DOI Artikel:
Biedrońska-Słota, Beata: Tkaniny zdobione napisami arabskimi w szatach liturgicznych pochodzących z kościoła Mariackiego w Gdańsku, przechowywanych w Muzeum Narodowym w Gdańsku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0027
26
8. Fragment tkaniny dalmatyki z napisami arabskimi i naśladownictwami napisów, z kościoła Mariackiego w Gdańsku,
Muzeum Narodowe w Gdańsku, nr inw. M.l 14, MNG 276. Fot. B. Biedrońska-Słotowa
na wydobyciu złotego wzoru z tła gładkich barwnych
pasów. W procesie tkania, dla zbudowania znacznej czę-
ści ornamentów, wykorzystano nici złote uzyskane przez
naklejenie złotej folii na podkładzie z błonki zwierzęcej,
czyli tzw. złoto cypryjskie. Gęsto ułożone złote, wyróż-
niające się motywy szat, w czasie sprawowania liturgii
przez kapłana emanowały blaskiem odbijając światło.
Efekt ten odpowiadał obecnej w liturgii katolickiej sym-
bolice światła wywodzącej się z idei neoplatońskiej. Zło-
te wzory, połyskliwe powierzchnie (również napisów
w języku arabskim) służyły więc przede wszystkim odbi-
janiu światła. Nie była ważna - ani dla dostojników uży-
wających paramentów z tych tkanin, ani dla zgromadzo-
nych wiernych - treść słów wplecionych we wzory22.
Wszystkie wymienione tkaniny tworzą zespół świad-
czący o bogactwie odmian wzorów sprowadzanych
i używanych w szatach liturgicznych w kościele Maria-
ckim w Gdańsku. Trudno określić, czy zostały pozyska-
ne jednorazowo, czy kupowano je systematycznie, spra-
wiając nowe ubiory np. co kilka lat. Problem ten będzie
jeszcze omawiany w dalszej części artykułu, w opar-
ciu o sugestie dotyczące czasu i miejsca wykonania tych
tkanin.
22 P. Tendera, Od filozofii światła do sztuki światła, Kraków
2014; różne aspekty tego zjawiska w przypadku tkanin zostały
dogłębnie przeanalizowane w: The Power of Things and the Flow
of Cultural Transformations, red. L. E. Saurma-Jeltsch, A. Eisen-
beiss, Munich 2010, cyklu esejów prezentowanych jako seria wy-
kładów na Uniwersytecie w Heidelbergu w latach 2000-2010.
Bliskowschodnie i nieco później przywożone do Eu-
ropy luksusowe tkaniny wschodnie, ze względu na swoje
niezwykłe walory artystyczne stanowiły znak rozpoznaw-
czy europejskich elit zarówno kościelnych, jak i świec-
kich. Szyte z nich ubiory, które stały się atrybutem władzy,
służyły identyfikacji pozycji społecznej. Rosło więc na nie
zapotrzebowanie, czego konsekwencją była produkcja
wysokiej klasy tkanin jedwabnych o podobnych wzorach,
także w Europie, we Włoszech i Hiszpanii23.
Drogocenne tkaniny jedwabne z nicią złotą i srebrną
były używane także często jako tkaniny grobowe do ozdo-
by trumien w przypadkach pochówków przedstawicieli
panującej dynastii oraz hierarchów kościelnych. Zwyczaj
ten znajduje swoje potwierdzenie w postaci tkanin zna-
lezionych w trumnach i za pośrednictwem przekazów
zawartych w źródłach pisanych. Należy tutaj przywołać
przykład tkanin o wzorze pasowym z napisami arabski-
mi, używanych przez władców Kastylii i Aragonii. Wy-
konywano je w hiszpańskich warsztatach, a swoje ory-
ginalne cechy zawdzięczają wpływom arabskim, żywym
jeszcze wtedy na Półwyspie Iberyjskim. Do najwcześniej-
szych zalicza się fragment jedwabnej tkaniny datowanej
na 1246 r., ze wzorem pasów, pochodzący z grobu Beren-
gueli, księżniczki Kastylii i Leon, przechowywany w Bur-
gos w Muzeum przy klasztorze Cysterek - Santa Maria la
Real de Huelgas. Pasy wypełnione są motywami wielolist-
nych rozet oddzielonych ośmioramiennymi gwiazdkami
23 U. Rublack, Dressing up. Cultural Identity in Renaissance Europe,
Oxford 2010, s. 7.
