hi-
storiami („mobile Markierungsskulptur fur Orte mit
Geschichte(n)”) 23, łatwą do wypożyczenia. Mimo że
twórcy celowo unikali pojęcia „pomnik” czy „przeciw-
-pomnik”, moim zdaniem praca ta wyraziście gra z kliszą
pomnika tradycyjnego, stawiając pytanie o strategie upa-
miętniania na bazie negacji przypisania monumentu do
jednego miejsca.
Twórcy z duetu Urban Art pośrednio podnieśli wszak
problem tego, kto opowiada historię, i tego, kto decyduje
0 tym, jaka jej wersja jest opowiadana jako obowiązują-
ca. Istotne w tym kontekście wydaje się zatem zarówno
zwrócenie uwagi na tych, którzy są wykluczani i zmuszeni
do milczenia, ponieważ myślą inaczej niż większość, oraz
na tych, którzy milczą mimo że reprezentują większość,
za którą defacto wypowiada się jedynie kilka wybranych
osób.
Postulatem, jaki od początku stoi za Wanderboje, jest
demokratyzacja narracji historycznej oraz umożliwianie
jej różnicowania, niezależnie od oficjalnego dyskursu. Ma
to być nomadyczny (przeciw)pomnik w podwójnym sen-
sie: dzięki swojej mobilności i otwartości na rozmaite nar-
racje historyczne, „opowiadane” za jego pośrednictwem
przez wielu ludzi, stanowi on alternatywę dla pomnika
tradycyjnego, związanego na stałe z jednym miejscem
1 jed(y)ną narracją.
Użycie przez Peschken i Pisarskyego w opisie dzieła
potencjalnej liczby mnogiej, dotyczącej słowa „historia”,
wydaje się zatem w tym kontekście wyjątkowo znaczące
i wskazujące na odchodzenie od jed(y)nej, właściwej i na-
rzucanej odgórnie wersji historii. Za wieloma historiami
stoi z kolei wielu narratorów, których, najczęściej niemoż-
liwe do uzgodnienia, głosy dopiero w sumie składają się
na tzw. historyczną prawdę 24.
Opisowym charakterem cechuje się z kolei sam tytuł
tego nomadycznego (przeciw)pomnika, który wywołu-
je asocjacje z unoszącą się na powierzchni wody boją,
sygnalizującą jakiś newralgiczny, ważny punkt w danym
obszarze. Peschken i Pisarsky, opisując swoją realizację,
podkreślają, że jej celem jest oznaczanie czy znakowanie
istotnego miejsca, co tym dogłębniej wyjaśnia zastosowa-
ny tytuł i ujawnia pokrewieństwo z funkcją typowej boi.
22 Ibidem, s. 136.
23 Ibidem, s. 135.
24 Por. J. Appleby, L. Hunt, M. Jacob, Powiedziećprawdę 0 historii,
tłum. S. Amsterdamski, Poznań 2000.
Jak celnie ujął to Christoph Tannert w tytule swojego ese-
ju, Wanderboje unosi się na oceanie historii 25. Można to
spostrzeżenie uzupełnić, podkreślając, że dzięki zakotwi-
czeniu i pojawieniu się boi w danym miejscu, nieoczeki-
wanie zaczyna się ono wyróżniać z otoczenia, intrygować
i przykuwać uwagę. Ponadto unosząca się na wodzie boja
reaguje na fale i prądy wodne, co wprawia ją w nieustanny
ruch i nigdy nie pozwala na całkowitą stabilizację pozycji.
Wydaje się więc, że także i te aspekty, związane z typową
boją, w kontekście propozycji Peschken i Pisarskyego zy-
skują metaforyczny wydźwięk.
Obok tytułu i sposobu funkcjonowania Wanderbo-
je, również sama jej forma i konstrukcja nawiązują do
kształtu boi. Zwieńczona u góry baterią słoneczną, pozo-
staje niezależna od źródeł prądu. Mobilność zapewnia jej
z kolei zarejestrowana przyczepa, którą można doczepiać
do auta, by przemieścić obiekt w kolejne miejsce. Ko-
munikatywność i interaktywność umożliwia natomiast
długi na 100 i szeroki na 20 cm ekran LED, pozwalający
na wprowadzenie i wyświetlanie 45 000 znaków tekstu.
