DOI Artikel:
Ochęduszko, Rafał: Uwagi na marginesie wystawy „Lwów, 24 czerwca 1937. Miasto, architektura, modernizm”: (Międzynarodowe Centrum Kultury, 1.12.2017–8.04.2018, kuratorzy: Żanna Komar i Andrzej Szczerski)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0149
148
do dynamicznie rozwijającego się ośrodka miejskiego4.
Główną część albumu stanowi katalog modernistycznej
architektury Lwowa opatrzony tekstami Julii Bohdanovej
i Żanny Komar, które ilustrowane są świetnymi zdjęciami
Pawła Mazura. Zastosowany w nim przejrzysty podział
materiału, do pewnego stopnia spójny też z ekspozycją
pokazaną w MCK-u, pozwala w atrakcyjny dla czytelnika
sposób zapoznać się nie tylko z międzywojennym dzie-
dzictwem miasta, ale także z jego obecnym stanem za-
chowania5. Całość dopełnia wyłączona na koniec książki
przeszło trzydziestostronicowa galeria reprodukcji histo-
rycznych fotosów, projektów, druków i plakatów, de facto
stanowiących część ekspozycji, tutaj zaś potraktowanych
jedynie jako kontekst dla poszczególnych rozdziałów al-
bumu6.
Zamierzeniem twórców wystawy było pokazanie Lwo-
wa, jego kondycji i architektury w momencie, w któ-
rym - jak podkreślał podczas wernisażu kurator An-
drzej Szczerski - nie wydarzyło się nic, co w sposób zna-
czący odbiło się w podręcznikach historii. Jednocześnie
24 czerwca, jak każdy zwyczajny dzień, pełen był chwil
istotnych dla przeciętnych mieszkańców miasta. Wpro-
wadzenie do wystawy stanowiła druga strona wydanej
następnego dnia „Gazety Lwowskiej”. Zamieszczona tam
kronika miejska odtwarza zwykły rytm życia, repertuar
kin i teatrów, a także drobnych wydarzeń stanowiących
o codzienności dużego miasta w okresie - co wtedy wyda-
wało się jeszcze nie do pomyślenia - powolnego schyłku
II Rzeczypospolitej. Już samo wykorzystanie jako impul-
su otwierającego ekspozycję drugiej strony gazety wydaje
się dodatkowo podkreślać powszedniość momentu histo-
rycznego, w którego realia ma nas ona wprowadzić. Widz
pozostaje ambiwalentny wobec zamieszczonych na niej
newsów o poślednim znaczeniu. Z obecnej perspektywy
jest bowiem trudno jednoznacznie ocenić, czy ulice Leo-
polis bardziej żyły doniesieniami na temat ruchów wojsk
w rejonie Bilbao podczas przedłużającej się wojny domo-
wej w Hiszpanii, narastającego napięcia pomiędzy Parag-
wajem i Boliwią, będącego konsekwencją nierozstrzyg-
niętego zatargu o terytoria Chaco, czy też zmiany w przy-
znawaniu koncesji gastronomicznych w Niemczech po
dojściu Hitlera do władzy, a może zorganizowanym przez
Ministerstwo Poczt i Telegrafów konkursem na projekt
znaczków pocztowych z okazji dwudziestolecia odzyska-
nia niepodległości. Jedyną informacją bezpośrednio inge-
rującą w ich funkcjonowanie wydaje się bowiem komuni-
kat o rosnącej ilości przypadków wścieklizny wśród psów
i wynikających stąd regulacji dla opiekunów zwierząt do-
mowych. Ten brak wyraźnego dominującego zdarzenia
4 B. Cherkes, Metropolitalne marzenia - rozwój urbanistyczny
Lwowa w okresie międzywojennym, [w:] Lwów nowoczesny, s. 34-
-49 (jak w przyp. 2).
5 J. BOHDANOVA, Ż. Komar, Lwów nowoczesny/Lviv and modernity,
[w:] Lwów nowoczesny, s. 61-319 (jak w przyp. 2).
