DOI Artikel:
Ochęduszko, Rafał: Uwagi na marginesie wystawy „Lwów, 24 czerwca 1937. Miasto, architektura, modernizm”: (Międzynarodowe Centrum Kultury, 1.12.2017–8.04.2018, kuratorzy: Żanna Komar i Andrzej Szczerski)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0150
149
on odpowiedzialny nie tylko za wzniesienie głównego
gmachu szkoły według własnego projektu (1874-1877),
ale też za ukształtowanie działającego od 1877 r. Wydzia-
łu Budownictwa, przemianowanego w 1884 r. na Wydział
Architektury Uczelnia spełniała w tym czasie z jednej
strony rolę dydaktyczną, a z drugiej konsolidującą środo-
wisko wykładowców i absolwentów. W 1876 r. powołano
do życia Towarzystwo Ukończonych Techników, w 1878 r.
przemianowane na Polskie Towarzystwo Politechniczne
we Lwowie, do którego głównych osiągnięć należy zali-
czyć wydawane czasopismo „Dźwignia”. Od 1883 r. ukazy-
wało się ono pod nazwą „Czasopismo Techniczne”, będąc
również w okresie międzywojennym jednym z najważ-
niejszych miejsc wymiany podglądów i nowinek z zakresu
budownictwa, architektury i urbanistyki. W nowych rea-
liach odrodzonej Polski uczelnię podporządkowano Mi-
nisterstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego,
które w 1921 r. zmieniło jej oficjalnie nazwę na Politech-
nikę Lwowską. Czasy II Rzeczypospolitej przyniosły dla
Wydziału Architektury nowe wyzwania, ale też szanse na
dynamiczny rozwój. Do 1939 r. zwiększono liczbę studen-
tów na roku ze 103 do 276, a dyplom inżyniera przyzna-
no 2277 absolwentom, w tym 63 kobietom. Wśród zdjęć
pokazujących życie uczelni, projektów seminaryjnych,
szkicowników czy plakatów z wystawy prac Związku Stu-
dentów Architektury, elementem nadającym dynamikę
tej części ekspozycji jest efektowna makieta żelbetowej
kładki zbudowanej przez Franciszka Zagórskiego według
projektu wybitnego konstruktora mostów Maksymiliana
Ihulliego, która w 1892 r. stanowiła ozdobę Wystawy Bu-
downiczej zorganizowanej na terenach wokół ogrodu Po-
litechniki. Ze względu na niezwykłą lekkość przez współ-
czesnych określana „zastygłą w powietrzu wstęgą”, była de
facto pierwszą na terenach polskich tego typu konstruk-
cją11, co samo w sobie świadczy o nowatorskim potencjale
miejscowego środowiska. Używając słów Georga Simmla,
można zaryzykować stwierdzenie, że linia tego mostu na-
dawała bezwzględnie pewny kierunek ekspozycji12. Moż-
na ją metaforycznie odczytać jako z jednej strony próbę
zniwelowania pozornie niewielkiego dystansu dzielącego
współczesnego widza od rzeczywistości przedstawionej
w ramach wystawy, z drugiej natomiast jako perswazyjny
zabieg narzucający pewną interpretację podglebia, na któ-
rym wyrósł lwowski modernizm.
Osobą bezpośrednio związaną z Politechniką był tak-
że Ignacy Drexler, który w latach 1913-1925 wykładał na
pierwszej polskiej Katedrze Urbanistyki13. Poza funda-
mentalnym opracowaniem Wielki Lwów. Le Grand Lćo-
pol z 1920 r., powstałym pod wpływem najmodniejszych
wówczas teorii Ebenezera Howarda i Camilla Sittego oraz
11 ƒ. Lewicki, Między tradycje} a nowoczesnością. Architektura Lwo-
wa lat 1893-1918, Warszawa 2005, s. 105-106.
