DOI Artikel:
Žuk, Ihor: Zakopiańszczyzna - secesja - neoklasycyzm: ewolucja stylowa w twórczości Tadeusza Obmińskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.38234#0119
118
19. Kamienica Elsterów przy ul. Domagaliczów 1 we Lwowie, okno
z secesyjną framugą. Fot. I. Żuk
(maszkarony na Asnyka 6, Domagaliczów 2; płaskorzeźby
na Łyczakowskiej 70, Gołębiej 2) [ił. 13b, 13d, 14а, 14с].
Typowym motywem dzieł Obmińskiego z okresu se-
cesji jest maska - element teatralny, dramatyczny, sym-
bolizujący pośrednictwo pomiędzy aktorem a jego rolą,
pomiędzy wewnętrzną, ukrytą treścią symbolu a jego
przejawem zewnętrznym. Maska doskonale ujmuje cha-
rakterystyczną dwoistość, która wypełnia sztukę „nowe-
go stylu”. W wielu przypadkach przybiera ona cechy ko-
biece, stając się atrybutem kultu kobiecości, powiązanego
z kultem przyrody i piękna. Pod tym względem Obmiń-
ski jawi się jako typowy przedstawiciel nurtu secesyjnego,
wykorzystując ikonograficzny typ uśmiechniętej nimfy,
która pojawia się, jako bas-relief na szczycie elewacji przy
ul. Asnyka 4 czy pod gzymsem na Domagaliczów 3 [il. 13c,
15]. W maskach odnajdujemy też dużo form ornamental-
nych w graficznej stylizacji. Cecha ta jednak nie oznacza
wyrzeczenia się realistycznego odtwarzania modeli. Nie-
które maski demonstrują żywą, naturalistyczną mimikę
(podobnie jak formy roślinnej ornamentyki mogą czasem
ujawniać niemal botaniczną precyzyjność w przedstawie-
niach poszczególnych okazów flory). Obraz secesyjny zaj-
muje pozycję w „połowie drogi” między realistycznym
studium a ornamentem.
W swoich dziełach Obmiński łączy motywy całkiem
nowe oraz tradycyjne, lecz te ostatnie pojawiają się w nie-
tradycyjnej interpretacji. Architekt dokonuje jakby po-
wtórnej, niekonwencjonalnej stylizacji motywów kiedyś
już przestylizowanych. „Podwójna stylizacja” tego ro-
dzaju dotyczy zwłaszcza klasycznych form architektu-
ry, z których częstokroć korzysta architekt. Tą drogą za-
chodzą dziwaczne transformacje profilowania gzymsów,
lizen, ząbkowanych listew czy jajownika, „mutacje”, któ-
rym poddawano kanelowania itp. (przykładami mogą być
elewacje domów przy ul. Asnyka 6 czy pl. Smolki 4 [il. 16,
17a]). W taki sposób Obmiński traktuje zwłaszcza roz-
maite motywy tradycyjnego drewnianego budownictwa
i sztuki ludowej. Ten amalgamat zapożyczeń pojawia się
w niezwykłych proporcjach i połączeniach - jak widać na
przykładzie budynku „Dnistra” [il. 8d].
W architekturze secesyjnej projektowanej przez Ob-
mińskiego odbywa się swoista „konwergencja” form kon-
strukcyjnych i czysto dekoracyjnych. Spiralne konstruk-
cje służbowych schodów od tyłu kamienicy Segalów pre-
tendują do statusu utworu sztuki stosowanej - prawie tak
samo, jak i witraż zdobiący okno obok [il. 6]. Towarzyszy
temu niebywale szeroki wybór konstrukcyjnych i dekora-
cyjnych materiałów, a przy tej okazji - demonstracja roz-
maitych faktur: ziarnistości tynków, patyny metalu, poły-
sku szkliwa na ceramice. Jednocześnie, różne materiały są
traktowane jak uniwersalna substancja - ten sam mate-
riał w różnych inkarnacjach. Pod tym względem bardzo
interesujących przykładów dostarczają detale drewnia-
ne. Framugi okien i odrzwi w kamienicach Elsterów przy
ul. Domagaliczów czy Riedla na Łyczakowskiej (można
przypuszczać, że Obmiński osobiście projektował tę sece-
syjną stolarkę), z ich esowatymi obrysami, wykazują nie-
spodziewaną giętkość [il. 19]. Drewno, podobnie jak inne
materiały (kute żelazo, stiuki itd.), jest modelowane ni-
czym bardzo elastyczna substancja, przy zachowaniu jego
włóknistej faktury.
W kompozycjach elewacji projektowanych przez Ta-
deusza Obmińskiego często ujawnia się kontrast pomię-
dzy elementami o esowatym kształcie a konfiguracjami
prostolinijnymi, ich wzajemne przenikanie i groteskowe
łączenie. Z formą krzywolinijną (z charakterystycznym
motywem „uderzenia biczem”, der Peitschenheib) koegzy-
stują i łączą się prostokątne struktury, na przykład paso-
we boniowania, często używane przez Obmińskiego [il. 9,
16], czy motyw szachownicy (kamienica Stromengera -
panele ceramiczne). Charakterystyczny jest też motyw
kół koncentrycznych z przesuniętym centrum - element
ornamentalny przypominający kolczyk (płaskorzeźby na
fasadzie kamienicy przy ul. Łąckiego 4; wykorzystywa-
no go również w rysunku krat wielu bram wejściowych
- Domagaliczów 2 i 3, Asnyka 6, i in., ogrodzeń balkonów
i schodów) [il. 13a, 13d, 15].