6 Konteksty/Contexts, [w:] Lwów nowoczesny, s. 321-357 (jak
w przyp. 2).
dał organizatorom możliwość rozwinięcia refleksji nad
doświadczeniem modernistycznej codzienności trzecie-
go co do wielkości organizmu miejskiego przedwojennej
Polski, który do wybuchu wojny liczył ok. 330 tysięcy sta-
łych mieszkańców7.
Lwów jest jednak miastem szczególnym, którego burz-
liwa dwudziestowieczna historia oraz wielość narracji
stworzonych wokół niej wydają się uniemożliwiać pozba-
wione etnocentrycznego zabarwienia, obiektywne spoj-
rzenie na lata 1918-1939. Jak zauważył Jacek Purchla, nie
należy jednak patrzeć na to nawarstwienie jedynie jak na
negatywny skutek ciągłych zmian kontekstu polityczne-
go, ekonomicznego czy kulturowego, który definiował re-
alia życia w mieście, ale przede wszystkim dostrzec w tym
emanację tej szczególnej „mozaikowości” Lwowa. Wysta-
wa stworzona dzięki pracy polsko-ukraińskiego zespo-
łu badawczego pod kierunkiem Szczerskiego i Cherkesa
była próbą przyjrzenia się miastu nad Pełtwią jako zwier-
ciadłu cywilizacji, której materialnym wyrazem miała być
architektura. Miało to jej twórcom dać szansę na ucieczkę
od sentymentalno-nostalgicznych narracji o raju utraco-
nym czy też od rozpamiętywania końca „idylli” pokojo-
wej koabitacji jego mieszkańców8. Bowiem to właśnie ar-
chitektura na tym tle, zdaniem Cherkesa, stanowiła naj-
trwalszy czynnik pozwalający zachować miastu jego wy-
jątkową tożsamość: „Lwów po drugiej wojnie światowej
utracił rdzenną ludność, ale architektoniczna obudowa,
struktura miasta i ukształtowane przez nie urbanistyczne
idee okazały się tak silne, że zintegrowały przybyszów. Na
tym polega sens i znaczenie urbanistycznej kultury Lwo-
wa okresu międzywojennego”9.
Podstaw tego fenomenu należy się w pierwszej kolej-
ności doszukiwać w prężnie działającym lokalnym środo-
wisku architektonicznym, którego zaplecze stanowiła Po-
litechnika Lwowska, przed I wojną światową jedyna wyż-
sza uczelnia techniczna z językiem polskim jako wykła-
dowym. Tradycjom edukacji architektonicznej, sięgają-
cym we Lwowie jeszcze pierwszej połowy XVIII w., został
poświęcony we wrocławskiej publikacji artykuł Źródła
modernizmów - edukacja architektoniczna na Politechnice
Lwowskiej autorstwa Julii Bohdanovej, Bohdana Cherkesa
i Svitlany Lindy10. Na wystawie przypomniana została hi-
storia uczelni od momentu otwarcia Akademii Politech-
nicznej w 1844 r., do której została przeniesiona działająca
wcześniej przy Uniwersytecie Lwowskim Katedra Budow-
nictwa. W dobie autonomii Galicji, kiedy w 1871 r. uzy-
skała status wyższej uczelni, jedną z najważniejszych jej
postaci był profesor Julian Zachariewicz, architekt i dwu-
krotny rektor uczelni w latach 1878-1879 i 1881-1882. Był
7 A. Szczerski, Lwów i mapa, s. 21 (jak w przyp. 3).
8 J. Purchla, Lwów - przestrzeń, s. 12 (jak w przyp. 2).
9 B. Cherkes, Metropolitalne marzenia, s. 49 (jak w przyp. 4).
10 Por. J. BOHDANOVA, B. Cherkes, S. Linda, Źródła modernizmów -
edukacja architektoniczna na Politechnice Lwowskiej, [w:] Lwów:
miasto, architektura, modernizm, red. B. Cherkes, A. Szczerski,
Wrocław 2016, s. 371-403.
do dynamicznie rozwijającego się ośrodka miejskiego4.