12 G. Simmel, Most i drzwi. Wybór esejów, tłum M. Lukasiewicz,
Warszawa 2006, s. 250-251.
13 ƒ. BOHDANOVA, B. Cherkes, S. Linda, Źródła modernizmów,
s. 388 (jak w przyp. 10).
doświadczeń zdobytych przez Drexlera podczas konkur-
su na „Wielki Kraków” (1909-1910), zostały na wysta-
wie przypomniane pochodzące z lat 1923-1924 projekty
rozbudowy miasta tworzone przez niego oraz Tadeusza
Tołwińskiego. Ten pochodzący z Odessy profesor Poli-
techniki Warszawskiej po studiach architektonicznych
w Karlsruhe odbył szereg podróży kształceniowych, m.in.
do Anglii, gdzie uległ fascynacji koncepcją miast ogro-
dów, co bardzo zbliżyło go do sposobu myślenia lwow-
skiego adwersarza i pozwoliło wytworzyć kierunek roz-
woju języka urbanistycznego, widoczny też chociażby
w planach tworzonych przez niego po 1945 r., kiedy zaan-
gażował się w działania Biura Odbudowy Stolicy.
Dla kuratorów wystawy ważnym przejawem nowo-
czesności Lwowa, miasta otwartego na świat, były or-
ganizowane w latach 1921-1939 Międzynarodowe Targi
Wschodnie, spośród których za najbardziej udaną uważa
się ich siódmą edycję z 1927 r. Przedsięwzięcie było or-
ganizowane pod egidą Ministerstwa Przemysłu i Handlu
oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych i przez oba orga-
ny było postrzegane jako skuteczne narzędzie polityczne.
Celem miało być przede wszystkim stworzenie w odro-
dzonym kraju platformy dla rozwoju i poszerzania przez
przedsiębiorców kontaktów handlowych, zarówno rodzi-
mych, jak i zagranicznych, przede wszystkim z krajami le-
żącymi na południe i wschód od Polski. Pod koniec lat
30. stopniowo rozwijająca się impreza liczyła już ponad
tysiąc wystawców i 200 tysięcy zwiedzających. Prezento-
wany zakres branż był szeroki, począwszy od włókienni-
ctwa, przez transport, na przemyśle naftowym skończyw-
szy. Targi organizowano w Parku Stryj skim, na terenach
pamiętających Powszechną Wystawę Krajową z 1894 r.
Przeznaczono na nie 22 tysiące metrów kwadratowych
powierzchni, na których stopniowo rozwijana była archi-
tektura pawilonów, a czuwali nad nią czołowi lwowscy ar-
chitekci, tacy jak m.in. Eugeniusz Czerwiński i Alfred Za-
chariewicz. Z czasem też zapraszani byli do współpracy
twórcy związani z młodym środowiskiem modernistów,
tacy jak Barbara i Stanisław Brukalscy, którzy w 1927 r. za-
projektowali Pawilon Monopolu Państwowego14.
Tradycja Targów Wschodnich wydaje się doskonale pa-
sować do koncepcji nowoczesności przedstawionej na wy-
stawie. W kontekście lwowskiego modernizmu, szczegól-
nie w początkowej fazie, według kuratorów należy wskazać
trzy podstawowe czynniki, które wpłynęły na jego rozwój:
handel, kapitał i postęp technologiczny. Egzemplifikacją
splotu tych trzech sił napędowych był pierwszy w mieście
wielopiętrowy dom towarowy „Magnus”, wybudowany
w latach 1912-1913 według projektu Romana Felińskiego15.
W okresie międzywojennym do rangi nowego symbolu
luksusu urosła też cukiernia Ludwika Zalewskiego przy
ul. Akademickiej (ob. Prospekt Tarasa Szewczenki), której
14 ƒ. BOHDANOVA, Budynki publiczne i Targi Wschodnie, [w:] Lwów:
miasto, architektura, s. 208-215 (jak w przyp. 10).