To właśnie dzięki niemu Wanderboje może zmieniać
przesłania oraz programowo wymykać się stabilizacji
znaczeń czy ich ostatecznemu „zamrożeniu” w postaci
autorytarnej „prawdy”. Może się wszak zdarzyć, że w ra-
mach 45 000 znaków wprowadzone zostaną i wyświetlać
się będą sprzeczne tezy i rozbieżne interpretacje historii:
raczej mikro- niż makrohistorii, gdyż rolą tego noma-
dycznego (przeciw)pomnika jest docieranie do często
chaotycznej pamięci indywidualnej, a nie przekazywanie
uporządkowanej i oficjalnej wersji dziejów. Niczym raso-
wy nomada przyczynia się on do decentryzacji obowiązu-
jących dyskursów, podając w wątpliwość schematy myśle-
nia i pozostawiając na nich rysę. W niestabilną charakter
Wanderboje, jak w tożsamość nomady, wpisana jest także
czasowość jej pobytu w danym miejscu i nieroszczenie
sobie praw do aneksji danego terytorium. Jej obecność
wiąże się z dokonywaniem „białej penetracji”, która ma na
celu likwidację stereotypów kulturowych i poznawczych,
co dokonuje się m.in. dzięki dopuszczeniu do głosu mil-
czących oraz otwartości na wielorakie narracje historycz-
ne z daną lokalizacją związane.
Można zatem powiedzieć, że Wanderboje swoim poja-
wieniem się oraz interaktywnym charakterem dokonuje
„przesunięć” w zastanym krajobrazie (myśli) i przestrzeni
(pamięci). Z czasem staje się także swego rodzaju zbiorni-
kiem, w którym gromadzą i kumulują się rozmaite opo-
wieści, składające się na chaotyczny wir historii o frag-
mentarycznym, patchworkowym charakterze, uzmysła-
wiającym, że dane miejsce i jego dzieje są czymś dzikim,
trudnym do uchwycenia. Gdy limit 45 000 znaków zosta-
je wykorzystany, wcześniej wpisane hasła upamiętniające
są usuwane, by na ich miejsce mogły pojawić się inne.
Wymazane z monitora LED opowieści znajdują swoje
miejsce na stronie internetowej, dając wgląd w mozaikę
zgromadzonych wspomnień. Powiedziałabym więc, że
25 Ch. Tannert, Wanderboje (jak w przyp. 21).
tablic upamiętniających wybrzmiewa w krajobrazie po-
wiatu Borken niczym jedyna i niepodważalna „prawda”,
co wydało im się nieco zbyt autorytarne. Jak sami dekla-
rują, ich celem było nie tylko dopuszczenie do głosu tych,
którzy prezentują zdanie odmienne na daną kwestię, lecz
również umożliwienie wypowiedzenia się milczącej dotąd
większości 22.
Peschken i Pisarsky w związku z tym zaproponowa-
li Wanderboje, czyli platformę artykulacji rozmaitych
doświadczeń historycznych, którą sami określili jako
mobilną rzeźbę przeznaczoną dla miejsc z historią/hi-
storiami („mobile Markierungsskulptur fur Orte mit
Geschichte(n)”) 23, łatwą do wypożyczenia. Mimo że
twórcy celowo unikali pojęcia „pomnik” czy „przeciw-
-pomnik”, moim zdaniem praca ta wyraziście gra z kliszą
pomnika tradycyjnego, stawiając pytanie o strategie upa-
miętniania na bazie negacji przypisania monumentu do
jednego miejsca.
Twórcy z duetu Urban Art pośrednio podnieśli wszak
problem tego, kto opowiada historię, i tego, kto decyduje
0 tym, jaka jej wersja jest opowiadana jako obowiązują-
ca. Istotne w tym kontekście wydaje się zatem zarówno
zwrócenie uwagi na tych, którzy są wykluczani i zmuszeni
do milczenia, ponieważ myślą inaczej niż większość, oraz
na tych, którzy milczą mimo że reprezentują większość,
za którą defacto wypowiada się jedynie kilka wybranych
osób.
Postulatem, jaki od początku stoi za Wanderboje, jest
demokratyzacja narracji historycznej oraz umożliwianie
jej różnicowania, niezależnie od oficjalnego dyskursu. Ma
to być nomadyczny (przeciw)pomnik w podwójnym sen-
sie: dzięki swojej mobilności i otwartości na rozmaite nar-
racje historyczne, „opowiadane” za jego pośrednictwem
przez wielu ludzi, stanowi on alternatywę dla pomnika
tradycyjnego, związanego na stałe z jednym miejscem
1 jed(y)ną narracją.
Użycie przez Peschken i Pisarskyego w opisie dzieła
potencjalnej liczby mnogiej, dotyczącej słowa „historia”,
wydaje się zatem w tym kontekście wyjątkowo znaczące
i wskazujące na odchodzenie od jed(y)nej, właściwej i na-
rzucanej odgórnie wersji historii. Za wieloma historiami
stoi z kolei wielu narratorów, których, najczęściej niemoż-
liwe do uzgodnienia, głosy dopiero w sumie składają się
na tzw. historyczną prawdę 24.
