DOI article:
Buchinger, Günter; Horzela, Dobrosława: Witraże z kościoła filialnego St. Lorenzen ob Katsch (Styria): o pochodzeniu i losach zespołu średniowiecznych kwater witrażowych w Krakowie, Wrocławiu i Glasgow
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.38234#0024
23
pomocą dość schematycznie prowadzonych linii, to wi-
traże z kościoła St. Lorenzen ob Katsch cechuje pod tym
względem znaczna plastyczność, osiągnięta przez mode-
lowanie fałd szrafowaniem z równoległych lub krzyżu-
jących się kresek. Ten rodzaj modelunku, w Maria Hófl
zastosowany zaledwie kilku miejscach, jest z kolei cha-
rakterystyczny dla witraży okna n II w prezbiterium koś-
cioła Maria am Waasen w Leoben [il. 31]. Podobieństwa
między witrażami z St. Lorenzen ob Katsch i okna n II
w Leoben dotyczą również kompozycji draperii - przy-
kładem postaci śś. Jakuba i Andrzeja w Krakowie, uka-
zani w kontrapoście akcentowanym z przodu masywny-
mi fałdami agrafowymi, ujętymi po bokach kaskadami,
a u stóp ścielącym się na ziemi krańcem płaszcza. Ta-
kie same rozwiązanie wykorzystano w Leoben w postaci
św. Jakuba [il. 32].
Pod względem ujęcia fizjonomii omawiane witraże są
bliskie zarówno tym w Leoben, jak w Maria Hófl. Do witra-
ży w Leoben zbliżone są twarze o dużych oczach, których
powieki górne i dolne nie stykają się w kącikach, z graficz-
nie zarysowanymi grzbietami nosów i wyrazistymi fałda-
mi policzków w postaciach męskich, malowane cienką li-
nią przypominającą rysunek piórkiem (Franz Kieslinger
trafnie określił te manierę jako Federzeichnungsstils53).
I tak fizjonomia św. Leonarda z kościoła St. Lorenzen ob
Katsch scharakteryzowana jest podobnie jak tego samego
świętego w Leoben [il. 33]. Co istotne, podobieństwo do-
tyczy nie tylko ogólnego schematu kształtowania fizjono-
mii, ale też detali, takich jak sposób malowania przejścia
między czubkiem nosa a jego dziurkami. Pod tym wzglę-
dem trzeba skonstatować większe podobieństwo witraży
z St. Lorenzen ob Katsch do tych w Leoben niż do zespo-
łu w Maria Hófl. Z tym drugim zespołem łączą je podo-
bieństwa w zakresie typów twarzy, przy równoczesnych
różnicach stylu (redukcja elementów graficznych i ogólne
uspokojenie wyrazu), przykładem św. Erazm z St. Loren-
zen ob Katsch [il. 4] i św. Wolfgang w Maria Hófl [il. 27].
Te sugestywne porównania prowadzą do wniosku, że
witraże zachowane w Krakowie, Wrocławiu i Glasgow
powstały w okresie między wykonaniem (w pierwszym
dziesięcioleciu XV w.) przeszklenia okna n II w prezbi-
terium kościoła w Leoben, a powstaniem (ok. 1420 r.) wi-
traży w Maria Hófl, tzn. ok. 1410/1415. Na obecnym etapie
badań nad malarstwem witrażowym Styrii trudno zdobyć
się na odpowiedź na pytanie, czy wszystkie trzy zespoły
powstały w jednym warsztacie. Szczegółowa analiza styli-
styczna witraży z St. Lorenzen ob Katsch, znajdujących się
w większości w polskich zbiorach, zostanie przedstawiona
w odpowiednich tomach CVMA Polski i Austrii.
Kwatery z kościoła St. Lorenzen ob Katsch są ważnym
i licznym zespołem, w istotny sposób poszerzającym pa-
noramę styryjskiego malarstwa witrażowego początków
XV w., dlatego żywimy nadzieję, że wkrótce uda się je po-
kazać tamtejszej publiczności w ramach wystawy.
53 F. Kieslinger, Gotische Glasmalerei in Österreich bis 1450, Wien
1928, s. 69-70.
SUMMARY
Dobrosława Horzela, Günter Buchinger
STAINED GLASS FROM THE ST. LORENZEN OB
KATSCH CHAPEL-OF-EASE (STYRIA)
ON THE ORIGINS AND HISTORY OF MEDIEVAL
STAINED-GLASS PANELS IN CRACOW, WROCŁAW
AND GLASGOW
A scheme consisting of fourteen rectangular stained-
-glass panels representing saints, the Annunciation, the
Man of Sorrows and the Virgin and Child, as well as gla-
zing of four trefoil tracery lights, survives in the collec-
tions of the Jagiellonian University Museum in Cracow
and the National Museum in Wroclaw.