15 ƒ. Lewicki, Roman Feliński - architekt i urbanista. Pionier nowo-
czesnej architektury. Warszawa 2007, s. 62-66.
on odpowiedzialny nie tylko za wzniesienie głównego
gmachu szkoły według własnego projektu (1874-1877),
ale też za ukształtowanie działającego od 1877 r. Wydzia-
łu Budownictwa, przemianowanego w 1884 r. na Wydział
Architektury Uczelnia spełniała w tym czasie z jednej
strony rolę dydaktyczną, a z drugiej konsolidującą środo-
wisko wykładowców i absolwentów. W 1876 r. powołano
do życia Towarzystwo Ukończonych Techników, w 1878 r.
przemianowane na Polskie Towarzystwo Politechniczne
we Lwowie, do którego głównych osiągnięć należy zali-
czyć wydawane czasopismo „Dźwignia”. Od 1883 r. ukazy-
wało się ono pod nazwą „Czasopismo Techniczne”, będąc
również w okresie międzywojennym jednym z najważ-
niejszych miejsc wymiany podglądów i nowinek z zakresu
budownictwa, architektury i urbanistyki. W nowych rea-
liach odrodzonej Polski uczelnię podporządkowano Mi-
nisterstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego,
które w 1921 r. zmieniło jej oficjalnie nazwę na Politech-
nikę Lwowską. Czasy II Rzeczypospolitej przyniosły dla
Wydziału Architektury nowe wyzwania, ale też szanse na
dynamiczny rozwój. Do 1939 r. zwiększono liczbę studen-
tów na roku ze 103 do 276, a dyplom inżyniera przyzna-
no 2277 absolwentom, w tym 63 kobietom. Wśród zdjęć
pokazujących życie uczelni, projektów seminaryjnych,
szkicowników czy plakatów z wystawy prac Związku Stu-
dentów Architektury, elementem nadającym dynamikę
tej części ekspozycji jest efektowna makieta żelbetowej
kładki zbudowanej przez Franciszka Zagórskiego według
projektu wybitnego konstruktora mostów Maksymiliana
Ihulliego, która w 1892 r. stanowiła ozdobę Wystawy Bu-
downiczej zorganizowanej na terenach wokół ogrodu Po-
litechniki. Ze względu na niezwykłą lekkość przez współ-
czesnych określana „zastygłą w powietrzu wstęgą”, była de
facto pierwszą na terenach polskich tego typu konstruk-
cją11, co samo w sobie świadczy o nowatorskim potencjale
miejscowego środowiska. Używając słów Georga Simmla,
można zaryzykować stwierdzenie, że linia tego mostu na-
dawała bezwzględnie pewny kierunek ekspozycji12. Moż-
na ją metaforycznie odczytać jako z jednej strony próbę
zniwelowania pozornie niewielkiego dystansu dzielącego
współczesnego widza od rzeczywistości przedstawionej
w ramach wystawy, z drugiej natomiast jako perswazyjny
zabieg narzucający pewną interpretację podglebia, na któ-
rym wyrósł lwowski modernizm.
Osobą bezpośrednio związaną z Politechniką był tak-
że Ignacy Drexler, który w latach 1913-1925 wykładał na
pierwszej polskiej Katedrze Urbanistyki13. Poza funda-
mentalnym opracowaniem Wielki Lwów. Le Grand Lćo-
pol z 1920 r., powstałym pod wpływem najmodniejszych
wówczas teorii Ebenezera Howarda i Camilla Sittego oraz
11 ƒ. Lewicki, Między tradycje} a nowoczesnością. Architektura Lwo-
wa lat 1893-1918, Warszawa 2005, s. 105-106.
12 G. Simmel, Most i drzwi. Wybór esejów, tłum M. Lukasiewicz,
Warszawa 2006, s. 250-251.
