DOI Artikel:
Getka-Kenig, Mikołaj: Kaplica Sobieskiego w kościele Kapucynów w Warszawie: sztuka i mediacja znaczeń w służbie propagandy rządowej Królestwa Polskiego lat 1815–1830
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38234#0078
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 15: 2017/PL ISSN 0071-6723
MIKOŁAJ GETKA-KENIG
Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii Sztuki
KAPLICA SOBIESKIEGO
W KOŚCIELE KAPUCYNÓW W WARSZAWIE
SZTUKA I MEDIACJA ZNACZEŃ W SŁUŻBIE PROPAGANDY RZĄDOWEJ
KRÓLESTWA POLSKIEGO LAT 1815-1830*
Konstytucyjny okres Królestwa Polskiego (potocznie zwa-
nego Kongresowym), obejmujący piętnastolecie pomiędzy
utworzeniem tego ściśle związanego z Rosją państwa na
kongresie wiedeńskim (1815), a wybuchem powstania listo-
padowego (1830), zapisał się bardzo znacząco w dziejach
sztuki polskiej. Był to czas, w którym nastąpiła intensyfi-
kacja zjawisk przyczyniających się do rozwoju nowoczes-
nego życia artystycznego na ziemiach polskich. To wów-
czas ugruntowały się takie instytucje, jak rodzima eduka-
cja akademicka, wystawy publiczne czy krytyka prasowa.
Za ich sprawą twórczość artystyczna otwierała się na od-
biorców (i konsumentów) w coraz bardziej demokratyzu-
jącej się sferze publicznej, która formowała się w realiach
„wskrzeszonego” państwa polskiego* 1. Transformacja życia
* Niniejszy artykuł powstał w oparciu o fragment pracy doktor-
skiej pt. „Pomniki w Księstwie Warszawskim, Królestwie Polskim
oraz Wolnym Mieście Krakowie w latach 1807-1830: komemora-
cja wizualno-przestrzenna a problem zasługi we „wskrzeszonej“
wspólnocie narodowej”, Warszawa 2015 (Biblioteka Instytutu Hi-
storycznego Uniwersytetu Warszawskiego, sygn. P.Dr.686), która
została obroniona na Wydziale Historycznym Uniwersytetu War-
szawskiego. Jej promotorem był dr hab. Jarosław Czubaty, prof.
UW, a recenzentami prof, dr hab. Maciej Janowski oraz dr hab.
Waldemar Baraniewski, prof. ASP w Warszawie.
1 S. Kozakiewicz, Malarstwo warszawskie na tle przemian go-
spodarczych, społecznych i politycznych w Królestwie Polskim
(1815-1830), „Biuletyn Historii Sztuki”, 14, 1952, nr 2, s. 33-61;
idem, Malarstwo warszawskie w latach 1815-1850: podłoże roz-
woju, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 6, 1962,
s. 189-371; A. Lewicka-Morawska, Między klasycznością a tra-
dycjonalizmem: narodziny nowoczesnej kultury artystycznej a ma-
larstwo polskie końca XVIII i początków XIX wieku. Warszawa
2005, passim.
artystycznego nie pozostawała bez związku ze specyfiką
sytuacji politycznej, kształtującej ówczesne życie społecz-
ne, a zatem i kulturę. „Wskrzeszenie” przez cara rosyjskie-
go państwa polskiego, co prawda pozbawionego pełnej
niepodległości (a pod względem zasięgu terytorialnego
odbiegającego znacznie od stanu przedrozbiorowego),
ale i tak stanowiącego duży krok naprzód w porównaniu
z sytuacją tuż po rozbiorach, wzmagało modernizacyjne
ambicje społeczeństwa (a zwłaszcza jego elit) w zakresie
rozwoju zarówno rodzimego „przemysłu i kunsztów”, jak
i „nauk i sztuk pięknych”. Sztuka mogła z jednej strony sta-
nowić źródło narodowego prestiżu, będąc z drugiej strony -
zgodnie z panującym wówczas poglądem estetycznym -
istotnym narzędziem moralnego rozwoju społeczeństwa,
o ile rzecz jasna reprezentowała odpowiedni poziom, czy-
li ten uznawany za uniwersalnie doskonały i ponadcza-
sowy, i dzięki temu służący dobru ogólnemu2. Ten po-
ziom znajdował swój wyraz w formie klasycystycznej,
2 Jak pisano w recenzji pierwszej wystawy publicznej w Warszawie
w 1819 r.: „[...] chce rząd ożywiać gust do sztuk nadobnych, chce
zachęcać Polaków do współubiegania się z cudzoziemcami w za-
wodzie, który w wielu krajach znaczną gałąź narodowej sławy sta-
nowi”, B.H.K., Warszawa, „Orzeł Biały”, 1,1819, nr 13, s. 261. Z kolei
Chrystian Piotr Aigner w swojej rozprawie o guście artystycznym
(jeszcze z okresu Księstwa Warszawskiego), zwracając uwagę na
korzyści, które społeczeństwo może czerpać z jego upowszech-
niania, pisał: „[...] rozum i moralność są wprawdzie pierwszymi
przymiotami i potrzebami człowieka, który się wznieść swój na-
ród podnieść zachce, ale tego podwyższenia dopiero dokończy
gust, który rozum i moralność udoskonala, a przyjemność i sło-
dycz na czyny, i na całe życie rozlewa, słowem robi umysł tkliwym
na złe i na dobre”. Ch. P. Aigner, Rozprawa o guście w ogólności.