8. Fragment tkaniny dalmatyki z napisami arabskimi i naśladownictwami napisów, z kościoła Mariackiego w Gdańsku,
Muzeum Narodowe w Gdańsku, nr inw. M.l 14, MNG 276. Fot. B. Biedrońska-Słotowa
na wydobyciu złotego wzoru z tła gładkich barwnych
pasów. W procesie tkania, dla zbudowania znacznej czę-
ści ornamentów, wykorzystano nici złote uzyskane przez
naklejenie złotej folii na podkładzie z błonki zwierzęcej,
czyli tzw. złoto cypryjskie. Gęsto ułożone złote, wyróż-
niające się motywy szat, w czasie sprawowania liturgii
przez kapłana emanowały blaskiem odbijając światło.
Efekt ten odpowiadał obecnej w liturgii katolickiej sym-
bolice światła wywodzącej się z idei neoplatońskiej. Zło-
te wzory, połyskliwe powierzchnie (również napisów
w języku arabskim) służyły więc przede wszystkim odbi-
janiu światła. Nie była ważna - ani dla dostojników uży-
wających paramentów z tych tkanin, ani dla zgromadzo-
nych wiernych - treść słów wplecionych we wzory22.
Wszystkie wymienione tkaniny tworzą zespół świad-
czący o bogactwie odmian wzorów sprowadzanych
i używanych w szatach liturgicznych w kościele Maria-
ckim w Gdańsku. Trudno określić, czy zostały pozyska-
ne jednorazowo, czy kupowano je systematycznie, spra-
wiając nowe ubiory np. co kilka lat. Problem ten będzie
jeszcze omawiany w dalszej części artykułu, w opar-
ciu o sugestie dotyczące czasu i miejsca wykonania tych
tkanin.
22 P. Tendera, Od filozofii światła do sztuki światła, Kraków
2014; różne aspekty tego zjawiska w przypadku tkanin zostały
dogłębnie przeanalizowane w: The Power of Things and the Flow
of Cultural Transformations, red. L. E. Saurma-Jeltsch, A. Eisen-
beiss, Munich 2010, cyklu esejów prezentowanych jako seria wy-
kładów na Uniwersytecie w Heidelbergu w latach 2000-2010.
Bliskowschodnie i nieco później przywożone do Eu-
ropy luksusowe tkaniny wschodnie, ze względu na swoje
niezwykłe walory artystyczne stanowiły znak rozpoznaw-
czy europejskich elit zarówno kościelnych, jak i świec-
kich. Szyte z nich ubiory, które stały się atrybutem władzy,
służyły identyfikacji pozycji społecznej. Rosło więc na nie
zapotrzebowanie, czego konsekwencją była produkcja
wysokiej klasy tkanin jedwabnych o podobnych wzorach,
także w Europie, we Włoszech i Hiszpanii23.
Drogocenne tkaniny jedwabne z nicią złotą i srebrną
były używane także często jako tkaniny grobowe do ozdo-
by trumien w przypadkach pochówków przedstawicieli
panującej dynastii oraz hierarchów kościelnych. Zwyczaj
ten znajduje swoje potwierdzenie w postaci tkanin zna-
lezionych w trumnach i za pośrednictwem przekazów
zawartych w źródłach pisanych. Należy tutaj przywołać
przykład tkanin o wzorze pasowym z napisami arabski-
mi, używanych przez władców Kastylii i Aragonii. Wy-
konywano je w hiszpańskich warsztatach, a swoje ory-
ginalne cechy zawdzięczają wpływom arabskim, żywym
jeszcze wtedy na Półwyspie Iberyjskim. Do najwcześniej-
szych zalicza się fragment jedwabnej tkaniny datowanej
na 1246 r., ze wzorem pasów, pochodzący z grobu Beren-
gueli, księżniczki Kastylii i Leon, przechowywany w Bur-
gos w Muzeum przy klasztorze Cysterek - Santa Maria la
Real de Huelgas. Pasy wypełnione są motywami wielolist-
nych rozet oddzielonych ośmioramiennymi gwiazdkami
23 U. Rublack, Dressing up. Cultural Identity in Renaissance Europe,
Oxford 2010, s. 7.