Główną część albumu stanowi katalog modernistycznej
architektury Lwowa opatrzony tekstami Julii Bohdanovej
i Żanny Komar, które ilustrowane są świetnymi zdjęciami
Pawła Mazura. Zastosowany w nim przejrzysty podział
materiału, do pewnego stopnia spójny też z ekspozycją
pokazaną w MCK-u, pozwala w atrakcyjny dla czytelnika
sposób zapoznać się nie tylko z międzywojennym dzie-
dzictwem miasta, ale także z jego obecnym stanem za-
chowania5. Całość dopełnia wyłączona na koniec książki
przeszło trzydziestostronicowa galeria reprodukcji histo-
rycznych fotosów, projektów, druków i plakatów, de facto
stanowiących część ekspozycji, tutaj zaś potraktowanych
jedynie jako kontekst dla poszczególnych rozdziałów al-
bumu6.
Zamierzeniem twórców wystawy było pokazanie Lwo-
wa, jego kondycji i architektury w momencie, w któ-
rym - jak podkreślał podczas wernisażu kurator An-
drzej Szczerski - nie wydarzyło się nic, co w sposób zna-
czący odbiło się w podręcznikach historii. Jednocześnie
24 czerwca, jak każdy zwyczajny dzień, pełen był chwil
istotnych dla przeciętnych mieszkańców miasta. Wpro-
wadzenie do wystawy stanowiła druga strona wydanej
następnego dnia „Gazety Lwowskiej”. Zamieszczona tam
kronika miejska odtwarza zwykły rytm życia, repertuar
kin i teatrów, a także drobnych wydarzeń stanowiących
o codzienności dużego miasta w okresie - co wtedy wyda-
wało się jeszcze nie do pomyślenia - powolnego schyłku
II Rzeczypospolitej. Już samo wykorzystanie jako impul-
su otwierającego ekspozycję drugiej strony gazety wydaje
się dodatkowo podkreślać powszedniość momentu histo-
rycznego, w którego realia ma nas ona wprowadzić. Widz
pozostaje ambiwalentny wobec zamieszczonych na niej
newsów o poślednim znaczeniu. Z obecnej perspektywy
jest bowiem trudno jednoznacznie ocenić, czy ulice Leo-
polis bardziej żyły doniesieniami na temat ruchów wojsk
w rejonie Bilbao podczas przedłużającej się wojny domo-
wej w Hiszpanii, narastającego napięcia pomiędzy Parag-
wajem i Boliwią, będącego konsekwencją nierozstrzyg-
niętego zatargu o terytoria Chaco, czy też zmiany w przy-
znawaniu koncesji gastronomicznych w Niemczech po
dojściu Hitlera do władzy, a może zorganizowanym przez
Ministerstwo Poczt i Telegrafów konkursem na projekt
znaczków pocztowych z okazji dwudziestolecia odzyska-
nia niepodległości. Jedyną informacją bezpośrednio inge-
rującą w ich funkcjonowanie wydaje się bowiem komuni-
kat o rosnącej ilości przypadków wścieklizny wśród psów
i wynikających stąd regulacji dla opiekunów zwierząt do-
mowych. Ten brak wyraźnego dominującego zdarzenia
4 B. Cherkes, Metropolitalne marzenia - rozwój urbanistyczny
Lwowa w okresie międzywojennym, [w:] Lwów nowoczesny, s. 34-
-49 (jak w przyp. 2).
5 J. BOHDANOVA, Ż. Komar, Lwów nowoczesny/Lviv and modernity,
[w:] Lwów nowoczesny, s. 61-319 (jak w przyp. 2).