Elżbieta Gajewska-Prorok considered the panels to
have been made on the borderland of Carinthia and Sty-
ria in c. 1420 and c. 1430 (she divided the scheme into two
groups which, in her opinion, had been executed at an in-
terval of a few years). She suspected the panels had come
from the church at Oberwölz because some medieval
glazing - that later became part of the collection of Co-
unt Matthias Constantin Capello van Wickenburg - had
been recorded there before 1809. Then the panels were al-
legedly sold to the Berlin banker Wilhelm Christian Be-
necke who, from 1823, had owned the castle at Grodziec
(Germ. Gröditzburg) in Silesia (but also van Wickenburg
had an estate in Silesia). Beneckes collection was sold off
in 1893. In 1946 the panels were at Grodziec, from where
a part of the scheme was brought to Cracow (nowadays at
the Jagiellonian University Museum), whereas the rema-
ining panels had been left in Grodziec until 1966, when
they entered the collection of the National Museum in
Wrocław. Gajewska-Prorok considered also an alternative
scenario: that the panels were purchased by the subsequ-
ent owner of the Grodziec castle, Willibald K. E. E. von
Dirksen, who might have needed them to decorate his re-
sidence during the refurbishment of the castle carried out
in 1906-1908.
The tentative character of this sequence of events
prompted a further research into the origins of the stained
glass panels under discussion and their odyssey through
various collections. The research gained a new impetus af-
ter a scholarly discussion and joint field study carried out
by the collaborators of the Polish and Austrian Corpus
Vitrearum committee in the summer of 2017.
It was quickly revealed that the parish church of St. Pe-
ter am Kammersberg in Styria is decorated with ninete-
enth-century stained glass panels being reduced copies of
the stained glass surviving in the Polish museums, and
of one more panel, representing St Lawrence, kept in the
Burrell Collection in Glasgow, and the original panels
come from the nearby St. Lorenzen ob Katsch chapeTof-
-ease. The remnants of medieval glazing survive there in
the form of multicolour quatrefoil rosettes in the tracery
of the s II and n II windows, among others. Monsignor
Johann Graus, while travelling in Styria in 1879, kept dia-
ries in which he recorded that on his visit in the church of
pomocą dość schematycznie prowadzonych linii, to wi-
traże z kościoła St. Lorenzen ob Katsch cechuje pod tym
względem znaczna plastyczność, osiągnięta przez mode-
lowanie fałd szrafowaniem z równoległych lub krzyżu-
jących się kresek. Ten rodzaj modelunku, w Maria Hófl
zastosowany zaledwie kilku miejscach, jest z kolei cha-
rakterystyczny dla witraży okna n II w prezbiterium koś-
cioła Maria am Waasen w Leoben [il. 31]. Podobieństwa
między witrażami z St. Lorenzen ob Katsch i okna n II
w Leoben dotyczą również kompozycji draperii - przy-
kładem postaci śś. Jakuba i Andrzeja w Krakowie, uka-
zani w kontrapoście akcentowanym z przodu masywny-
mi fałdami agrafowymi, ujętymi po bokach kaskadami,
a u stóp ścielącym się na ziemi krańcem płaszcza. Ta-
kie same rozwiązanie wykorzystano w Leoben w postaci
św. Jakuba [il. 32].
Pod względem ujęcia fizjonomii omawiane witraże są
bliskie zarówno tym w Leoben, jak w Maria Hófl. Do witra-
ży w Leoben zbliżone są twarze o dużych oczach, których
powieki górne i dolne nie stykają się w kącikach, z graficz-
nie zarysowanymi grzbietami nosów i wyrazistymi fałda-
mi policzków w postaciach męskich, malowane cienką li-
nią przypominającą rysunek piórkiem (Franz Kieslinger
trafnie określił te manierę jako Federzeichnungsstils53).
I tak fizjonomia św. Leonarda z kościoła St. Lorenzen ob
Katsch scharakteryzowana jest podobnie jak tego samego
świętego w Leoben [il. 33]. Co istotne, podobieństwo do-
tyczy nie tylko ogólnego schematu kształtowania fizjono-
mii, ale też detali, takich jak sposób malowania przejścia
między czubkiem nosa a jego dziurkami. Pod tym wzglę-
dem trzeba skonstatować większe podobieństwo witraży
z St. Lorenzen ob Katsch do tych w Leoben niż do zespo-
łu w Maria Hófl. Z tym drugim zespołem łączą je podo-
bieństwa w zakresie typów twarzy, przy równoczesnych
różnicach stylu (redukcja elementów graficznych i ogólne
uspokojenie wyrazu), przykładem św. Erazm z St. Loren-
zen ob Katsch [il. 4] i św. Wolfgang w Maria Hófl [il. 27].