Warszawa 1812, s. 14.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).
Seria Nowa, t. 15: 2017/PL ISSN 0071-6723
MIKOŁAJ GETKA-KENIG
Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii Sztuki
KAPLICA SOBIESKIEGO
W KOŚCIELE KAPUCYNÓW W WARSZAWIE
SZTUKA I MEDIACJA ZNACZEŃ W SŁUŻBIE PROPAGANDY RZĄDOWEJ
KRÓLESTWA POLSKIEGO LAT 1815-1830*
Konstytucyjny okres Królestwa Polskiego (potocznie zwa-
nego Kongresowym), obejmujący piętnastolecie pomiędzy
utworzeniem tego ściśle związanego z Rosją państwa na
kongresie wiedeńskim (1815), a wybuchem powstania listo-
padowego (1830), zapisał się bardzo znacząco w dziejach
sztuki polskiej. Był to czas, w którym nastąpiła intensyfi-
kacja zjawisk przyczyniających się do rozwoju nowoczes-
nego życia artystycznego na ziemiach polskich. To wów-
czas ugruntowały się takie instytucje, jak rodzima eduka-
cja akademicka, wystawy publiczne czy krytyka prasowa.
Za ich sprawą twórczość artystyczna otwierała się na od-
biorców (i konsumentów) w coraz bardziej demokratyzu-
jącej się sferze publicznej, która formowała się w realiach
„wskrzeszonego” państwa polskiego* 1. Transformacja życia
* Niniejszy artykuł powstał w oparciu o fragment pracy doktor-
skiej pt. „Pomniki w Księstwie Warszawskim, Królestwie Polskim
oraz Wolnym Mieście Krakowie w latach 1807-1830: komemora-
cja wizualno-przestrzenna a problem zasługi we „wskrzeszonej“
wspólnocie narodowej”, Warszawa 2015 (Biblioteka Instytutu Hi-
storycznego Uniwersytetu Warszawskiego, sygn. P.Dr.686), która
została obroniona na Wydziale Historycznym Uniwersytetu War-
szawskiego. Jej promotorem był dr hab. Jarosław Czubaty, prof.
UW, a recenzentami prof, dr hab. Maciej Janowski oraz dr hab.
Waldemar Baraniewski, prof. ASP w Warszawie.
1 S. Kozakiewicz, Malarstwo warszawskie na tle przemian go-
spodarczych, społecznych i politycznych w Królestwie Polskim
(1815-1830), „Biuletyn Historii Sztuki”, 14, 1952, nr 2, s. 33-61;
idem, Malarstwo warszawskie w latach 1815-1850: podłoże roz-
woju, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 6, 1962,
s. 189-371; A. Lewicka-Morawska, Między klasycznością a tra-
dycjonalizmem: narodziny nowoczesnej kultury artystycznej a ma-
larstwo polskie końca XVIII i początków XIX wieku. Warszawa
2005, passim.
artystycznego nie pozostawała bez związku ze specyfiką
sytuacji politycznej, kształtującej ówczesne życie społecz-
ne, a zatem i kulturę. „Wskrzeszenie” przez cara rosyjskie-
go państwa polskiego, co prawda pozbawionego pełnej
niepodległości (a pod względem zasięgu terytorialnego
odbiegającego znacznie od stanu przedrozbiorowego),
ale i tak stanowiącego duży krok naprzód w porównaniu
z sytuacją tuż po rozbiorach, wzmagało modernizacyjne
ambicje społeczeństwa (a zwłaszcza jego elit) w zakresie
rozwoju zarówno rodzimego „przemysłu i kunsztów”, jak
i „nauk i sztuk pięknych”. Sztuka mogła z jednej strony sta-
nowić źródło narodowego prestiżu, będąc z drugiej strony -
zgodnie z panującym wówczas poglądem estetycznym -
istotnym narzędziem moralnego rozwoju społeczeństwa,
o ile rzecz jasna reprezentowała odpowiedni poziom, czy-
li ten uznawany za uniwersalnie doskonały i ponadcza-
sowy, i dzięki temu służący dobru ogólnemu2. Ten po-
ziom znajdował swój wyraz w formie klasycystycznej,
2 Jak pisano w recenzji pierwszej wystawy publicznej w Warszawie
w 1819 r.: „[...] chce rząd ożywiać gust do sztuk nadobnych, chce
zachęcać Polaków do współubiegania się z cudzoziemcami w za-
wodzie, który w wielu krajach znaczną gałąź narodowej sławy sta-
nowi”, B.H.K., Warszawa, „Orzeł Biały”, 1,1819, nr 13, s. 261. Z kolei
Chrystian Piotr Aigner w swojej rozprawie o guście artystycznym
(jeszcze z okresu Księstwa Warszawskiego), zwracając uwagę na
korzyści, które społeczeństwo może czerpać z jego upowszech-
niania, pisał: „[...] rozum i moralność są wprawdzie pierwszymi
przymiotami i potrzebami człowieka, który się wznieść swój na-
ród podnieść zachce, ale tego podwyższenia dopiero dokończy
gust, który rozum i moralność udoskonala, a przyjemność i sło-
dycz na czyny, i na całe życie rozlewa, słowem robi umysł tkliwym
na złe i na dobre”. Ch. P. Aigner, Rozprawa o guście w ogólności.
Warszawa 1812, s. 14.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).