6 Konteksty/Contexts, [w:] Lwów nowoczesny, s. 321-357 (jak
w przyp. 2).
dał organizatorom możliwość rozwinięcia refleksji nad
doświadczeniem modernistycznej codzienności trzecie-
go co do wielkości organizmu miejskiego przedwojennej
Polski, który do wybuchu wojny liczył ok. 330 tysięcy sta-
łych mieszkańców7.
Lwów jest jednak miastem szczególnym, którego burz-
liwa dwudziestowieczna historia oraz wielość narracji
stworzonych wokół niej wydają się uniemożliwiać pozba-
wione etnocentrycznego zabarwienia, obiektywne spoj-
rzenie na lata 1918-1939. Jak zauważył Jacek Purchla, nie
należy jednak patrzeć na to nawarstwienie jedynie jak na
negatywny skutek ciągłych zmian kontekstu polityczne-
go, ekonomicznego czy kulturowego, który definiował re-
alia życia w mieście, ale przede wszystkim dostrzec w tym
emanację tej szczególnej „mozaikowości” Lwowa. Wysta-
wa stworzona dzięki pracy polsko-ukraińskiego zespo-
łu badawczego pod kierunkiem Szczerskiego i Cherkesa
była próbą przyjrzenia się miastu nad Pełtwią jako zwier-
ciadłu cywilizacji, której materialnym wyrazem miała być
architektura. Miało to jej twórcom dać szansę na ucieczkę
od sentymentalno-nostalgicznych narracji o raju utraco-
nym czy też od rozpamiętywania końca „idylli” pokojo-
wej koabitacji jego mieszkańców8. Bowiem to właśnie ar-
chitektura na tym tle, zdaniem Cherkesa, stanowiła naj-
trwalszy czynnik pozwalający zachować miastu jego wy-
jątkową tożsamość: „Lwów po drugiej wojnie światowej
utracił rdzenną ludność, ale architektoniczna obudowa,
struktura miasta i ukształtowane przez nie urbanistyczne
idee okazały się tak silne, że zintegrowały przybyszów. Na
tym polega sens i znaczenie urbanistycznej kultury Lwo-
wa okresu międzywojennego”9.
Podstaw tego fenomenu należy się w pierwszej kolej-
ności doszukiwać w prężnie działającym lokalnym środo-
wisku architektonicznym, którego zaplecze stanowiła Po-
litechnika Lwowska, przed I wojną światową jedyna wyż-
sza uczelnia techniczna z językiem polskim jako wykła-
dowym. Tradycjom edukacji architektonicznej, sięgają-
cym we Lwowie jeszcze pierwszej połowy XVIII w., został
poświęcony we wrocławskiej publikacji artykuł Źródła
modernizmów - edukacja architektoniczna na Politechnice
Lwowskiej autorstwa Julii Bohdanovej, Bohdana Cherkesa
i Svitlany Lindy10. Na wystawie przypomniana została hi-
storia uczelni od momentu otwarcia Akademii Politech-
nicznej w 1844 r., do której została przeniesiona działająca
wcześniej przy Uniwersytecie Lwowskim Katedra Budow-
nictwa. W dobie autonomii Galicji, kiedy w 1871 r. uzy-
skała status wyższej uczelni, jedną z najważniejszych jej
postaci był profesor Julian Zachariewicz, architekt i dwu-
krotny rektor uczelni w latach 1878-1879 i 1881-1882. Był
7 A. Szczerski, Lwów i mapa, s. 21 (jak w przyp. 3).
8 J. Purchla, Lwów - przestrzeń, s. 12 (jak w przyp. 2).
9 B. Cherkes, Metropolitalne marzenia, s. 49 (jak w przyp. 4).
10 Por. J. BOHDANOVA, B. Cherkes, S. Linda, Źródła modernizmów -
edukacja architektoniczna na Politechnice Lwowskiej, [w:] Lwów:
miasto, architektura, modernizm, red. B. Cherkes, A. Szczerski,
Wrocław 2016, s. 371-403.