DOI Artikel:
Adamski, Jakub: O genetycznej i chronologicznej zależności portali augustiańskiego kościoła św. Katarzyny na Kazimierzu w Krakowie i fary św. Elżbiety w Koszycach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0042
41
5. Kraków, kościół św. Katarzyny na Kazimierzu, zwieńczenie porta-
lu kruchty południowej. Fot. ƒ. Adamski
Wszystkie odznaczają się wielopłaszczyznową strukturą
i niemal organicznym przenikaniem się planów architekto-
nicznych, z tendencją do ich zagłębiania w grubości muru,
a nie nadmiernym rozbudowywaniem partii skrajnych, le-
żących przed licem ściany. Najbardziej uderzające jest jed-
nak, że kształt zwieńczeń obu par portali jest bardzo zbli-
żony. W przypadku wejść zachodniego w Koszycach [il. 8]
i wewnętrznego w Krakowie [il. i] chodzi o wydłużoną for-
mę z dwupoziomowym nadwieszeniem, dolnym ćwierć -
kolistym i górnym prostokątnym, oraz lancetowatym za-
mknięciem całości. Natomiast zwieńczenia koszyckiego
portalu północnego [il. 9] i zewnętrznego krakowskiego
[il. 5] odznaczają się trójstopniowym układem schodko-
wym, w obu przypadkach uzupełnionym pozornym kre-
nelażem i rozerwanymi czwórliśćmi w kwadratowych, nie-
pełnych polach. W Koszycach oba te motywy, to jest blan-
kowanie i „kasetony” z dodanymi noskami, występują też
w tle dolnej części zwieńczenia portalu zachodniego. Na-
tomiast w obramieniach wszystkich trzech wejść tego koś-
cioła istotną rolę dekoracyjną odgrywają też maswerkowe
„grzebienie” o liliowych zakończeniach oraz nadwieszone
pinakle na liściastych konsolach, pojedyncze w układzie
kątowym lub ortogonalne, zestawione w triady. W kościele
Augustianów na Kazimierzu identyczne motywy dekorują
wewnętrzny portal kruchty.
6. Kraków, kościół św. Katarzyny na Kazimierzu, wschodni styk
kruchty z nawą południową. Fot. ƒ. Adamski
Wszystko to prowadzi do konstatacji, że podobieństwa
te nie są przypadkowe i wynikają z bezpośredniej zależ-
ności genetycznej. Tym samym wypada założyć, że pro-
jektant późniejszego z tych dwóch zespołów portalowych
musiał znać zespół wcześniejszy, którego formy dostar-
czyły mu bardzo istotnej inspiracji, sprowadzającej się nie
tylko do luźnego przetworzenia, ale do pewnego stopnia
również przejęcia i powtórzenia konkretnych motywów
dekoracyjno-strukturalnych dzieła wyjściowego. Rzecz
jasna, zasadnicze różnice w projektach tych portali nie
pozwalają mówić o replikowaniu gotowego wzoru. Ich za-
leżność może być jednak rozpatrywana na dwóch kom-
plementarnych poziomach: pierwszym z nich jest podob-
nie wyrafinowany zmysł projektowy, ekstrawagancja for-
malna i predylekcja do stosowania zbliżonych rozwiązań
strukturalnych - a więc coś, co nazwalibyśmy składnią ję-
zyka stylowego - a drugim poziomem jest daleko idąca
zbieżność repertuaru motywów, czyli wokabularza form
występujących w różnych układach, ale w podobnym sen-
sie kompozycyjnym.
To jednak odrobinę za mało, by bez potwierdzenia
w źródłach pisanych zakładać identyczność projektanta
czy choćby części lapicydów odpowiedzialnych za porta-
le w Krakowie i Koszycach, jak to ostatnio uczynił Tim
5. Kraków, kościół św. Katarzyny na Kazimierzu, zwieńczenie porta-
lu kruchty południowej. Fot. ƒ. Adamski
Wszystkie odznaczają się wielopłaszczyznową strukturą
i niemal organicznym przenikaniem się planów architekto-
nicznych, z tendencją do ich zagłębiania w grubości muru,
a nie nadmiernym rozbudowywaniem partii skrajnych, le-
żących przed licem ściany. Najbardziej uderzające jest jed-
nak, że kształt zwieńczeń obu par portali jest bardzo zbli-
żony. W przypadku wejść zachodniego w Koszycach [il. 8]
i wewnętrznego w Krakowie [il. i] chodzi o wydłużoną for-
mę z dwupoziomowym nadwieszeniem, dolnym ćwierć -
kolistym i górnym prostokątnym, oraz lancetowatym za-
mknięciem całości. Natomiast zwieńczenia koszyckiego
portalu północnego [il. 9] i zewnętrznego krakowskiego
[il. 5] odznaczają się trójstopniowym układem schodko-
wym, w obu przypadkach uzupełnionym pozornym kre-
nelażem i rozerwanymi czwórliśćmi w kwadratowych, nie-
pełnych polach. W Koszycach oba te motywy, to jest blan-
kowanie i „kasetony” z dodanymi noskami, występują też
w tle dolnej części zwieńczenia portalu zachodniego. Na-
tomiast w obramieniach wszystkich trzech wejść tego koś-
cioła istotną rolę dekoracyjną odgrywają też maswerkowe
„grzebienie” o liliowych zakończeniach oraz nadwieszone
pinakle na liściastych konsolach, pojedyncze w układzie
kątowym lub ortogonalne, zestawione w triady. W kościele
Augustianów na Kazimierzu identyczne motywy dekorują
wewnętrzny portal kruchty.
6. Kraków, kościół św. Katarzyny na Kazimierzu, wschodni styk
kruchty z nawą południową. Fot. ƒ. Adamski
Wszystko to prowadzi do konstatacji, że podobieństwa
te nie są przypadkowe i wynikają z bezpośredniej zależ-
ności genetycznej. Tym samym wypada założyć, że pro-
jektant późniejszego z tych dwóch zespołów portalowych
musiał znać zespół wcześniejszy, którego formy dostar-
czyły mu bardzo istotnej inspiracji, sprowadzającej się nie
tylko do luźnego przetworzenia, ale do pewnego stopnia
również przejęcia i powtórzenia konkretnych motywów
dekoracyjno-strukturalnych dzieła wyjściowego. Rzecz
jasna, zasadnicze różnice w projektach tych portali nie
pozwalają mówić o replikowaniu gotowego wzoru. Ich za-
leżność może być jednak rozpatrywana na dwóch kom-
plementarnych poziomach: pierwszym z nich jest podob-
nie wyrafinowany zmysł projektowy, ekstrawagancja for-
malna i predylekcja do stosowania zbliżonych rozwiązań
strukturalnych - a więc coś, co nazwalibyśmy składnią ję-
zyka stylowego - a drugim poziomem jest daleko idąca
zbieżność repertuaru motywów, czyli wokabularza form
występujących w różnych układach, ale w podobnym sen-
sie kompozycyjnym.
To jednak odrobinę za mało, by bez potwierdzenia
w źródłach pisanych zakładać identyczność projektanta
czy choćby części lapicydów odpowiedzialnych za porta-
le w Krakowie i Koszycach, jak to ostatnio uczynił Tim