13 ƒ. BOHDANOVA, B. Cherkes, S. Linda, Źródła modernizmów,
s. 388 (jak w przyp. 10).
doświadczeń zdobytych przez Drexlera podczas konkur-
su na „Wielki Kraków” (1909-1910), zostały na wysta-
wie przypomniane pochodzące z lat 1923-1924 projekty
rozbudowy miasta tworzone przez niego oraz Tadeusza
Tołwińskiego. Ten pochodzący z Odessy profesor Poli-
techniki Warszawskiej po studiach architektonicznych
w Karlsruhe odbył szereg podróży kształceniowych, m.in.
do Anglii, gdzie uległ fascynacji koncepcją miast ogro-
dów, co bardzo zbliżyło go do sposobu myślenia lwow-
skiego adwersarza i pozwoliło wytworzyć kierunek roz-
woju języka urbanistycznego, widoczny też chociażby
w planach tworzonych przez niego po 1945 r., kiedy zaan-
gażował się w działania Biura Odbudowy Stolicy.
Dla kuratorów wystawy ważnym przejawem nowo-
czesności Lwowa, miasta otwartego na świat, były or-
ganizowane w latach 1921-1939 Międzynarodowe Targi
Wschodnie, spośród których za najbardziej udaną uważa
się ich siódmą edycję z 1927 r. Przedsięwzięcie było or-
ganizowane pod egidą Ministerstwa Przemysłu i Handlu
oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych i przez oba orga-
ny było postrzegane jako skuteczne narzędzie polityczne.
Celem miało być przede wszystkim stworzenie w odro-
dzonym kraju platformy dla rozwoju i poszerzania przez
przedsiębiorców kontaktów handlowych, zarówno rodzi-
mych, jak i zagranicznych, przede wszystkim z krajami le-
żącymi na południe i wschód od Polski. Pod koniec lat
30. stopniowo rozwijająca się impreza liczyła już ponad
tysiąc wystawców i 200 tysięcy zwiedzających. Prezento-
wany zakres branż był szeroki, począwszy od włókienni-
ctwa, przez transport, na przemyśle naftowym skończyw-
szy. Targi organizowano w Parku Stryj skim, na terenach
pamiętających Powszechną Wystawę Krajową z 1894 r.
Przeznaczono na nie 22 tysiące metrów kwadratowych
powierzchni, na których stopniowo rozwijana była archi-
tektura pawilonów, a czuwali nad nią czołowi lwowscy ar-
chitekci, tacy jak m.in. Eugeniusz Czerwiński i Alfred Za-
chariewicz. Z czasem też zapraszani byli do współpracy
twórcy związani z młodym środowiskiem modernistów,
tacy jak Barbara i Stanisław Brukalscy, którzy w 1927 r. za-
projektowali Pawilon Monopolu Państwowego14.
Tradycja Targów Wschodnich wydaje się doskonale pa-
sować do koncepcji nowoczesności przedstawionej na wy-
stawie. W kontekście lwowskiego modernizmu, szczegól-
nie w początkowej fazie, według kuratorów należy wskazać
trzy podstawowe czynniki, które wpłynęły na jego rozwój:
handel, kapitał i postęp technologiczny. Egzemplifikacją
splotu tych trzech sił napędowych był pierwszy w mieście
wielopiętrowy dom towarowy „Magnus”, wybudowany
w latach 1912-1913 według projektu Romana Felińskiego15.
W okresie międzywojennym do rangi nowego symbolu
luksusu urosła też cukiernia Ludwika Zalewskiego przy
ul. Akademickiej (ob. Prospekt Tarasa Szewczenki), której
14 ƒ. BOHDANOVA, Budynki publiczne i Targi Wschodnie, [w:] Lwów:
miasto, architektura, s. 208-215 (jak w przyp. 10).
15 ƒ. Lewicki, Roman Feliński - architekt i urbanista. Pionier nowo-
czesnej architektury. Warszawa 2007, s. 62-66.