DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.70215#0085
HIS T ORIPENNINGEN. I. Boek.
Geen minder geluk, mids de bloeijende
staat des koophandels, zoude de Vereenig-
de Gewesten omtrent deezen tyd gesmaakt
hebben, indien de kerkgeschillen, waar-
van ik hiervoor al iet gezegd heb, die ge-
wenste rust niet gestoord hadden. Want
HlstBderdt °'we' Arminius den (i) negentienden van
Reform. Wynmaand des jaars zestienhonderdnegen
Ii. deei, gestorven was,„zoo had hy echter eenen
pag.106. grooten aanhang achtergelaaten. De kerk-
twist had zich meest in de Noorderdeelen
van Holland vastgezet, en de Klasse van
Alkmaar zich tegens de Staaten van Hol-
land en hunne besluyten gekant. Waar-
uyt zeer hevige beroerten, en het afzetten
HistBderdt '" Magistraaten aldaar (2) volgde. Dé
Reform, geschriften zoo voor het eene als andere
II. deel, gevoelen vermeerderden dagelyks; waar-
P'gin de dooden niet min dan de leevenden
wierden aangetast. Onder anderen gaf
Uytenbogaard een volssaagen boek in 't
licht, waarin hy beweerde dat, naa 't af-
gaan van 't Pausdom , aan de byzondere
Staaten als opperste Christlyke Overheden
deezer Landen het hoogste opzigt en ge-
Hiïtder'" bied (3) in kerkelyke zaaken toekwam,
Reform, onder en naar 't richtsnoer van des Heeren
pa^iiL woord. Dit boek, van veelen gepreezen,
wierdt ook van veelen gelaakt, en opende
eenen weg tot nieuwe geschillen : zulks
de Staaten van Holland aan alle Kerkely-
ken een bevel deeden toekomen, dat ze in
alle hunne predikatiën hadden toe te leg-
gen, op 't handhaaven van den Vreede,
en ieder zich voortaan te onthouden vanin
druk of geschrift iet uyt te geeven, raaken-
de 't ampt der Overheyd in kerkelyke zaa-
Histder ken, of de Godlyke (4) verkiezing en
Reform, voorfchikking, en de daarvan afhangende
geloofflukken. Desonaangezien nam de
verwydering dagelyks toe: de predikstoe-
len dreunden nu hoe langer hoe meer van
de gefchillen over het gemelde Godlyke
bessuyt: de gemeente wierdt verdeeld;
zoodat het eene deel de Leeraars van dit',
het andere deel die van dat gevoelen naa-
liep en hoorde, naardat 'er Predikanten
waaren, die 't eene of andere gevoelen
sterk dreeven, of gelegenheyd vonden om
(5) aanhang te maaken. En dewyl dit veel-
tyds tot naadeel der genen, die Arminius
grondstellingen aankleefden,uytviel, wier-
den die te raade een Vertoogfchrift den
Staaten van Holland aan te bieden; in 't
welke zy, naa zich van alle de hen te last
gelegde zaaken ontschuldigd te hebben,
openlyk hun gevoelen voordroegen , met
betuyginge van geenszins den twist maar
den vreede te zoeken. En dewyl de over-
leveraars van dat Vertoogschrift zich daar-
in telkens Remonfiranten noemden , zoo
zyn alle die genen , welke 't gevoelen,
daarin begreepen toen en sedert toestem-
den, met den (6) naam van Remonftranten
betekend, en sedert zoodaanig genaamd
geworden. Wat moeite de Staaten van
Holland sedert aanwendden om de rust te
herstellen, 't was al vergeefs; de geschil-
len wierden met meer yvers dan ooit, en
wel voornaamelyk in de Klassè van Leyde
gedreeven , doch desonaangezien Koen-
raad(y) Vorstius tot Hoogleeraar der Gods-
geleerdheyd in de Hooge Schoole aldaar,
en de plaats van den afgestorven Arminius
beroepen. En ofwel dees in alles met zy-
nen voorganger op 't stuk der Godlyke
voorschikkinge niet overeenkwam, zoo
verklaarde zich Koning Jakob echter, op't
aandringen van den Aartsbissehop van Kan-
terbury, (8) met veel naadruks tegens Vor-
stius en de Remonstranten , zoowel by ge-
schrift als by monde van zynen Gezant
(9) Rudolf Winwood; liet zyn in 't licht
gegeeven boek verbranden, en tegens hem
by de Staaten van Holland hooge aantuy-
gingen doen. Tot zulk eene hoogte waa-
ren nu de verdeeldheden over de in geschil
staande leerstukken der Godlyke verkiezin-
ge gereezen, als het jaar zestienhonderd-
twaalf zynen aanvang nam, 't gene het
vierde was, sedert dat de wapenen waaren
neêrgelegd, en de eerste stilstand was aan-
gegaan , om over eenen Vreede te handelen,
dien men in den beginne alleen beoogd
had: als op deezen legpenning kan gezien
worden.
1611.
(5) Brandt
Hist.der
Reform.
II. deel,
pag.126.
(6) Nete
viile Hdh
van Holl.
I. deel,
P^H-
(7) Resol.
derStaaterk
van Holl.
23 April
1611. fol.
75.
(8) Brandt
Hist.der
Reform.
II. deel,
pag.165.
(9) Resos.
der Ge-
comm.
Raad,
van Holl.
24 Dec.
1611. fol.
279.
ÏNDYCIAR
CAD£> CXII
2II1
s.c
Een bundel pylen is op de eene zyde en binnen dit randschrift verbeeld :
FORTITUDO BELGICA.