Opisowym charakterem cechuje się z kolei sam tytuł
tego nomadycznego (przeciw)pomnika, który wywołu-
je asocjacje z unoszącą się na powierzchni wody boją,
sygnalizującą jakiś newralgiczny, ważny punkt w danym
obszarze. Peschken i Pisarsky, opisując swoją realizację,
podkreślają, że jej celem jest oznaczanie czy znakowanie
istotnego miejsca, co tym dogłębniej wyjaśnia zastosowa-
ny tytuł i ujawnia pokrewieństwo z funkcją typowej boi.
22 Ibidem, s. 136.
23 Ibidem, s. 135.
24 Por. J. Appleby, L. Hunt, M. Jacob, Powiedziećprawdę 0 historii,
tłum. S. Amsterdamski, Poznań 2000.
Jak celnie ujął to Christoph Tannert w tytule swojego ese-
ju, Wanderboje unosi się na oceanie historii 25. Można to
spostrzeżenie uzupełnić, podkreślając, że dzięki zakotwi-
czeniu i pojawieniu się boi w danym miejscu, nieoczeki-
wanie zaczyna się ono wyróżniać z otoczenia, intrygować
i przykuwać uwagę. Ponadto unosząca się na wodzie boja
reaguje na fale i prądy wodne, co wprawia ją w nieustanny
ruch i nigdy nie pozwala na całkowitą stabilizację pozycji.
Wydaje się więc, że także i te aspekty, związane z typową
boją, w kontekście propozycji Peschken i Pisarskyego zy-
skują metaforyczny wydźwięk.
Obok tytułu i sposobu funkcjonowania Wanderbo-
je, również sama jej forma i konstrukcja nawiązują do
kształtu boi. Zwieńczona u góry baterią słoneczną, pozo-
staje niezależna od źródeł prądu. Mobilność zapewnia jej
z kolei zarejestrowana przyczepa, którą można doczepiać
do auta, by przemieścić obiekt w kolejne miejsce. Ko-
munikatywność i interaktywność umożliwia natomiast
długi na 100 i szeroki na 20 cm ekran LED, pozwalający
na wprowadzenie i wyświetlanie 45 000 znaków tekstu.
To właśnie dzięki niemu Wanderboje może zmieniać
przesłania oraz programowo wymykać się stabilizacji
znaczeń czy ich ostatecznemu „zamrożeniu” w postaci
autorytarnej „prawdy”. Może się wszak zdarzyć, że w ra-
mach 45 000 znaków wprowadzone zostaną i wyświetlać
się będą sprzeczne tezy i rozbieżne interpretacje historii:
raczej mikro- niż makrohistorii, gdyż rolą tego noma-
dycznego (przeciw)pomnika jest docieranie do często
chaotycznej pamięci indywidualnej, a nie przekazywanie
uporządkowanej i oficjalnej wersji dziejów. Niczym raso-
wy nomada przyczynia się on do decentryzacji obowiązu-
jących dyskursów, podając w wątpliwość schematy myśle-
nia i pozostawiając na nich rysę. W niestabilną charakter
Wanderboje, jak w tożsamość nomady, wpisana jest także
czasowość jej pobytu w danym miejscu i nieroszczenie
sobie praw do aneksji danego terytorium. Jej obecność
wiąże się z dokonywaniem „białej penetracji”, która ma na
celu likwidację stereotypów kulturowych i poznawczych,
co dokonuje się m.in. dzięki dopuszczeniu do głosu mil-
czących oraz otwartości na wielorakie narracje historycz-
ne z daną lokalizacją związane.
Można zatem powiedzieć, że Wanderboje swoim poja-
wieniem się oraz interaktywnym charakterem dokonuje
„przesunięć” w zastanym krajobrazie (myśli) i przestrzeni
(pamięci). Z czasem staje się także swego rodzaju zbiorni-
kiem, w którym gromadzą i kumulują się rozmaite opo-
wieści, składające się na chaotyczny wir historii o frag-
mentarycznym, patchworkowym charakterze, uzmysła-
wiającym, że dane miejsce i jego dzieje są czymś dzikim,
trudnym do uchwycenia. Gdy limit 45 000 znaków zosta-
je wykorzystany, wcześniej wpisane hasła upamiętniające
są usuwane, by na ich miejsce mogły pojawić się inne.
Wymazane z monitora LED opowieści znajdują swoje
miejsce na stronie internetowej, dając wgląd w mozaikę
zgromadzonych wspomnień. Powiedziałabym więc, że
25 Ch. Tannert, Wanderboje (jak w przyp. 21).