Te sugestywne porównania prowadzą do wniosku, że
witraże zachowane w Krakowie, Wrocławiu i Glasgow
powstały w okresie między wykonaniem (w pierwszym
dziesięcioleciu XV w.) przeszklenia okna n II w prezbi-
terium kościoła w Leoben, a powstaniem (ok. 1420 r.) wi-
traży w Maria Hófl, tzn. ok. 1410/1415. Na obecnym etapie
badań nad malarstwem witrażowym Styrii trudno zdobyć
się na odpowiedź na pytanie, czy wszystkie trzy zespoły
powstały w jednym warsztacie. Szczegółowa analiza styli-
styczna witraży z St. Lorenzen ob Katsch, znajdujących się
w większości w polskich zbiorach, zostanie przedstawiona
w odpowiednich tomach CVMA Polski i Austrii.
Kwatery z kościoła St. Lorenzen ob Katsch są ważnym
i licznym zespołem, w istotny sposób poszerzającym pa-
noramę styryjskiego malarstwa witrażowego początków
XV w., dlatego żywimy nadzieję, że wkrótce uda się je po-
kazać tamtejszej publiczności w ramach wystawy.
53 F. Kieslinger, Gotische Glasmalerei in Österreich bis 1450, Wien
1928, s. 69-70.
SUMMARY
Dobrosława Horzela, Günter Buchinger
STAINED GLASS FROM THE ST. LORENZEN OB
KATSCH CHAPEL-OF-EASE (STYRIA)
ON THE ORIGINS AND HISTORY OF MEDIEVAL
STAINED-GLASS PANELS IN CRACOW, WROCŁAW
AND GLASGOW
A scheme consisting of fourteen rectangular stained-
-glass panels representing saints, the Annunciation, the
Man of Sorrows and the Virgin and Child, as well as gla-
zing of four trefoil tracery lights, survives in the collec-
tions of the Jagiellonian University Museum in Cracow
and the National Museum in Wroclaw.
Elżbieta Gajewska-Prorok considered the panels to
have been made on the borderland of Carinthia and Sty-
ria in c. 1420 and c. 1430 (she divided the scheme into two
groups which, in her opinion, had been executed at an in-
terval of a few years). She suspected the panels had come
from the church at Oberwölz because some medieval
glazing - that later became part of the collection of Co-
unt Matthias Constantin Capello van Wickenburg - had
been recorded there before 1809. Then the panels were al-
legedly sold to the Berlin banker Wilhelm Christian Be-
necke who, from 1823, had owned the castle at Grodziec
(Germ. Gröditzburg) in Silesia (but also van Wickenburg
had an estate in Silesia). Beneckes collection was sold off
in 1893. In 1946 the panels were at Grodziec, from where
a part of the scheme was brought to Cracow (nowadays at
the Jagiellonian University Museum), whereas the rema-
ining panels had been left in Grodziec until 1966, when
they entered the collection of the National Museum in
Wrocław. Gajewska-Prorok considered also an alternative
scenario: that the panels were purchased by the subsequ-
ent owner of the Grodziec castle, Willibald K. E. E. von
Dirksen, who might have needed them to decorate his re-
sidence during the refurbishment of the castle carried out
in 1906-1908.
The tentative character of this sequence of events
prompted a further research into the origins of the stained
glass panels under discussion and their odyssey through
various collections. The research gained a new impetus af-
ter a scholarly discussion and joint field study carried out
by the collaborators of the Polish and Austrian Corpus
Vitrearum committee in the summer of 2017.
It was quickly revealed that the parish church of St. Pe-
ter am Kammersberg in Styria is decorated with ninete-
enth-century stained glass panels being reduced copies of
the stained glass surviving in the Polish museums, and
of one more panel, representing St Lawrence, kept in the
Burrell Collection in Glasgow, and the original panels
come from the nearby St. Lorenzen ob Katsch chapeTof-
-ease. The remnants of medieval glazing survive there in
the form of multicolour quatrefoil rosettes in the tracery
of the s II and n II windows, among others. Monsignor
Johann Graus, while travelling in Styria in 1879, kept dia-
ries in which he recorded that on his visit in the church of