NEDERLANDS STERKTE.
Tz De
Geen minder geluk, mids de bloeijende
staat des koophandels, zoude de Vereenig-
de Gewesten omtrent deezen tyd gesmaakt
hebben, indien de kerkgeschillen, waar-
van ik hiervoor al iet gezegd heb, die ge-
wenste rust niet gestoord hadden. Want
HlstBderdt °'we' Arminius den (i) negentienden van
Reform. Wynmaand des jaars zestienhonderdnegen
Ii. deei, gestorven was,„zoo had hy echter eenen
pag.106. grooten aanhang achtergelaaten. De kerk-
twist had zich meest in de Noorderdeelen
van Holland vastgezet, en de Klasse van
Alkmaar zich tegens de Staaten van Hol-
land en hunne besluyten gekant. Waar-
uyt zeer hevige beroerten, en het afzetten
HistBderdt '" Magistraaten aldaar (2) volgde. Dé
Reform, geschriften zoo voor het eene als andere
II. deel, gevoelen vermeerderden dagelyks; waar-
P'gin de dooden niet min dan de leevenden
wierden aangetast. Onder anderen gaf
Uytenbogaard een volssaagen boek in 't
licht, waarin hy beweerde dat, naa 't af-
gaan van 't Pausdom , aan de byzondere
Staaten als opperste Christlyke Overheden
deezer Landen het hoogste opzigt en ge-
Hiïtder'" bied (3) in kerkelyke zaaken toekwam,
Reform, onder en naar 't richtsnoer van des Heeren
pa^iiL woord. Dit boek, van veelen gepreezen,
wierdt ook van veelen gelaakt, en opende
eenen weg tot nieuwe geschillen : zulks
de Staaten van Holland aan alle Kerkely-
ken een bevel deeden toekomen, dat ze in
alle hunne predikatiën hadden toe te leg-
gen, op 't handhaaven van den Vreede,
en ieder zich voortaan te onthouden vanin
druk of geschrift iet uyt te geeven, raaken-
de 't ampt der Overheyd in kerkelyke zaa-
Histder ken, of de Godlyke (4) verkiezing en
Reform, voorfchikking, en de daarvan afhangende
geloofflukken. Desonaangezien nam de
verwydering dagelyks toe: de predikstoe-
len dreunden nu hoe langer hoe meer van
de gefchillen over het gemelde Godlyke
bessuyt: de gemeente wierdt verdeeld;
zoodat het eene deel de Leeraars van dit',
het andere deel die van dat gevoelen naa-
liep en hoorde, naardat 'er Predikanten
waaren, die 't eene of andere gevoelen
sterk dreeven, of gelegenheyd vonden om
(5) aanhang te maaken. En dewyl dit veel-
tyds tot naadeel der genen, die Arminius
grondstellingen aankleefden,uytviel, wier-
den die te raade een Vertoogfchrift den
Staaten van Holland aan te bieden; in 't
welke zy, naa zich van alle de hen te last
gelegde zaaken ontschuldigd te hebben,
openlyk hun gevoelen voordroegen , met
betuyginge van geenszins den twist maar
den vreede te zoeken. En dewyl de over-
leveraars van dat Vertoogschrift zich daar-
in telkens Remonfiranten noemden , zoo
zyn alle die genen , welke 't gevoelen,
daarin begreepen toen en sedert toestem-
den, met den (6) naam van Remonftranten
betekend, en sedert zoodaanig genaamd
geworden. Wat moeite de Staaten van
Holland sedert aanwendden om de rust te
herstellen, 't was al vergeefs; de geschil-
len wierden met meer yvers dan ooit, en
wel voornaamelyk in de Klassè van Leyde
gedreeven , doch desonaangezien Koen-
raad(y) Vorstius tot Hoogleeraar der Gods-
geleerdheyd in de Hooge Schoole aldaar,
en de plaats van den afgestorven Arminius
beroepen. En ofwel dees in alles met zy-
nen voorganger op 't stuk der Godlyke
voorschikkinge niet overeenkwam, zoo
verklaarde zich Koning Jakob echter, op't
aandringen van den Aartsbissehop van Kan-
terbury, (8) met veel naadruks tegens Vor-
stius en de Remonstranten , zoowel by ge-
schrift als by monde van zynen Gezant
(9) Rudolf Winwood; liet zyn in 't licht
gegeeven boek verbranden, en tegens hem
by de Staaten van Holland hooge aantuy-
gingen doen. Tot zulk eene hoogte waa-
ren nu de verdeeldheden over de in geschil
staande leerstukken der Godlyke verkiezin-
ge gereezen, als het jaar zestienhonderd-
twaalf zynen aanvang nam, 't gene het
vierde was, sedert dat de wapenen waaren
neêrgelegd, en de eerste stilstand was aan-
gegaan , om over eenen Vreede te handelen,
dien men in den beginne alleen beoogd
had: als op deezen legpenning kan gezien
worden.
1611.
(5) Brandt
Hist.der
Reform.
II. deel,
pag.126.
(6) Nete
viile Hdh
van Holl.
I. deel,
P^H-
(7) Resol.
derStaaterk
van Holl.
23 April
1611. fol.
75.
(8) Brandt
Hist.der
Reform.
II. deel,
pag.165.
(9) Resos.
der Ge-
comm.
Raad,
van Holl.
24 Dec.
1611. fol.
279.
ÏNDYCIAR
CAD£> CXII
2II1
s.c
Een bundel pylen is op de eene zyde en binnen dit randschrift verbeeld :
FORTITUDO BELGICA.
NEDERLANDS STERKTE.
Tz De