DOI Artikel:
Bałus, Wojciech: „Nowy haft na słabej tkance przeszłości”. Karol Estreicher i Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0110
109
2. Collegium Maius po restauracji Karola Kremera jako siedziba Biblioteki Jagiellońskiej. Fot. w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego
z przedstawicielami władzy komunistycznej i wykorzy-
stując dawną przyjaźń z pochodzącym z Krakowa premie-
rem Józefem Cyrankiewiczem, zdołał nie tylko uzyskać
zgodę władz uniwersytetu i urzędu konserwatorskiego na
podjęcie prac restauracyjnych, ale też wprowadzić odno-
wienie budowli do Planu Sześcioletniego. Uznać to nale-
ży za niebywały sukces dyplomatyczny, biorąc pod uwa-
gę skalę potrzeb w zniszczonym przez wojnę kraju i stan
techniczny Collegium Maius9.
Na tym jednak sukces Estreichera się nie skończył:
zdołał on bowiem doprowadzić do całkowitej przebu-
dowy gmachu według swoich wizji. Uzasadnieniem dla
owych działań było stwierdzenie, że restauracja przepro-
wadzona w XIX w. zupełnie zmieniła charakter budyn-
ku10. Estreicher argumentował: „Zamiast gotyku krakow-
skiego o stromych, prostych liniach, zamiast surowości
zewnętrznej, oszczędnej w motywach zdobniczych, jak
to np. XV wiek stosował w pałacach florenckich, zbudo-
wano od ul. Jagiellońskiej jednolicie wymierzony gmach,
9 Ibidem, s. 149-155.
10 Szerzej o restauracji Estreicherowskiej i jej zasadach: A. Mar-
kowska, Definiowanie sztuki - objaśnianie świata. O pojmowaniu
sztuki w PRL-u, Katowice 2003, s. 54-58.
ubrany ozdobami. W podwórcu zmieniono jego sens
i funkcję. Wszędzie położono tynki. Można ogólnie po-
wiedzieć, że [...] Kremer zastosował program klasy-
cyzmu do budynku, który był malowniczym zespołem
gmachów”11. W efekcie powstała budowla „pseudogoty-
cka” (nasz autor używał takiej nomenklatury). Historyzm
dziewiętnastowieczny w połowie XX w. oceniano bardzo
negatywnie, widząc w nim objaw głębokiego kryzysu kul-
tury12, ale Estreicher szedł jeszcze głębiej w swej krytyce.
Uznał przebudowę Collegium Maius za symptom czy też -
by posłużyć się sformułowaniem Hansa Sedlmayra -
„krytyczną formę”, odsłaniającą ukrytą istotę epoki13. Jego
zdaniem „pseudogotyk” był w Polsce, pozbawionej w la-
tach 1795-1918 własnego suwerennego państwa, stylem
11 K. Estreicher, Collegium Maius - dzieje gmachu, Kraków 1968
(= Prace z Historii Sztuki, 6), s. 222-223.
12 W. Bałus, Gotyk bez Boga? W kręgu znaczeń symbolicznych archi-
tektury sakralnej XIX wieku, Toruń 2011 (= Monografie Fundacji
na rzecz Nauki Polskiej), s. 9-10.
13 H. Sedlmayr, Verlust der Mitte. Die bildende Kunst des 19. und
20. Jahrhunderts als Symptom und Symbol der Zeit, Frankfurt am
Main-Berlin-Wien 1985", s. 8-10.
2. Collegium Maius po restauracji Karola Kremera jako siedziba Biblioteki Jagiellońskiej. Fot. w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego
z przedstawicielami władzy komunistycznej i wykorzy-
stując dawną przyjaźń z pochodzącym z Krakowa premie-
rem Józefem Cyrankiewiczem, zdołał nie tylko uzyskać
zgodę władz uniwersytetu i urzędu konserwatorskiego na
podjęcie prac restauracyjnych, ale też wprowadzić odno-
wienie budowli do Planu Sześcioletniego. Uznać to nale-
ży za niebywały sukces dyplomatyczny, biorąc pod uwa-
gę skalę potrzeb w zniszczonym przez wojnę kraju i stan
techniczny Collegium Maius9.
Na tym jednak sukces Estreichera się nie skończył:
zdołał on bowiem doprowadzić do całkowitej przebu-
dowy gmachu według swoich wizji. Uzasadnieniem dla
owych działań było stwierdzenie, że restauracja przepro-
wadzona w XIX w. zupełnie zmieniła charakter budyn-
ku10. Estreicher argumentował: „Zamiast gotyku krakow-
skiego o stromych, prostych liniach, zamiast surowości
zewnętrznej, oszczędnej w motywach zdobniczych, jak
to np. XV wiek stosował w pałacach florenckich, zbudo-
wano od ul. Jagiellońskiej jednolicie wymierzony gmach,
9 Ibidem, s. 149-155.
10 Szerzej o restauracji Estreicherowskiej i jej zasadach: A. Mar-
kowska, Definiowanie sztuki - objaśnianie świata. O pojmowaniu
sztuki w PRL-u, Katowice 2003, s. 54-58.
ubrany ozdobami. W podwórcu zmieniono jego sens
i funkcję. Wszędzie położono tynki. Można ogólnie po-
wiedzieć, że [...] Kremer zastosował program klasy-
cyzmu do budynku, który był malowniczym zespołem
gmachów”11. W efekcie powstała budowla „pseudogoty-
cka” (nasz autor używał takiej nomenklatury). Historyzm
dziewiętnastowieczny w połowie XX w. oceniano bardzo
negatywnie, widząc w nim objaw głębokiego kryzysu kul-
tury12, ale Estreicher szedł jeszcze głębiej w swej krytyce.
Uznał przebudowę Collegium Maius za symptom czy też -
by posłużyć się sformułowaniem Hansa Sedlmayra -
„krytyczną formę”, odsłaniającą ukrytą istotę epoki13. Jego
zdaniem „pseudogotyk” był w Polsce, pozbawionej w la-
tach 1795-1918 własnego suwerennego państwa, stylem
11 K. Estreicher, Collegium Maius - dzieje gmachu, Kraków 1968
(= Prace z Historii Sztuki, 6), s. 222-223.
12 W. Bałus, Gotyk bez Boga? W kręgu znaczeń symbolicznych archi-
tektury sakralnej XIX wieku, Toruń 2011 (= Monografie Fundacji
na rzecz Nauki Polskiej), s. 9-10.
13 H. Sedlmayr, Verlust der Mitte. Die bildende Kunst des 19. und
20. Jahrhunderts als Symptom und Symbol der Zeit, Frankfurt am
Main-Berlin-Wien 1985", s. 8-10.