Osobny przypadek stanowi symetria. W tekstach po-
święconych secesji autorzy niejednokrotnie wspomi-
nają o używaniu w jej dziełach kształtów asymetrycz-
nych. Równolegle pojawiają się formy symetryczne,
19. Kamienica Elsterów przy ul. Domagaliczów 1 we Lwowie, okno
z secesyjną framugą. Fot. I. Żuk
(maszkarony na Asnyka 6, Domagaliczów 2; płaskorzeźby
na Łyczakowskiej 70, Gołębiej 2) [ił. 13b, 13d, 14а, 14с].
Typowym motywem dzieł Obmińskiego z okresu se-
cesji jest maska - element teatralny, dramatyczny, sym-
bolizujący pośrednictwo pomiędzy aktorem a jego rolą,
pomiędzy wewnętrzną, ukrytą treścią symbolu a jego
przejawem zewnętrznym. Maska doskonale ujmuje cha-
rakterystyczną dwoistość, która wypełnia sztukę „nowe-
go stylu”. W wielu przypadkach przybiera ona cechy ko-
biece, stając się atrybutem kultu kobiecości, powiązanego
z kultem przyrody i piękna. Pod tym względem Obmiń-
ski jawi się jako typowy przedstawiciel nurtu secesyjnego,
wykorzystując ikonograficzny typ uśmiechniętej nimfy,
która pojawia się, jako bas-relief na szczycie elewacji przy
ul. Asnyka 4 czy pod gzymsem na Domagaliczów 3 [il. 13c,
15]. W maskach odnajdujemy też dużo form ornamental-
nych w graficznej stylizacji. Cecha ta jednak nie oznacza
wyrzeczenia się realistycznego odtwarzania modeli. Nie-
które maski demonstrują żywą, naturalistyczną mimikę
(podobnie jak formy roślinnej ornamentyki mogą czasem
ujawniać niemal botaniczną precyzyjność w przedstawie-
niach poszczególnych okazów flory). Obraz secesyjny zaj-
muje pozycję w „połowie drogi” między realistycznym
studium a ornamentem.
W swoich dziełach Obmiński łączy motywy całkiem
nowe oraz tradycyjne, lecz te ostatnie pojawiają się w nie-
tradycyjnej interpretacji. Architekt dokonuje jakby po-
wtórnej, niekonwencjonalnej stylizacji motywów kiedyś
już przestylizowanych. „Podwójna stylizacja” tego ro-
dzaju dotyczy zwłaszcza klasycznych form architektu-
ry, z których częstokroć korzysta architekt. Tą drogą za-
chodzą dziwaczne transformacje profilowania gzymsów,
lizen, ząbkowanych listew czy jajownika, „mutacje”, któ-
rym poddawano kanelowania itp. (przykładami mogą być
elewacje domów przy ul. Asnyka 6 czy pl. Smolki 4 [il. 16,
17a]). W taki sposób Obmiński traktuje zwłaszcza roz-
maite motywy tradycyjnego drewnianego budownictwa
i sztuki ludowej. Ten amalgamat zapożyczeń pojawia się
w niezwykłych proporcjach i połączeniach - jak widać na
przykładzie budynku „Dnistra” [il. 8d].
W architekturze secesyjnej projektowanej przez Ob-
mińskiego odbywa się swoista „konwergencja” form kon-
strukcyjnych i czysto dekoracyjnych. Spiralne konstruk-
cje służbowych schodów od tyłu kamienicy Segalów pre-
tendują do statusu utworu sztuki stosowanej - prawie tak
samo, jak i witraż zdobiący okno obok [il. 6]. Towarzyszy
temu niebywale szeroki wybór konstrukcyjnych i dekora-
cyjnych materiałów, a przy tej okazji - demonstracja roz-
maitych faktur: ziarnistości tynków, patyny metalu, poły-
sku szkliwa na ceramice. Jednocześnie, różne materiały są
traktowane jak uniwersalna substancja - ten sam mate-
riał w różnych inkarnacjach. Pod tym względem bardzo
interesujących przykładów dostarczają detale drewnia-
ne. Framugi okien i odrzwi w kamienicach Elsterów przy
ul. Domagaliczów czy Riedla na Łyczakowskiej (można
przypuszczać, że Obmiński osobiście projektował tę sece-
syjną stolarkę), z ich esowatymi obrysami, wykazują nie-
spodziewaną giętkość [il. 19]. Drewno, podobnie jak inne
materiały (kute żelazo, stiuki itd.), jest modelowane ni-
czym bardzo elastyczna substancja, przy zachowaniu jego
włóknistej faktury.
W kompozycjach elewacji projektowanych przez Ta-
deusza Obmińskiego często ujawnia się kontrast pomię-
dzy elementami o esowatym kształcie a konfiguracjami
prostolinijnymi, ich wzajemne przenikanie i groteskowe
łączenie. Z formą krzywolinijną (z charakterystycznym
motywem „uderzenia biczem”, der Peitschenheib) koegzy-
stują i łączą się prostokątne struktury, na przykład paso-
we boniowania, często używane przez Obmińskiego [il. 9,
16], czy motyw szachownicy (kamienica Stromengera -
panele ceramiczne). Charakterystyczny jest też motyw
kół koncentrycznych z przesuniętym centrum - element
ornamentalny przypominający kolczyk (płaskorzeźby na
fasadzie kamienicy przy ul. Łąckiego 4; wykorzystywa-
no go również w rysunku krat wielu bram wejściowych
- Domagaliczów 2 i 3, Asnyka 6, i in., ogrodzeń balkonów
i schodów) [il. 13a, 13d, 15].
Osobny przypadek stanowi symetria. W tekstach po-
święconych secesji autorzy niejednokrotnie wspomi-
nają o używaniu w jej dziełach kształtów asymetrycz-
nych. Równolegle pojawiają się formy symetryczne,